Μετά από το αεροδρόμιο στον Αφιάρτη, το σπουδαιότερο έργο, από στρατηγικής αξίας για την Κάρπαθο, ήταν το κύριο λιμάνι του νησιού στα Πηγάδια. Γι’ αυτό και στις παραμονές του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου οι Ιταλοί προέκτειναν την προβλήτα για να μπορούν να πλευρίζουν τα μεγαλύτερα καΐκια της εποχής.
Την στρατηγική αξία του λιμανιού αντελήφθησαν και οι Άγγλοι, και μόλις η Ιταλία μπήκε στο πόλεμο άρχισαν επιθέσεις από θαλάσσης και αέρος εναντίον του λιμανιού. Οι συμμαχικές επιθέσεις συνεχίστηκαν και μετά της συνθηκολόγησης της Ιταλίας με τους Συμμάχους και της κατάληψης της Καρπάθου από τους Γερμανούς. Στις 20 Σεπτεμβρίου 1943 συμμαχικά αεροπλάνα βομβάρδισαν το λιμάνι όπου έτυχε να βρίσκεται ένα φορτηγό πλοίο με Ιταλούς αιχμαλώτους που οι Γερμανοί προόριζαν να στείλουν στην Κρήτη, από αυτούς 12 έχασαν τη ζωή τους και 70 τραυματίστηκαν. Αργότερα, στις 2 Νοεμβρίου, συμμαχικό υποβρύχιο έριξε μια τορπίλη εναντίο του λιμανιού προξενώντας σοβαρές ζημίες στην προβλήτα και στα γύρω σπίτια και βυθίζοντας δυο τρία καΐκια που έτυχε να βρίσκονται στο λιμάνι.
Ένα ντοκουμέντο διηγείται την δική του ιστορία
Μεταξύ των 32 ντοκουμέντων που εντοπίσαμε στο National Archives στο Kew του Λονδίνου υπάρχει η αναφορά του Αυστραλού υπαξιωματικού Gannly John Archibald που επέβαινε σε ένα από τα αεροπλάνα που επιτέθηκαν εναντίον του λιμανιού στις 20 Σεπτεμβρίου 1943. Απ’ αυτό το ντοκουμέντο προέρχονται τα αποσπάσματα από την αναφορά του Archibald που ακολουθούν:
«Ολοκληρώσαμε την επίθεση στο λιμάνι και είχαμε προχωρήσει περίπου 25 μίλια, όταν η δεξιά μηχανή του αεροπλάνου σταμάτησε ξαφνικά. Ήμασταν περίπου στα 30 μέτρα εκείνη τη στιγμή, και αμέσως χάσαμε ύψος «αναπηδώντας» μέσα στη θάλασσα, και στη συνέχεια στρίψαμε απότομα και μπήκαμε λοξά στο νερό. Το αεροσκάφος βυθίστηκε ακαριαία και όταν συνήλθα, ήμουν κάτω από το νερό. Κατάφερα να βγω μέσα από μια ρωγμή στο πίσω μέρος της ατράκτου. Ο πιλότος Kennedy, και ο πλοηγός Lebich, κατάφεραν επίσης να βγουν έξω και όλοι μπήκαμε στη λέμβο που είχε απεμπλακεί από το αεροσκάφος και επιπλεύσει. Ο F/Sgt. Fisher δεν κατάφερε να βγει και το σώμα του ανασύρθηκε αργότερα από τους Ιταλούς που ήρθαν για μας. Ήμασταν περίπου 3-4 μίλια από την ακτή, όταν τρακάραμε και μπορούσαμε να δούμε βάρκες να βγαίνουν από την ακτή προς την κατεύθυνση μας, έτσι καθίσαμε στη λέμβο και περιμέναμε. Η ώρα ήταν περίπου 11:30. Υπήρχαν τρεις βάρκες, όλες επανδρωμένες από Ιταλούς στρατιώτες και Έλληνες πολίτες. Και ενώ μια από τις βάρκες μας πήγε στην ακτή, οι άλλες συνέχισαν να ψάχνουν για το σώμα του Fisher, το οποίο βρήκαν λίγο αργότερα. Δοκιμάσαμε τεχνητή αναπνοή και ήρθε ένας γιατρός (Ανδρέας Λάμπρος), αλλά σε τίποτε δεν μπορούσε να βοηθήσει».
«Ο γιατρός ήταν Έλληνας και πολύ εξυπηρετικός. Μπορέσαμε να συνομιλήσουμε μαζί του μέσω των γαλλικών και μίλησε στους Ιταλούς εκ μέρους μας, και συμφώνησαν να μην μας παραδώσουν στους Γερμανούς. Φιλοξενηθήκαμε στο σπίτι ενός Έλληνα πατριώτη (Στέλιος Φαρμακίδης) και παρόλο που τα τρόφιμα ήταν πολύ λιγοστά, τα στερήθηκαν από τον εαυτό τους για να μας ταΐσουν. Ο Lebich είχε τραυματιστεί σοβαρά στη συντριβή και είχε χάσει σημαντική ποσότητα αίματος και ο γιατρός τον επισκεπτόταν κάθε μέρα και έκανε ό,τι μπορούσε για αυτόν».
«Το σχέδιό μας ήταν να προμηθευτούμε ένα σκάφος και να προσπαθήσουμε να φτάσουμε στην Κω ή στη Λέρο. Αλλά επειδή ο Lebich ήταν πολύ αδύναμος για να κινηθεί, αποφασίσαμε ότι μόνο ο ένας από εμάς έπρεπε να πάει και να προσπαθήσει να βρει βοήθεια, ενώ ο άλλος θα έπρεπε να παραμείνει με τον άρρωστο σύντροφό μας».
«Στις 26 Σεπτεμβρίου ένας Έλληνας πατριώτης έφτασε με μια μικρή βάρκα. Είχε δραπετεύσει από την Κρήτη και δέχτηκε να πάει έναν από εμάς στη Λέρο. Ωστόσο, αποθαρρυνθήκαμε από τους Ιταλούς να κάνουμε το ταξίδι καθώς η βάρκα ήταν πολύ μικρή και δεν το θεώρησαν ασφαλές για δύο επιβάτες. Έγραψαν όμως επιστολή στον Διοικητή μιας ιταλικής φρουράς σε ένα κοντινό νησί ζητώντας του να στείλει ένα μηχανοκίνητο σκάφος να μας πάρει και ο Έλληνας ιδιοκτήτης της βάρκας συμφώνησε να την παραδώσει».
«Το επόμενο πρωί, όμως, ήμασταν περικυκλωμένοι από αρκετούς Ιταλούς στρατιώτες, και ήταν φανερό από τη στάση τους ότι είχαν έρθει για μας. Κατάφερα να διαφύγω και να φτάσω στο σπίτι ενός άλλου Έλληνα φίλου μου, αλλά με ακολούθησαν και με αιχμαλώτισαν. Στη συνέχεια πήραν και τους τρεις μας, με ένα μικρό καΐκι στα Πηγάδια, όπου μας παρέδωσαν στη γερμανική φρουρά. Το ταξίδι κράτησε δύο μέρες».
Τα τρία διασωθέντα μέλη του πληρώματος μετά την μεταφορά τους στα Πηγάδια, στις 27 Σεπτεμβρίου 1943, απεστάλησαν στο στρατόπεδο αιχμαλώτων Dulag Luft στην Γερμανία, όπου έμειναν από την 1η – 10η Νοεμβρίου 1943. Στις 11 Νοεμβρίου 1943 μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο αιχμαλώτων Stalag IVB, Muhlberg, από όπου απελευθερώθηκαν από τους Ρώσους στις 23 Απριλίου 1945 και στις 3 Ιουλίου 1945 τους παρέδωσαν στους Άγγλους.
O αεροπόρος Fisher ενταφιάστηκε στο νεκροταφείο της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου στο Διαφάνι και αργότερα τα οστά μεταφέρθηκαν στο Βρετανικό νεκροταφείο της Ρόδου.
The documents talk about the port of Karpathos in WWII
By Manolis Cassotis
After the airport in Afiarti, the most important project, of strategic value for Karpathos, was the main port of the island in Pigadia. That is why, on the eve of WWII, the Italians extended the pier to be able to accommodate and the largest caiques of the time.
The British also realized the strategic value of the port, and as soon as Italy entered the war, sea and air attacks against the port began. Allied attacks continued even after Italy’s capitulation to the Allies and the occupation of Karpathos by the Germans. On September 20, 1943, Allied planes bombed the port where there happened to be a cargo ship with Italian prisoners the Germans destined to send to Crete, of which 12 died and 70 were injured. Later, on November 2, an Allied submarine dropped a torpedo against the harbor causing serious damage to the pier and surrounding the houses and sinking two or three caiques that happened to be in the harbor.
A document tells its own story
Among the 32 documents we located in the National Archives at Kew, London is the report of Australian Petty Officer Gannly John Archibald who was on board on one of the planes that attacked the harbor on 20 September 1943. From this document are extracts from Archibald’s report that follows:
“We had completed the port attack and had proceeded about 25 miles when the plane’s starboard engine suddenly stopped. We were about 30 meters above the water at the time, and immediately the aircraft lost height “bouncing” into the sea, and then turned sharply and went sideways into the water. The aircraft sank instantly, and I was under water. I managed to get out through a crack in the back of the fuselage. Pilot Kennedy, and navigator Lebich, also managed to get out and we all got into the lifeboat which had been disengaged from the aircraft and floated. F/Sgt. Fisher did not make it out and his body was later recovered by the Italians who came for us. We were about 3-4 miles offshore when we crashed, and we could see rowboats coming offshore in our direction, so we sat in the dinghy and waited. The time was about 11:30. There were three row boats, all manned by Italian soldiers and Greek civilians. And while our row boats went ashore, the others continued to search for Fisher’s body, which they found a little later. We tried artificial respiration, and a doctor (Andreas Lambros) came, but he couldn’t help in anything.”
“The doctor was Greek and very helpful. We were able to converse with him through French and he spoke to the Italians on our behalf, and they agreed not to hand us over to the Germans. We were hosted in the house of a Greek patriot (Stelios Farmakidis) and although food was very scarce, they deprived themselves of it to feed us. Lebich had been seriously injured in the crash and had lost a considerable amount of blood, the doctor visited him every day and did all he could.”
“Our plan was to get a boat and try to get to Kos or Leros. But as Lebich was too weak to move, we decided that only one of us should go and try to find help, while the other should remain with our sick companion.”
“On September 26 a Greek patriot arrived in a rowboat. He had escaped from Crete and agreed to take one of us to Leros. However, we were discouraged by the Italians from making the trip as the boat was too small and they did not consider it safe for two passengers. But they wrote a letter to the Commander of an Italian garrison on a nearby island asking him to send a motorboat to pick us up and the Greek owner of the rowboat agreed to hand it over.”
“The next morning, however, we were surrounded by several Italian soldiers, and it was evident from their attitude that they had come for us. I managed to escape and reach the house of another Greek friend of mine, but they followed me and captured me. Then they took all three of us in a small boat to Pigadia, where they handed us over to the German garrison. The trip took two days.”
The three rescued crew members, after their transfer to Pigadia on 27 September 1943, were sent to the Dulag Luft POW camp in Germany, where they remained from 1 – 10 November 1943. The next day were transferred to the Stalag IVB POW camp, Muhlberg, from where they were liberated by the Russians on April 23, 1945 and on July 3, 1945 were handed over to the British.
Airman Fisher was buried in the cemetery of the church of Saint Nicholas in Diafani and later his bones were transferred to the British cemetery in Rhodes.
