Γράφει η Έλενα Ντάκουλα *
Πάντα αναρωτιόμουν πώς περνάνε οι μέρες του χειμώνα σ’ έναν μικρό τόπο όπως η Σίφνος, τότε που τελειώνει η τρέλα του καλοκαιριού και πέφτουν οι ρυθμοί, που οι τουρίστες/παραθεριστές αναχωρούν, που οι επιλογές διασκέδασης και αναψυχής για τους κατοίκους του νησιού μειώνονται δραστικά, τότε που οι μέρες αρχίζουν να μικραίνουν και οι νύχτες να μεγαλώνουν.
Η απάντηση μου δόθηκε όταν παρακολούθησα, πριν από λίγες μέρες, ένα εξαιρετικό πολυθεματικό φεστιβάλ, το THEΕS ART FESTIVAL, που διοργανώθηκε, για πρώτη χρονιά, στο νησί της Σίφνου από το Θεατρικό Εργαστήρι Ενηλίκων Σίφνου (Θ.Ε.Ε.Σ.). Ενα φεστιβάλ που απαιτούσε πολύ κόπο, ώρες δουλειάς και προσπάθειας ώστε να υλοποιηθούν οι υψηλοί στόχοι που είχαν τεθεί, αλλά το αποτέλεσμα εντυπωσίασε.
THESS Art Festival: Το πολυθεματικό φεστιβάλ της Σίφνου
Από τις 26 έως τις 29 Σεπτεμβρίου, οι κάτοικοι του νησιού αλλά και οι επισκέπτες είχαν την ευκαιρία να απολαύσουν τέσσερις μέρες γεμάτες θέατρο, χορό, μουσική, εκθέσεις, αφηγήσεις παραμυθιών, καθώς και μαθήματα λαϊκής τέχνης, όπως ψαθοπλεκτικής και κατασκευής τσόχας/κετσέ.
«Θέλαμε να φέρουμε τον Βορρά στον Νότο, να γίνει μια πολιτιστική και πολιτισμική ανταλλαγή», μας είπε η καθηγήτρια μουσικοκινητικής Θένια Αντωνιάδου, μία από τις συντονίστριες του φεστιβάλ, η οποία κατάγεται από την Πτολεμαΐδα, αλλά περνάει αρκετό διάστημα στη Σίφνο διδάσκοντας στο Μουσικό Εργαστήρι του νησιού.
Και το κατάφεραν! Η θεατρική ομάδα Σύνθεση από τα Γιάννενα συναντήθηκε με τη θεατρική ομάδα της Σίφνου, η τέχνη της ψαθοπλεκτικής (Σίφνος) συναντήθηκε με την τέχνη κατασκευής τσόχας/κετσέ (Βόρεια Ελλάδα), το τοπίο της Δυτικής Μακεδονίας και τα μεταλλεία του λιγνίτη της Πτολεμαΐδας συναντήθηκαν με το τοπίο της Σίφνου και τα αρχαία μεταλλεία του Aϊ-Σώστη, ενώ με τα προϊόντα των εξορύξεων στήθηκε ένα εικαστικό δείπνο, «Το γεύμα του αιώνα». Οι μουσικοί της Σίφνου, βιρτουόζοι στο βιολί και στο λαούτο, συναντήθηκαν με μουσικούς από τη Βόρεια Ελλάδα, την μπάντα των Local Heroes, πιστών στην παράδοση και στην μπάλκαν αισθητική, βιρτουόζων στα χάλκινα, κλαρίνο, τρομπόνι.
Η θεματική του Φεστιβάλ ήταν: τοπίο, τόπος και δημιουργία. Αυτές οι έννοιες πήραν σάρκα και οστά μέσα από τη σύγχρονη καλλιτεχνική σύλληψη και ματιά.
Μια από τις πολύ ενδιαφέρουσες δράσεις ήταν η performance με σκηνικό τα αρχαία μεταλλεία του Αϊ-Σώστη, στη ΒΑ πλευρά του νησιού. Η κατάβαση από το καλοδιατηρημένο μονοπάτι μέσα στο άγριο, απόκρημνο αλλά και σαγηνευτικό τοπίο με συντροφιά τη θέα της θάλασσας καταλήγει στην εκκλησία του Αϊ-Σώστη και στα μεταλλεία που βρίσκονται στα ανατολικά της εκκλησίας και θεωρούνται από τα αρχαιότερα στον κόσμο.
«Γίναμε μέρος του τοπίου. Θέλαμε ν’ αναδείξουμε με τα σώματά μας κάποια σημεία του, να τα κατοικήσουμε. Η performance έχει να κάνει με τη διαρκή μετάβαση στην οποία βρίσκονται τα τοπία, το πώς αυτά αλλάζουν αλλά ταυτόχρονα και το πώς αλληλοεπιδρούν με το σώμα, το πώς το ένα χάνεται μέσα στο άλλο, το πότε μπορείς να δεις ένα σώμα ως τοπίο και πότε ένα τοπίο ως έναν ζωντανό οργανισμό. Ήταν αυτοσχεδιαστικό, δεν ήταν χορογραφημένο», μας λέει η Θένια Αντωνιάδου, η οποία έχει δείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα μεταλλεία, αρχής γενομένης από την ιστορία των λιγνιτών της Πτολεμαΐδας, και το πώς η εκμετάλλευση αυτών έχει επηρεάσει το τοπίο. Και συνεχίζει: «Στην Πτολεμαΐδα το τοπίο είναι εξορυκτικό, ενώ εδώ τα απομεινάρια του δείχνουν τα στοιχεία της εξόρυξης. Και τα δύο βρίσκονται σε μια διαρκή μετάβαση, από μέρα σε μέρα και από χρόνο σε χρόνο, όχι στο κομμάτι της εξόρυξης πια, αλλά σε αυτό του υπερτουρισμού».
Στο σημείο αυτό αξίζει μια αναφορά στα αρχαία λατομεία της Σίφνου, τα οποία θεωρούνται από τα πρώτα οργανωμένα στον κόσμο. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, η Σίφνος ήταν στην αρχαιότητα από τις πλουσιότερες οικονομίες της ανθρωπότητας, χάρη στα χρυσωρυχεία, τα αργυρωρυχεία, καθώς και την ανάπτυξη της κεραμικής τέχνης. Οι Σιφνιοί ήταν οι πρώτοι που έκοψαν χρυσό νόμισμα και οι πρώτοι που χάραξαν και τις δύο όψεις των νομισμάτων τους.
«Τα μεταλλεία του Αγίου Σώστη ανήκουν στη μία από τις δύο μεταλλοφόρες ζώνες της Σίφνου, συγκεκριμένα σ’ εκείνη με τα κοιτάσματα αργυρούχου μολύβδου, στο βόρειο τμήμα του νησιού, που εκτείνεται από τον Άγιο Σώστη ως το Ξερό Ξύλο.
Η εκμετάλλευση των μεταλλείων έλαβε χώρα τόσο κατά την αρχαιότητα όσο και στα νεότερα χρόνια, με διαφορετικό όμως σκοπό σε κάθε περίπτωση. Κατά την αρχαιότητα, το μετάλλευμα που εξορύχθηκε ήταν κυρίως ο άργυρος. Η μεταλλουργική δραστηριότητα του νησιού υπήρξε κατά τη διάρκεια της 3ης χιλιετίας π.Χ. Το δε μεταλλείο του Αγίου Σώστη, με βάση αρχαιολογικά στοιχεία, αναδείχθηκε ως το αρχαιότερο, μέχρι σήμερα, αργυρωρυχείο του κόσμου. Τμήμα των αρχαίων μεταλλείων καταποντίστηκε στην αρχαιότητα εξαιτίας πλημμυρών και βρίσκεται σήμερα κάτω από τη στάθμη της θάλασσας. Τα μεταλλεία στον Άγιο Σώστη λειτούργησαν εκ νέου στα νεότερα χρόνια (1875-1925), υπό τη διεύθυνση γαλλικής εταιρείας, για την εξόρυξη κυρίως σιδηρούχου μεταλλεύματος, το οποίο πωλούνταν στο εξωτερικό».
Και δεν είναι μόνο τα μεταλλεία που κουβαλάνε πίσω τους ιστορία αιώνων, αλλά και τα… σκιάδια – τα πλατύγυρα ψάθινα καπέλα που κατασκευάζονταν στη Σίφνο από την περίοδο της Φραγκοκρατίας, και αποτελούσαν μια οικοτεχνία με βάση το σιτάρι, με την οποία απασχολούνταν σχεδόν ολόκληρη η οικογένεια και αποτελούσε πηγή εσόδων της ίδιας αλλά και του νησιού γενικότερα. Ο βλαστός –η αράπα– που προέκυπτε μετά το θερισμό, το αλώνισμα και τον καθαρισμό μαζευόταν σε μασούρια και ήταν η πρωταρχική ύλη για τα σκιάδια.
Αυτά τα ταπεινά καπελάκια ήταν η αφορμή για μία από τις πρώτες φοιτητικές διαδηλώσεις που έγιναν στην Αθήνα (Μάιος 1859), με σοβαρές πολιτικές προεκτάσεις, και οδήγησε στα γεγονότα που έμειναν στην ιστορία ως τα «Σκιαδικά».
Όλα ξεκίνησαν όταν ο υπουργός Εξωτερικών της τότε κυβέρνησης, Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, τόνισε την ανάγκη στήριξης της εγχώριας παραγωγής και ως παράδειγμα έφερε τα σκιάδια της Σίφνου, παροτρύνοντας τους Έλληνες να τα προτιμούν έναντι των εισαγόμενων καπέλων, που ήταν και ακριβότερα.
Ο γιος του Ραγκαβή, Κλέων, ενστερνίστηκε την ιδέα του πατέρα του κι έπεισε τους συμμαθητές του να φορούν σιφνέικα σκιάδια στολισμένα με γαλανόλευκες κορδέλες όταν έβγαιναν για την κυριακάτική τους βόλτα στο Πεδίον του Άρεως. Τα σκιάδια έγιναν γρήγορα μόδα και σήμα κατατεθέν της προοδευτικής νεολαίας της Αθήνας, των αποκαλούμενων «Γαριβαλδινών», ενώ οι καθεστωτικοί φορούσαν άσπρα ψηλά καπέλα και αποκαλούνταν «Αυστριακοί».
Θορυβημένοι οι εισαγωγείς καπέλων ότι θα έχαναν την πελατεία τους, έστειλαν στο Πεδίον του Άρεως υπαλλήλους τους που φορούσαν αστεία και κουρελιασμένα σκιάδια, ώστε να διακωμωδήσουν τους μαθητές και τους φοιτητές. Ξέσπασαν επεισόδια, και αμέσως επενέβησαν οι χωροφύλακες, οι οποίοι όμως, αντί να στραφούν εναντίον αυτών που προκάλεσαν τις φασαρίες, στράφηκαν, κατόπιν εντολής του διευθυντή της Χωροφυλακής, Κωνσταντίνου Δημητριάδη, εναντίον των φοιτητών/μαθητών και προέβησαν σε τρεις συλλήψεις. Η κίνηση των φοιτητών να φορούν σκιάδια θεωρήθηκε αντιδυναστική, μια και, όπως λέγεται, είχε υποβληθεί κακόβουλα στους νέους η ιδέα ότι η εισαγωγή των ακριβών καπέλων ήταν συνέπεια της τρυφηλότητας του παλατιού και της Αυλής.
Τα επεισόδια συνεχίστηκαν και την επόμενη μέρα, ενώ πλήθος λαού είχε συγκεντρωθεί στα Προπύλαια προκειμένου να συνδράμει τους φοιτητές. Ακολούθησε διαδήλωση που κατέληξε στο Υπουργείο Εσωτερικών, με τους διαδηλωτές να απαιτούν από τον υπουργό, Κωνσταντίνο Προβελέγγιο, την παύση του αρχηγού της Χωροφυλακής, Κ. Δημητριάδη, και την απελευθέρωση των τριών συλληφθέντων.
Ο υπουργός τούς διαβεβαίωσε ότι το θέμα θα εξεταζόταν, αλλά η απάντησή του δεν ικανοποίησε τους φοιτητές, οι οποίοι κατευθύνθηκαν προς τα Ανάκτορα, ζητώντας να θέσουν το θέμα στον Όθωνα. Αυτός αρνήθηκε να τους δεχτεί σε ακρόαση, με τη δικαιολογία πως όσοι ήθελαν να τον συναντήσουν προσωπικά θα έπρεπε, κατά την ανακτορική εθιμοτυπία, να υποβάλουν προηγουμένως τις αναφορές τους.
Η άρνηση του Όθωνα εξόργισε περισσότερο τους διαδηλωτές, οι οποίοι συγκεντρώθηκαν πάλι στα Προπύλαια. Όταν η κατάσταση άρχισε να εκτραχύνεται, ο φρούραρχος της Αθήνας, Μιχαήλ Σούτσος, με μεγάλη στρατιωτική δύναμη, πολιόρκησε τον χώρο του Πανεπιστημίου και τελικά απομάκρυνε το πλήθος. Την ίδια δε μέρα παύθηκε από τα καθήκοντά του ο Δημητριάδης και αποφυλακίστηκαν οι συλληφθέντες φοιτητές.
Λίγες μέρες αργότερα, ο γερουσιαστής Δημήτριος Χρηστίδης, σε συνεδρίαση της Γερουσίας, αναφέρθηκε στα γεγονότα της 10ης και 11ης Μαΐου, καταδικάζοντας την έφοδο του στρατού στο Πανεπιστήμιο, χαρακτηρίζοντάς την «πράξη κατά του ασύλου των επιστημών», επισημαίνοντας ότι το Πανεπιστήμιο, ως ναός του πνεύματος, θα πρέπει να απολαμβάνει το απαραβίαστο για τους πάντες. Αυτή ήταν η πρώτη αναφορά στη χώρα μας για το πανεπιστημιακό άσυλο.
Τα Σκιαδικά ήταν ουσιαστικά η πρώτη ανοιχτή εκδήλωση εναντίον των απολυταρχικών μεθόδων του Όθωνα και αποτέλεσαν την απαρχή των γεγονότων που το 1862 οδήγησαν στην έξωσή του. Έτσι, επαληθεύθηκε περίτρανα η προφητική ρήση του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, ο οποίος είχε πει όταν χτιζόταν το Πανεπιστήμιο: «Το σπίτι αυτό θα φάει το σπίτι εκείνο», εννοώντας το παλάτι.
- Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα https://www.athensvoice.gr/ και αναδημοπσιεύεται με την συγκατάθεση της αρθρογράφου.
