Με την ευκαιρία των προσεχών δημοτικών εκλογών στην Ελλάδα, θεωρείται επίκαιρο να πάμε δυο αιώνες πίσω και να δούμε πως εξασκείτο η τοπική εξουσία στα Δωδεκάνησα, χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα την Κάρπαθο.
Στο διάστημα της Τουρκοκρατίας, η Κάρπαθος υπήρξε ένα από τα προνομιούχα νησιά, υπό την έννοια ότι ο επιβεβλημένος φόρος ήταν «ήπιος» και η τουρκική παρουσία ελάχιστη. Διοικητικά η Κάρπαθος αποτελούσε ξεχωριστό καζά, ο οποίος υπαγόταν στο Σαντζάκι της Ρόδου, που ανήκε στο Βιλαέτι του Αρχιπελάγους υπό τον Καπουδάν πασά. Η τουρκική κυριαρχία στην Κάρπαθο αντιπροσωπευόταν από τον εκάστοτε Μουδίρη, ο οποίος υπαγόταν στον Μουτεσσαρίφη της Ρόδου.
Ο Μουδίρης ήταν ο γενικός αντιπρόσωπος της τουρκικής εξουσίας στην Κάρπαθο, γνώριζε ελληνικά και πολλές φορές δεν ήταν Τούρκος, όπως ο Αρμένιος Οχανές Φερήτ. Η κύρια αποστολή του Μουδίρη ήταν η είσπραξη και προώθηση των φόρων στον προορισμό τους. Φρόντιζε να διατηρεί φιλικές σχέσεις με τους ντόπιους, συνεργαζόταν με τους δημάρχους, επισκεπτόταν συχνά τα χωριά και πολλές φορές συμμετείχε στην απονομή δικαιοσύνης από τα τοπικά δικαστήρια για να δώσει μεγαλύτερο κύρος στις αποφάσεις τους.
Την ευθύνη της αστυνόμευσης της Καρπάθου είχε ο υπαστυνόμος με τους ελληνομαθείς ζαπτιέδες – ως επί το πλείστο Τουρκοκρητικούς – οι οποίοι έμεναν στα Πηγάδια, αλλά κατά διαστήματα, όταν το απαιτούσαν οι περιστάσεις, επισκέπτονταν τα χωριά. Το τελωνείο βρισκόταν στα Πηγάδια, με πράκτορες στο Διαφάνι και Φοινίκι για την είσπραξη των τελωνειακών δασμών.
Το μονοπώλιο άλατος εκμεταλλευόταν τις αλυκές του Αφιάρτη υπό την διεύθυνση Καρπάθιου για λογαριασμό του τουρκικού μονοπωλίου. Στα Πηγάδια λειτουργούσε το μονοπώλιο καπνού, επίσης υπό την διεύθυνση Καρπάθιου, αν και το λαθρεμπόριο καπνού ήταν διαδεδομένο.
Ο Μουδίρης, και αργότερα ο Καδής, Έλληνας τουρκομαθής διοριζόμενος από το Τουρκικό Υπουργείο Δικαιοσύνης, ήταν ο πρόεδρος του δευτεροβάθμιου πολιτικού δικαστηρίου. Το Σαντζάκι διόριζε ένα ανακριτή και ένα κλητήρα, ενώ καθήκοντα εισαγγελέως εκτελούσε ο υπαστυνόμος της Καρπάθου.
Αυτοδιοίκηση
Όλες οι άλλες νομοθετικές, εκτελεστικές και δικαστικές εξουσίες ανήκαν στην τοπική διοίκηση, όπως την διαμόρφωσε η τοπική κοινωνία, μετά από πείρα αιώνων. Η τοπική διοίκηση λειτουργούσε βάσει άγραφων εθίμων και κανονισμών και περιελάβανε: κληρονομικά δικαιώματα, προικοσύμφωνα, ορφανικά, ομόλογα, δάνεια, πτωχεύσεις και πωλητήρια. Η εξουσία της τοπικής διοίκησης βρισκόταν στην δικαιοδοσία του εκάστοτε Μητροπολίτη, των δημάρχων και των άλλων εκλεγμένων εκπροσώπων των χωριών ή και ολοκλήρου του νησιού.
Καθένα από τα εννέα χωριά της Καρπάθου αποτελούσε ξεχωριστό δήμο, αν και, κατά διαστήματα, ορισμένα χωριά ενώνονταν σε ένα δήμο ή είχαν κοινά όρια βοσκής για πρακτικούς και οικονομικούς λόγους: Το Απέρι με την Βωλάδα, η Μενετές με την Αρκάσα και το Μεσοχώρι με τα Σπόα. Η Όλυμπος, το μεγαλύτερο χωριό, καταλάμβανε το ένα τρίτο της έκτασης της Καρπάθου και τη Σαρία.
Το Απέρι αποτελούσε την πολιτική, πνευματική και εκπαιδευτική πρωτεύουσα του νησιού, όπου είχαν την έδρα τους οι τουρκικές αρχές, ο Μητροπολίτης, τα πνευματικά και πολιτικά δικαστήρια και το σχολαρχείο. Το 1892 οι τουρκικές αρχές και τα πολιτικά δικαστήρια μεταφέρθηκαν στα Πηγάδια, αλλά το Απέρι εξακολούθησε να αποτελεί την πνευματική και εκπαιδευτική πρωτεύουσα της Καρπάθου. Μερικά χρόνια αργότερα, τα Πηγάδια αποχωρίστηκαν από το Απέρι και αποτέλεσαν ξεχωριστό δήμο.
Δήμαρχος
Την μεγαλύτερη εξουσία στην Κάρπαθο είχε ο Δήμαρχος του κάθε χωριού, που ασκούσε τα καθήκοντα του βοηθούμενος από τους άλλους (συνήθως δυο) προεστούς. Ο Δήμαρχος ήταν υπεύθυνος απέναντι στην Τουρκική Διοίκηση να εισπράξει από τους δημότες τους κυβερνητικούς φόρους και να τους παραδώσει στον Μουδίρη. Επίσης εισέπραττε τους δημοτικούς φόρους και την αρχιερατική επιχορήγηση, διόριζε δασκάλους, δραγάτες και όλους τους άλλους δημοτικούς υπαλλήλους.
Επέβλεπε τα δημοτικά έργα: συντήρηση δρόμων και μονοπατιών, συντήρηση πηγών, κατασκευή και συντήρηση των φρακτών και περασμάτων μεταξύ γεωργικών και κτηνοτροφικών περιοχών. Δίκαζε μικροδιαφορές μεταξύ των συγχωριανών του και επέβαλλε πρόστιμα. Κάθε χρόνο συμμετείχε στην Γενική Συνέλευση του Μαρτίου και μαζί με τους άλλους δημάρχους του νησιού επικύρωνε τις αποφάσεις του δικαστηρίου.
Φορολογία
Ο Δήμαρχος κάθε χωριού ήταν υπεύθυνος για την είσπραξη των φόρων. Η φορολογική υποχρέωση της Καρπάθου προς την Τουρκική Κυβέρνηση συνίστατο στον κτηματικό φόρο, την στρατιωτική βοήθεια και τους μισθούς του Μουδίρη και των ζαπτιέδων. Ο κτηματικός φόρος κατανεμόταν στους δήμους ανάλογα με τον πληθυσμό και την έκταση καλλιεργήσιμης γης που ανήκε στον κάθε δήμο. Το ποσό που αναλογούσε στον δήμο μοιραζόταν μεταξύ των οικογενειών σε κοινή συνεδρίαση των φορολογουμένων του Δήμου, την ίδια μέρα που γινόταν η εκλογή των νέων δημογερόντων.
Εκτός από τους κυβερνητικούς φόρους, ο Δήμαρχος εισέπραττε και τους τοπικούς, όπως η αρχιερατική επιχορήγηση του Δεσπότη, το δικαίωμα βοσκής των κτηνοτρόφων και η αποζημίωση του Δημάρχου και των προεστών. Εκτός της άμεσης φορολογίας, κάθε ενήλικος άνδρας ήταν υποχρεωμένος να προσφέρει δυο ημερών εργασία για τα διάφορα έργα του Δήμου.
Στην Γενική Συνέλευση του λαού καταρτιζόταν το «καινούργιο κατάστιχο του προεστού» με τις φορολογικές υποχρεώσεις των δημοτών και υπογραφόταν από τους παρόντες. Ο Δήμαρχος εισέπραττε τους φόρους από τους δημότες με δόσεις και αυτός ήταν υπεύθυνος απέναντι στον Τούρκο διοικητή να καταβάλει όλο το ποσόν σε τρεις δόσεις. Πολλές φορές οι δήμαρχοι έδιναν πίστωση, για να διευκολύνουν τους φορολογουμένους, αλλά αρκετές φορές περνούσαν χρόνια για να εισπράξουν τα οφειλόμενα και μερικές φορές τα έχαναν κιόλας.
Όπως βλέπουμε, το φορολογικό σύστημα ήταν απλό, είχε τέσσερα χαρακτηριστικά:
1) Καθολικότητα: όλες οι οικογένειες πλήρωναν εξίσου τον στρατιωτικό φόρο, την αρχιερατική επιχορήγηση και την αποζημίωση του Δημάρχου.
2) Οικονομική δυνατότητα πληρωμής: ο κάθε κτηματίας πλήρωνε τον κτηματικό φόρο ανάλογα με τη κτηματική του περιουσία και την προσωπική εργασία πρόσφεραν όλοι οι ενήλικοι άνδρες. Τον τελωνιακό δασμό πλήρωναν όσοι είχαν την οικονομική δυνατότητα να αγοράσουν τα εισαγόμενα προϊόντα και τον φόρο καπνού όσοι ήθελαν να απολαύσουν την καλλίτερη ποιότητα του μονοπωλίου.
3) Ανταποδοτικότητα χρήσης υπηρεσιών: δικαίωμα βοσκής κατέβαλλαν οι κτηνοτρόφοι για να πληρωθούν οι αγροφύλακες και οι γεωργοί πλήρωναν τους «κουλουξήες» και «βουκόλους» σε είδος.
4) Υπήρχε πλήρης διαφάνεια: ο κτηματικός φόρος μοιραζόταν μεταξύ των φορολογουμένων σε κοινή συνεδρίαση των δημοτών.
Ο δήμαρχος με τους προεστούς διόριζαν τους αγροφύλακες, που μεταξύ των άλλων ήταν υπεύθυνοι για τις επισκευές των φραχτών που χώριζαν τις γεωργικές από τις κτηνοτροφικές περιοχές και την κατασκευή και συντήρηση των «μακέλλων» από τους οποίες περνούσαν τα ζώα. Η δημοτική αρχή διόριζε και τους βουκόλους οι οποίοι φρόντιζαν τα «παράκαιρα», όπου επιτρεπόταν η βοσκή μόνον βοοειδών, όνων και ημιόνων. Επίσης, την εποχή του θερισμού, η δημοτική αρχή διόριζε και τους κουλουξήες που επέβλεπαν τα σπαρτά να μη θερίσει κάποιος τα σπαρτά άλλου ή ο ίδιος ιδιοκτήτης να μη θερίσει παράνομα τα δικά του για να γλυτώσει φόρο.
Η δημοτική αρχή ήταν υπεύθυνη για την φροντίδα και διαχείριση των υδάτινων πόρων του κάθε χωριού. Τα τρεχούμενα νερά, που περνούσαν μέσα από τα χωριά και τα μετόχια, εκτός από τις οικιακές ανάγκες, τα χρησιμοποιούσαν για την κίνηση των νερόμυλων και για το πότισμα των αμπελιών. Την κατανομή του νερού για το πότισμα κανόνιζε η δημοτική αρχή και γινόταν με την ώρα, μέρα νύχτα, και ανάλογα με το μέγεθος του αμπελιού.
Σχολεία
To πρώτο σχολείο που ιδρύθηκε στην Κάρπαθο ήταν στην Μονή του Αγίου Γεωργίου στις Βάσσες το 1806. Αργότερα ιδρύθηκαν σχολεία σε όλα τα χωριά της Καρπάθου υπό την ευθύνη της Δημογεροντίας. Επί πλέον στο Απέρι υπήρχε και σχολαρχείο το οποίο επιδοτείτο από την Μητρόπολη, και την μονή του Αγίου Γεωργίου.
Δικαστήρια
Το πρωτοβάθμιο Πολιτικό Δικαστήριο απαρτιζόταν από τον Δήμαρχο και τους δημογέροντες του χωριού, που δίκαζε τις μικροϋποθέσεις των συγχωριανών τους. Το μόνιμο δευτεροβάθμιο πολιτικό Δικαστήριο εκλεγόταν κάθε χρόνο, ήταν τριμελές με ένα γραμματέα και δίκαζε τις σοβαρότερες πολιτικές και ποινικές υποθέσεις, υπό την προεδρία του Μουδίρη.
Αργότερα το Δικαστήριο αποτελείτο από τον πρόεδρο (Καδή), και δύο ή τρεις παρέδρους (αζάδες), που εξέλεγαν οι δημογέροντες. Το Σαντζάκι διόριζε ανακριτή και κλητήρα και καθήκοντα εισαγγελέως εκτελούσε ο υπαστυνόμος. Εφετείο για τις αστικές και ποινικές υποθέσεις αποτελούσε η Συνέλευση των Δημάρχων της Καρπάθου, η οποία συνερχόταν κάθε Μάρτη.
Το πρωτοβάθμιο Πνευματικό Δικαστήριο απαρτιζόταν από τον αρχιερατικό επίτροπο που διόριζε ο Μητροπολίτης σε κάθε Δήμο, που δίκαζε συμβιβαστικά όλες τις οικογενειακές υποθέσεις και διαφορές, ζητήματα προίκας, διατροφής, ορφανών, λύση αρραβώνα και κληρονομικά. Την τελευταία λέξη επί των υποθέσεων αυτών, είχε το ανώτερο Πνευματικό Δικαστήριο, το οποίο αποτελείτο από τον Μητροπολίτη και τέσσερις κληρικούς. Αργότερα ιδρύθηκε το Μικτό Δικαστήριο, το οποίο αποτελείτο από ένα γραμματέα, ένα κλητήρα και τέσσερα λαϊκά μέλη, όλοι εκλεγμένοι από τους δημογέροντες της Καρπάθου, και συνεδρίαζε υπό την προεδρία του Μητροπολίτη.
Local Administration in the Dodecanese, in Karpathos during the Turkish occupation
By Manolis Cassotis
On the upcoming municipal elections in Greece, it is considered timely to go back two centuries and see how local power was exercised in the Dodecanese, using Karpathos as example.
During the Turkish occupation, Karpathos was one of the privileged islands, in the sense that the imposed tax was “mild”, and the Turkish presence was minimal. Administratively, Karpathos was a separate kaza, which belonged to the Sanjak of Rhodes, which belonged to the Vilayet of the Archipelagos under Kapoudan Pasha. The Turkish sovereignty in Karpathos was represented by the respective Mudiris, who was subject to the Mutessarifis of Rhodes. Moudiris was the general representative of the Turkish authority in Karpathos, he knew Greek and many times he was not a Turk, like the Armenian Ohanes Ferit. The main mission of Mudiris was the collection and forwarding of taxes to their destination. He took care to maintain friendly relations with the locals, cooperated with the mayors, visited the villages frequently, and often participated in the administration of justice by the local courts to give greater authority to their decisions.
The responsibility for the policing of Karpathos was held by the constable with the Greek-speaking Zaptiedes – mostly Turko-Cretans – who lived in Pigadia, but from time to time, when the circumstances demanded it, they visited the villages. The customs office was located at Pigadia, with agents at Diafani and Finiki for the collection of customs duties. The salt monopoly exploited the salt flats of Afiarti under the direction of a Karpathian on behalf of the Turkish monopoly. In Pigadia the tobacco monopoly operated, also under the direction of a Karpathian, although tobacco smuggling was widespread.
Moudiris and later Kadis, a Greek Turkish learner appointed by the Turkish Ministry of Justice, was the president of the civil appellate court. Τhe Sanjak appointed an investigator and a summoner, while the duties of the prosecutor were performed by the deputy constable of Karpathos.
Self-government
All other legislative, executive and judicial powers belonged to the local administration, as formed by the local society, after centuries of experience. Local administration operated based on unwritten customs and regulations and included: inheritance rights, dowry agreements, orphans, bonds, loans, bankruptcies and sales. The authority of the local administration was under the jurisdiction of the respective Metropolitan, the mayors and other elected representatives of the villages or of the entire island.
Each of the nine villages of Karpathos was a separate municipality, although, from time to time, some villages were united in a municipality or had common grazing boundaries for practical and economic reasons: Aperi with Volada, Menetes with Arkasa and Mesochori with Spoa. Olympos, the largest village, occupied a third of the area of Karpathos and Saria. Aperi was the political, spiritual and educational capital of the island, where the Turkish authorities, the Metropolitan, the spiritual and political courts and the school were based. In 1892, the Turkish authorities and civil courts were transferred to Pigadia, but Aperi continued to be the intellectual and educational capital of Karpathos. A few years later, Pigadia separated from Aperi and formed a separate municipality.
The Mayor
The greatest authority in Karpathos had the Mayor of each village, who exercised his duties with the help of the other (usually two) provosts. The Mayor was responsible to the Turkish Administration to collect the government taxes from the citizens and deliver them to Moudiris. He also collected municipal taxes and the priestly grant, appointed teachers, “dragates” (who overseed herdsmen’s grazing) and all other municipal officials. He oversaw municipal works: maintenance of roads and paths, maintenance of springs, construction and maintenance of fences and gates between agricultural and livestock areas. He judged petty disputes between his fellow villagers and imposed fines. Every year he participated in the General Assembly of March and together with the other mayors of the island ratified the decisions of the court.
Taxation
The Mayor of each village was responsible for the collection of taxes. The tax liability of Karpathos to the Turkish Government consisted of the estate tax, military aid and the salaries of the Mudiris and Zaptiedes. The property tax was distributed among the municipalities according to the population and the arable land contained in each municipality. The amount attributable to the municipality was divided among the families at a joint meeting of the taxpayers of the Municipality, on the same day as the election of the new aldermen.
In addition to government taxes, the Mayor also collected local ones, such as the Metropolitan’s Priestly grant, herdsmen’s grazing rights, and the compensation of the Mayor and provosts. Apart from direct taxation, every adult male was obliged to offer two days’ work for the various works of the Municipality.
In the General Assembly of the people, the “new list of the provost”, with the tax obligations of the townspeople, was drawn up and signed by those present. The Mayor collected the taxes from the citizens in installments and he was responsible to the Turkish administration, to pay the entire amount in three installments. Many times, the mayors gave credit, to make it easier for the taxpayers, but several times it took years to collect what was owed, and sometimes he even lost it.
As we see, the tax system was simple, it had four characteristics:
1) Universality: all families paid equally the military tax, the Priestly grant and the Mayor’s compensation.
2) Financial ability to pay: each landowner paid the estate tax according to his estate property and personal labor was offered by all adult males. The customs duty was paid by those who could afford the imported goods and the tobacco tax by those who wanted to enjoy the better quality of the monopoly.
3) Usage of services: pastoralists paid a grazing fee to pay the field guards and farmers paid the kalukzias and bucols in kind.
4) There was complete transparency: the property tax was decided among the taxpayers at a joint meeting of the people.
The mayor and the provosts appointed the agricultural guards who, among other things, were responsible for the repair of the fences that separated the agricultural from the livestock areas and the construction and maintenance of the “macellas” through which the animals passed. The Municipal authority also appointed the animal keapers who took care of the “parakera” where the grazing of only cattle, donkeys and mules, was allowed. Also, at the time of harvest, the Municipal authority appointed the “calukzies” who supervised the crops so that no one harvests another’s crops, or the owner does not illegally harvest his own to avoid paying tax.
The Municipal authority was responsible for the care and management of the water resources of each village. The running waters that passed through the villages and the «metochia» (agricultural settlements), in addition to domestic needs, were used for the movement of water mills and for watering the fruit and vegetable gardens and fields. The distribution of water was arranged by the Municipal authority and provided day and night, by the hour and according to the size of the garden and field.
Schools
The first school founded in Karpathos was in the Monastery of Saint George in Vasses in 1806. Later, schools were established in all the villages of Karpathos under the responsibility of the Mayor and the “Eldermen”. In addition, there was a middle school in Aperi which was subsidized by the Metropolis, and the monastery of Saint George.
Courts
The first level civil court consisted of the Mayor and the “Eldermen” of the village who tried the minor cases of their fellow villagers. The permanent appellate civil Court was elected every year, had three members with a secretary and tried the most serious political and criminal cases, under the presidency of Moudiris. Later the Court consisted of the president (Kadis), and two or three “azades”, who were elected by the eldermen. The Sanjak appointed an investigator and an usher, and the prosecutor’s duties were performed by the deputy constable. The Court of Appeal, for civil and criminal cases, was the Assembly of the Mayors of Karpathos, which met every March.
The primary spiritual court consisted of the archpriestly commissioner appointed by the Metropolitan in each Municipality, who judged all family cases and disputes, issues of dowry, alimony, orphans, dissolution of engagement and inheritance. The last word, in these cases, had the higher spiritual court, which consisted of the Metropolitan and four clerics. Later, the Mixed Court was established, which consisted of a secretary, an usher and four lay members, all elected by the eldermen of Karpathos, and met under the presidency of the Metropolitan.
