Το 1970, ο μοναδικός επιζών του πληρώματος του θωρηκτού Regina Margherita, Vittorio Rozzo, ζήτησε πληροφορίες από τον Δήμο Καρπάθου και ανακίνησε το θέμα για το κατόρθωμα του δύτη Στάθη Χατζή. Στις 3/8/1970 ο δήμος Καρπάθου με επιστολή του ζήτησε τη βοήθεια του Γεωργίου Κασσώτη, που τότε βρισκόταν στην Αμερική. (Ο Γιώργος Κασσώτης ήταν συγγενής του Στάθη Χατζή, η αδελφή του Αννίκα παντρεύτηκε τον Βασίλη Στέλιου Χαζή, ανεψιό του Στάθη Χατζή, και βρισκόταν στην Σύμη όταν συνέβη το περιστατικό με το Regina Margherita και τον Στάθη Χατζή. Επίσης ερχόμενος στην Κάρπαθο το 1923, συζήτησε το περιστατικό με τον αυτόπτη μάρτυρα Ανδρέα Χιωτάκη).
Στις 14/8/1970 ο Κασσώτης απάντησε στο Δήμο με αυτά που γνώριζε και συνέστησε ορισμένα άτομα στη Ρόδο και στη Σύμη για περισσότερες πληροφορίες. Πράγματι, ο Rozo επικοινώνησε με αυτούς και το Μάιο του 1974 το «Συμαϊκό Βήμα» δημοσίευσε σχετικό άρθρο. Βάση όλων αυτών των πληροφοριών του πατέρα του, του Rozo, το 1989 στα «Συμαϊκά» Ε΄ Τόμος και τον Απρίλιο του 1990 στο περιοδικό KARPATHOS, ο Μανώλης Κασσώτης έγραψε για το κατόρθωμα του Στάθη Χατζή. Σε αυτά τα δημοσιεύματα βασίζεται το άρθρο που ακολουθεί.
Regina Margharita
Η ναυπήγηση του ιταλικού θωρηκτού Regina Margherita άρχισε στις 20 Νοεμβρίου 1898 και ο εξοπλισμός του τελείωσε στις 14 Απριλίου 1904, και πήρε το όνομα του προς τιμή της βασίλισσας Margherita της Savoy. Το 1911 πήρε μέρος στο Ιταλοτουρκικό πόλεμο στα παράλια της Κυρηναϊκής και τον επόμενο χρόνο στην κατάληψη της Δωδεκανήσου, συμμετέχοντας στην κατάληψη της Αστυπάλαιας και της Ρόδου.
Στις 14 Ιουλίου 1913 το Regina Margherita ήλθε στην Κάρπαθο και αγκυροβόλησε λίγο πιο έξω από το Δεσποτικό νησί χωρίς να γνωρίζει ότι στο μέρος εκείνο ο βυθός της θάλασσας είναι κατηφορικός και φθάνει σε μεγάλο βάθος. Γύρω στα 40 μέτρα εξαντλήθηκε η αλυσίδα που συγκρατούσε την άγκυρα, και από το βάρος και τη μεγάλη ταχύτητα που ανέπτυξε κόπηκε η αλυσίδα και μαζί με την άγκυρα συνέχισαν το δρόμο τους στον βυθό. Όταν οι ναύτες βυθομέτρησαν τον βυθό, το σκαντάλιο έδειξε 88 μέτρα. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις είναι γνωστές οι προκαταλήψεις των ναυτικών: Θεωρούν κακό οιωνό για το πλοίο να χάσει την άγκυρά του και να την αφήσει στον βυθό της θάλασσας. Έπρεπε με κάθε τρόπο να την ανελκύσουν.
Το Margherita άφησε σημαδούρα στο σημείο που έχασε την άγκυρα και απέπλευσε αμέσως για την Κάλυμνο όπου, όπως πίστευαν, θα έβρισκαν ικανούς δύτες να φτάσουν στο βάθος που χάθηκε η άγκυρα. Το άλλο πρωί, όταν το Margherita έφτασε στην Κάλυμνο, στάθηκε αδύνατο να βρουν δύτη για τόσο βάθος. Κατάδυση με σκάφανδρο στα 88 μέτρα σήμαινε βέβαιο θάνατο. Αμέσως έφυγαν για τη Σύμη που είχε τη φήμη των ικανότερων γυμνών δυτών όπου έφτασαν την ίδια μέρα.
Στη Σύμη
Στη Σύμη κάλεσαν τους πιο ξακουστούς σφουγγαροπλοιάρχους και όλοι συμφώνησαν ότι μόνο ο γυμνός βουτηχτής που μπορούσε να φτάσει με άπνοια σε τόσο βάθος ήταν Στάθης Χατζής. O Στάθης Χατζής υπέγραψε συμβόλαιο με τον πλοίαρχο που όριζε πληρωμή μια χρυσή λίρα αν κατάφερνε να φτάσει και να δέσει την άγκυρα του θωρηκτού. Ολοταχώς ξεκίνησε το Margherita για την Κάρπαθο με τον Στάθη, τη βάρκα του και το βοηθό του Ηλία Πάχο, όπου έφτασαν το πρωί της άλλης μέρας.
Στα 88 μέτρα η πίεση του νερού … και η θερμοκρασία …
Για να φτάσει στην άγκυρα ο Στάθης έπρεπε να αντιμετωπίσει αρκετά προβλήματα. Στο βάθος των 88 μέτρων η πίεση του νερού είναι δέκα φορές μεγαλύτερη απ’ ότι είναι στην επιφάνεια της θάλασσας και η θερμοκρασία του νερού κατεβαίνει στους 10 βαθμούς. Το αίμα του δύτη φεύγει από τα άκρα και μαζεύεται στους πνεύμονες, έτσι προστατεύονται από την μεγάλη πίεση του νερού. Σ’ αυτό το βάθος οι παλμοί της καρδιάς κατεβαίνουν στους 22 το λεπτό γιατί τώρα η καρδιά στέλνει αίμα μόνο στο πάνω μέρος του σώματος, και ο οργανισμός εξοικονομεί οξυγόνο. Ένα άλλο πρόβλημα που είχε να αντιμετωπίσει ο Στάθης ήταν ο φωτισμός. Το φως κατεβαίνοντας προς το βυθό απορροφάτε από το νερό και στα 200 μέτρα είναι τελείως σκοτάδι. Στα 88 μέτρα μόνο σκιές διακρίνονται.
Περίμενε να πλησιάσει το μεσημέρι
Ο Στάθης περίμενε να πλησιάσει το μεσημέρι, να πέφτει ο ήλιος κατακόρυφα για νάχει πιο πολύ φωτισμό στον βυθό της θάλασσας. Έκαμε πρώτα μια δοκιμαστική κατάδυση στα 40 μέτρα. Ο Πάχος πήρε την πιο βαριά σκανταλόπετρα (15 κιλά) για τα μεγάλα βάθη και έδεσε το σχοινί της σκανταλόπετρας στις 22 οργιές (40 μέτρα). Όταν ο Στάθης του έδωσε σινιάλο, ο Πάχος άφησε ελεύθερη τη σκανταλόπετρα. Ο Στάθης κρατώντας τη σκανταλόπετρα με τα δυο του χέρια βυθιζόταν γρήγορα και όταν έφτασε στα 40 μέτρα την άφησε και κολύμπησε στο τεντωμένο σκοινί της σημαδούρας που οδηγούσε προς την άγκυρα. Αμέσως μετά τράβηξε δυο φορές το σχοινί που ήταν δεμένο στο αριστερό του χέρι και ο Πάχος με δυνατές χεριές τράβηξε το σκοινί και τον έφερε στην επιφάνεια. Ο Στάθης έκαμε μια δεύτερη δοκιμαστική κατάδυση στις 35 οργιές (63 μέτρα), που κράτησε 2 λεπτά και 50 δευτερόλεπτα, για να σημαδέψει την κλίση του σκοινιού της σημαδούρας. Ο Στάθης ήταν τώρα έτοιμος για τη μεγάλη προσπάθεια.
3 λεπτά και 58 δευτερόλεπτα
Αυτή τη φορά ο Στάθης εκτός από τη σκανταλόπετρα, που κρατούσε με τα δυο του χέρια και το σκαντάλι που ήταν δεμένο στον καρπό του αριστερού του χεριού, είχε δεμένο στη μέση του και το σύρμα με το οποίο θα έδενε την αλυσίδα της άγκυρας. Έπρεπε να προσέχει να μη τα μπερδέψει γιατί θα ήταν αδύνατο να γυρίσει στην επιφάνεια. Ευτυχώς η κατακόρυφη βουτιά τον έφερε κοντά στην αλυσίδα που μόλις διέκρινε μέσα στο βυθό. Πλησίασε την αλυσίδα, έλυσε το σύρμα από τη μέση του και το έδεσε στον πρώτο κρίκο της που βρήκε μπροστά του. Έμενε τώρα η επιστροφή. Τράβηξε το σκαντάλιο δυο φορές και ο Πάχος με τη βοήθεια ενός ναύτη τράβηξαν τον Στάθη στην επιφάνεια. Η κατάδυση κράτησε 3 λεπτά και 58 δευτερόλεπτα.
Το συρματόσχοινο τέντωσε και όπως τυλιγόταν πάνω στον άξονα άρχισε να τρίζει και να ζεσταίνεται. Οι ναύτες έριχναν κουβάδες νερό πάνω στο τυλιγμένο σύρμα και ρύθμισαν τον άξονα να γυρίζει πολύ αργά. Τελικά η άγκυρα έφτασε στην επιφάνεια και τοποθετήθηκε στη θέση της.
Η ειρωνεία της ιστορίας ήταν ότι το Margherita δε γλύτωσε από την κακή του τύχη. Ένα χρόνο μετά άρχισε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και στις 12 Δεκεμβρίου 1916, κοντά στην σημερινή Αυλώνα (Vlore) της Αλβανίας, έπεσε πάνω σε δυο νάρκες, που είχε τοποθετήσει το γερμανικό υποβρύχιο SM UC-14, και βυθίστηκε. Από τους 945 άνδρες του πληρώματος, οι 675 έχασαν τη ζωή τους και 270 σώθηκαν, μεταξύ αυτών ο Vittorio Rozzo.
Το ρεκόρ του Στάθη μένει καταρρίπτον
Παρά το άδοξο τέλος, το Regina Margherita έμεινε γνωστό στην ιστορία για το κατόρθωμα του Στάθη Χατζή. Τα τελευταία χρόνια, ορισμένοι παγκόσμιοι πρωταθλητές ελεύθερης κατάδυσης κατέρριψαν το ρεκόρ του Στάθη, αλλά όλοι τους χρησιμοποίησαν στολή θερμικής προστασίας και μηχανικά μέσα γρήγορης κατάδυσης και ανάδυσης, και χωρίς να είναι υποχρεωμένοι να δέσουν την άγκυρα. Το ρεκόρ της άπνοιας του Στάθη των 3 λεπτών και 58 δευτερολέπτων μένει καταρρίπτον.
The battleship Regina Margherita and the feat of the diver Stathis Hatzis
By Manolis Cassotis
In 1970, the sole survivor of the crew of the battleship Regina Margherita, Vittorio Rozzo, requested information from the Municipality of Karpathos and raised the issue of the feat of the diver Stathis Hatzis. On August 3, 1970, the municipality of Karpathos, in a letter, requested the help of George Cassotis who was then in America. (George Cassotis was a relative of Stathis Hatzis, his sister Annika married Vassilis Stelios Hazis, nephew of Stathis Hazis, and was in Symi when the incident with Regina Margharita and Stathis Hazis happened. Also coming to Karpathos in 1923, he discussed the incident with the eyewitness Andreas Hiotakis).
On August 14, 1970, Cassotis responded to the Municipality with what he knew and recommended certain people in Rhodes and Symi for more information. Indeed, Rozo contacted them and in May 1974 “Simaiko Vima” published a related article. Based on all this information from his father and Rozo, in 1989 in “Simaika” Volume V and in April 1990 in the magazine KARPATHOS, Manolis Cassotis wrote about the feat of Stathis Hazis. The following article is based on these publications.
Regina Margherita
The construction of the Italian battleship Regina Margherita began on 20 November 1898 and its outfitting was completed on April 14, 1904, and named in honor of Queen Margherita of Savoy. In 1911 took part in the Italo-Turkish war on the coast of Cyrenaica and the following year in the occupation of the Dodecanese, participating in the capture of Astypalaia and Rhodes.
On July 14, 1913, Regina Margherita came to Karpathos and anchored a little outside Despotiko islet without knowing that in that place the bottom of the sea is downhill and reaches a great depth. Around 40 meters the chain holding the anchor ran out, and the weight and high speed it developed cut the chain and together with the anchor continued their way to the bottom. When the sailors measured the depth, it showed 88 meters. In these cases, the prejudices of sailors are well known: They consider it a bad omen for the ship to lose its anchor and leave it at the bottom of the sea. They had to rase it by all means.
Margherita dropped a buoy at the spot where the anchor was lost and immediately set sail for Kalymnos where, they believed, would find divers capable of reaching the depth where the anchor was lost. Next morning, when Margherita arrived at Kalymnos, it was impossible to find a diver for such a depth. Diving to 88 meters meant certain death. They immediately left for Symi, which had the reputation of being the most skilled naked divers and arrived there the same day.
In Symi
In Symi they called the most famous sponge captains and they all agreed that the only naked diver who could reach such depth with apnea was Stathis Hazis. Stathis Hazis signed a contract with the captain that stipulated a payment of one gold Sterling if he managed to reach and tie the anchor. Margherita set off at full speed for Karpathos with Stathis, his boat and his assistant Elias Pahos, where they arrived the next morning.
At 88 meters the water pressure… and the temperature…
To reach the anchor, Stathis had to face several problems. At a depth of 88 meters the water pressure is ten times greater than at the surface of the sea and the water temperature drops to 10 degrees. The diver’s blood leaves the extremities of his body and collects in the lungs, thus protecting them from the great pressure of the water. At this depth the heart beats go down to 22 per minute because now the heart sends blood only to the upper part of the body, and the body saves oxygen. Another problem Stathis had to deal with was the lighting. The light going down to the bottom is absorbed by the water and at 200 meters it is completely dark. At 88 meters only shadows can be seen.
Waited until noon.
Stathis waited for noon to approach, for the sun to fall vertically so that there would be more light on the bottom of the sea. He first did a test dive to 40 meters. Pahos took the heaviest “skandalopetra” (the stumbling block that the diver holds to spin his diving), 15 kg for the great depths, and tied skandalopetra’s rope to 22 fathoms (40 meters). When Stathis gave him the signal, Pahos released the skandalopetra. Stathis, holding the skandalopetra with both hands, sank quickly and when he reached 40 meters, he let it go and swam to the stretched rope of the buoy leading to the anchor. Immediately afterwards he pulled twice on the rope tied to his left hand (it was the signal) and Pahos with strong hands pulled the rope fast and brought him to the surface. Stathis made a second trial dive at 35 fathoms (63 meters), lasting 2 minutes and 50 seconds, to mark the inclination of the buoy line. Stathis was now ready for the great effort.
3 minutes and 58 seconds
This time, in addition to skandalopetra, which he held with both hands and the “skandali” (the rope attached to skandalopetra), which was tied to the wrist of his left hand, Stathis also had tied around his waist the wire with which he would tie the anchor chain. He had to be careful not to mess them up because it would be impossible to get back to the surface. Fortunately the vertical dive brought him close to the chain he just discerned in the bottom. He approached the chain, untied the wire from its waist and tied it to the first link he found in front of him. All that remained was the return. He pulled the trigger twice and Pahos with the help of a sailor pulled Stathis to the surface. The dive lasted 3 minutes and 58 seconds.
The wire stretched and as it wound around the shaft it began to crackle and heat up. The sailors poured buckets of water onto the wire and set the shaft to turn very slowly. Finally, the anchor reached the surface and was set in place.
The irony of the story was that Margherita did not escape its bad luck. A year later World War I began and on December 12, 1916, near today’s Vlore, Albania, it ran into two mines laid by the German submarine SM UC-14 and sank. Of the 945 men on board, 675 lost their lives and 270 survived, including Vittorio Rozzo.
Stathis’ record remains.
Despite its inglorious end, Regina Margherita is known in history for the feat of Stathis Hatzis. In recent years, several freediving world champions have broken Stathis’ record, but all of them used a thermal protective suit and mechanical means of rapid descent and ascent, and without having to tie the anchor. Stathis’ apnea record of 3 minutes and 58 seconds remains.
