Είκοσι μίλια βόρεια της Tampa στις ακτές του κόλπου του Μεξικού της κεντροδυτικής Φλώριδας και στις εκβολές του ποταμού Anclote βρίσκεται το Tarpon Springs, the Greek City. Η πόλη αυτή είναι μοναδική στην ιστορία του απόδημου Ελληνισμού και στενά συνδεδεμένη με τους Δωδεκανησίους. Είναι το μόνο μέρος του κόσμου που ο ξενιτεμένος Δωδεκανήσιος νιώθει πως βρίσκεται στο νησί του.
Δεν είναι γνωστό ποιος πρωτοανακάλυψε τα σφουγγάρια στον κόλπο του Μεξικού, που για αιώνες πολλαπλασιάζονταν και κάλυπταν μεγάλες εκτάσεις στους αβαθείς πυθμένες του.
Γύρω στο 1870 μερικοί ψαράδες άρχισαν να ψαρεύουν σφουγγάρια. Δυο ψαράδες ξεκινούσαν με βάρκα για τον σφουγγαρότοπο και εκεί, ο ένας κωπηλατούσε κι ο άλλος έψαχνε με το γυαλί το βυθό και όπου εντόπιζε σφουγγάρια τα «άρπαζε» με το αρπαχτάρι. Το 1890 ο επιχειρηματίας John Cheney έστρεψε το ενδιαφέρον του στη σπογγαλιεία και αγόρασε μερικά από αυτά τα πρωτόγονα σπογγαλιευτικά, που έφερε στο Tarpon Springs. Στο μεταξύ τα σφουγγάρια της Μεσογείου άρχισαν να λιγοστεύουν και η τιμή του σφουγγαριού όλο και «ανέβαινε».
Έρχονται οι Έλληνες
Από νωρίς ο Cheney αντιλαμβάνεται ότι για να προοδεύσει η σπογγαλιεία χρειάζεται πεπειραμένους σφουγγαράδες. Το 1905 ο Ιωάννης Κορκόρης του πρότεινε να φέρει Έλληνες σφουγγαράδες. Αμέσως έφθασε το μήνυμα του Cheney στην Ελλάδα: «.. σεις και οι συγγενείς σας πηγαίνετε στους ίδιους σφουγγαρότοπους και ψαρεύετε και ξαναψαρεύετε τα σφουγγάρια, εκεί που οι πρόγονοι σας επί αιώνες πήγαιναν πριν από σας.
Τους σφουγγαρότοπους στον κόλπο του Μεξικού άνθρωπος δεν τους έχει αγγίξει. Εκατομμύρια σας περιμένουν, που κάθε χρόνο πολλαπλασιάζονται. Ελάτε, φέρετε τα σκάφανδρά σας και τα αχνάρια των πλοίων σας …».
Όπως το λουλούδι τραβάει τις μέλισσες, έτσι το μήνυμα του Cheney τράβηξε τους Έλληνες. Μέχρι τώρα οι Έλληνες σφουγγαράδες ξερίζωναν τα σφουγγάρια από τον βυθό της Μεσογείου, τώρα τα σφουγγάρια του Κόλπου ξεριζώνουν τους Έλληνες σφουγγαράδες από τα νησιά τους για να αρχίσουν μια νέα ζωή στην Αμερική.
Οι πρώτοι ήρθαν από την Αίγινα, αλλά οι περισσότεροι από τα σπογγαλιευτικά νησιά της Δωδεκανήσου, την Κάλυμνο, τη Σύμη και τη Χάλκη. Οι σφουγγαράδες δεν έφεραν μαζί τους μόνο τα σκάφανδρα και τα αχνάρια των πλοίων τους, αλλά και τις οικογένειες τους, τα ήθη και τα έθιμα τους, τις ενδυμασίες, τους χορούς και τα τραγούδια τους και περισσότερο απ’ όλα, την αγάπη τους για τη θάλασσα.
Σε διάστημα δυο χρόνων ο αριθμός των ελληνικών σπογγαλιευτικών του Tarpon Springs ανέβηκε στα εκατό. (Ήδη πιο μπροστά, το 1896, ο καπετάν Νικολής του Γιάννουκα ξεκίνησε από την Χάλκη, με ένα τρικάταρτο ιστιοφόρο μήκους 40 μέτρων, διέσχισε τον Ατλαντικό και έφτασε στο Tarpon Springs). Ο χρονογράφος της εποχής, που επισκέφτηκε το Tarpon Springs την εποχή που ετοιμάζονταν να ξεκινήσουν τα σπογγαλιευτικά για την πολύμηνη αποστολή τους, γράφει: «… τα ελλιμενισμένα σπογγαλιευτικά μοιάζουν με αρχαίες τριήρεις που ετοιμάζονται για την πολιορκία της Τροίας». Μέσα σε λίγα χρόνια η σπογγαγορά του Tarpon Springs έγινε η μεγαλύτερη του κόσμου.
Θεοφάνια
Στενά συνδεδεμένη με το Tarpon Springs είναι η γιορτή των Θεοφανίων, που περισσότερο και από την σπογγαλιεία, διέδωσε τη φήμη του σε όλες τις πολιτείες της Αμερικής και χώρες του δυτικού ημισφαίριου.
Ο Αγιασμός των υδάτων συνέπιπτε με την αρχή της πρώτης σπογγαλιευτικής περιόδου του Tarpon Springs, που διαρκούσε από την ημέρα των Θεοφανίων μέχρι των Αγίων Αποστόλων. Η δεύτερη περίοδος άρχιζε από το Δεκαπενταύγουστο μέχρι τα Χριστούγεννα. Τα σπογγαλιευτικά επέστρεφαν στο λιμάνι για μικρά διαστήματα, το Πάσχα και του Αγίου Νικολάου, που είναι και ο πολιούχος του Tarpon Springs.
Όπου κι αν βρίσκεται εγκαταστημένος ο Έλληνας, τα Θεοφάνια θα γιορτάσει με αγιασμό της θάλασσας. Η γιορτή έχει ιδιαίτερη θρησκευτική σημασία για την Ελλάδα και γιορτάζεται με μεγαλοπρέπεια. Εκτός Ελλάδος όμως, πουθενά δεν έχει τη λαμπρότητα των εκδηλώσεων του Tarpon Springs, που ξεκίνησε το 1905 σαν μικρή τοπική γιορτή, αλλά γρήγορα η φήμη της έφτασε σ’ όλη την Αμερική, με αποτέλεσμα να την παρακολουθούν -κάθε χρόνο- 50.000, περίπου, άτομα απ’ όλα τα μέρη του Δυτικού ημισφαιρίου.
Η Κόκκινη Πλημμύρα
Ενώ η ζωή των Ελλήνων στα άλλα μέρη της Αμερικής περνούσε με πίκρα και νοσταλγία για την Ελλάδα, οι Έλληνες του Tarpon Springs ζούσαν και προόδευαν μέσα σ’ ένα νησιώτικο ελληνικό περιβάλλον, που εκτός από τους ανθρώπους και η φύση γύρω τους, γεμάτη οικειότητα, με πορτοκαλιές και πεύκα, απάλυνε την αίσθηση της ξενότητας, ενώ η θάλασσα τους “πήγαινε” πίσω στην αγαπημένη πατρίδα. (Αχ! η θάλασσα της πατρίδας! Η θάλασσα που τους “ανάθρεψε” και τους έκαμε φιλοτάξιδους, τολμηρούς, φιλέρευνους Έλληνες δηλαδή, λέει Κ. Καβάφης).
Η πρόοδος του Tarpon Springs συνεχίστηκε μέχρι το 1947, τότε που το λιμάνι έφτασε να φιλοξενεί μέχρι και 150 σπογγαλιευτικά. Εκείνη ακριβώς την εποχή, ορισμένα φυσικά φαινόμενα άλλαξαν δραματικά τη ζωή των σφουγγαράδων, που είδαν ξαφνικά τις γαλαζοπράσινες θάλασσες τους, να γίνονται κόκκινες και χωρίς ίχνος ζωής μέσα τους. Επρόκειτο για ένα φαινόμενο που εμφανιζόταν κατά καιρούς και συνήθιζαν να το ονομάζουν “Red Τide” (Κόκκινη Πλημμύρα). Οφείλεται σε φύκια που υπό ευνοϊκές συνθήκες πολλαπλασιάζονται, απελευθερώνοντας τεράστιες ποσότητες τοξινών οι οποίες καταστρέφουν κάθε είδος ζωής μέσα στη θάλασσα “βάφοντας” την κι όλα κόκκινη. Σε μια δεκαετία οι σφουγγαρότοποι του κόλπου, που ανέρχονταν σε 30.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, καταστράφηκαν ολοσχερώς.
Σκληρό ήταν το κτύπημα της Κόκκινης Πλημμύρας, αλλά οι Δωδεκανήσιοι του Tarpon Springs δεν έδεσαν μοιρολατρικά τα χέρια τους, αλλά έστρεψαν το ενδιαφέρον τους σε άλλους τομείς της αμερικανικής οικονομίας, με εξαιρετικά αποτελέσματα. Πολλοί, ιδίως οι νέοι, μετανάστευσαν σε άλλες πόλεις της Αμερικής.
Ορισμένοι όμως από αυτούς δεν μπόρεσαν να υπερνικήσουν τη νοσταλγία τους και επέστρεψαν, έστω και μετά από αρκετά χρόνια, στο Tarpon Springs. Το 1939, το Tarpon Springs είχε 4.500 κατοίκους από τους οποίους οι 2.500 ήταν Έλληνες. Σήμερα Tarpon Springs έχει 25.000 κατοίκους, και από όλες τις πόλεις της Αμερικής, με το μεγαλύτερο ποσοστό Ελλήνων, κυρίως Καλυμνιακής καταγωγής.
Η κόκκινη πλημμύρα πέρασε, τα σφουγγάρια άρχισαν να πολλαπλασιάζονται και να σκεπάζουν τους βυθούς του Κόλπου, αλλά η σπογγαλιεία του Tarpon Springs δεν ξαναβρήκε την παλιά της δόξα μια και το συνθετικό σφουγγάρι συναγωνίζεται σκληρά το φυσικό. Στο μεταξύ η νέα γενιά έστρεψε το ενδιαφέρον και την προσοχή της στις επιστήμες, στις επιχειρήσεις και σ’ άλλα επαγγέλματα πιο αποδοτικά και απαλλαγμένα από τους κινδύνους και τις κακουχίες του επαγγέλματος του σφουγγαρά. Σκληρή ήταν αλήθεια η ζωή του, δέκα μήνες το χρόνο βρισκόταν μακριά από την οικογένεια του, περνώντας τους δυο απ’ αυτούς, κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.
Spongorama
Ερχόμενος από το Clearwater, όπως μπαίνεις στο Tarpon Springs, προβάλει επιβλητικά η εκκλησία του Αγίου Νικολάου, που καμπάνες της σημαίνουν συνεχώς τον ύμνο του «Δόξα εν Υψίστοις Θεώ». Περνάς μπροστά την εκκλησία και ακολουθώντας την οδό Αθηνών φθάνεις στην προκυμαία, που ονομάζεται Λεωφόρος Δωδεκανήσου.
Εκεί βρισκόταν η Σπογγαγορά και στην είσοδο της το άγαλμα του Ιωάννη Κορκόρη. Στο λιμάνι βρίσκονταν αρκετά καΐκια με ελληνικά ονόματα όπως: «Κάλυμνος», «Ταξιάρχης», «Σωκράτης», «Δημοκρατία» και «Μαρία». Προς το τέλος της αποβάθρας βρισκόταν το Μουσείο Spongorama. Διάφορα εκθέματα σε ενημερώνουν για το σφουγγάρι, τη σπογγαλιεία και σε φέρνουν πιο κοντά στη ζωή του σφουγγαρά.
Το μουσείο διαθέτει τουριστικό πλοίο που κάνει μια διαδρομή δέκα μιλίων. Κατά μήκος της διαδρομής κάθε σπιθαμή γης και θάλασσας είχε να διηγηθεί και μια ιστορία για τη ζωή των σφουγγαράδων και των πρωτοπόρων Δωδεκανησίων μεταναστών. Το πλοίο περνά δίπλα από αμέτρητα καταπράσινα νησάκια, μερικά έχουν έκταση ενός με δυο τετραγωνικά χιλιόμετρα, ενώ τα περισσότερα λίγα τετραγωνικά μέτρα.
Τα νερά είναι τόσο αβαθή σ’ αυτά τα μέρη, ώστε η παλίρροια να συγκεντρώνει την άμμο και να δημιουργεί αυτά τα νησάκια, που η οργιώδης βλάστηση τα κάνει να φαντάζουν παραδεισένια. Η παλίρροια όμως που τα δημιουργεί τα εξαφανίζει κιόλας. Μετά από χρόνια η πορεία των ρευμάτων αλλάζει και τραβάει την άμμο για να σχηματίσει άλλα νησάκια πιο πέρα. Και καθώς φεύγει η άμμος, τα δέντρα τα σκεπάζει σιγά-σιγά η θάλασσα ώσπου εξαφανίζονται.
Βέβαια όλη αυτή η διαδικασία, από τη γέννηση μέχρι το θάνατο ενός νησιού, παίρνει δεκάδες ή και εκατοντάδες χρόνια. Είναι τόσα πολλά τα νησάκια αυτά που βλέπει κανείς όλες τις φάσεις της ζωής τους. Μπορεί κάλλιστα κανείς να σχηματίσει με τη φαντασία του μια πλήρη εικόνα της ζωής κάθε νησιού.
Tarpon Springs – The village of sponge divers
By Manolis Cassotis
Twenty miles north of Tampa on the Gulf of Mexico coast of central west Florida and at the mouth of the Anclote River is Tarpon Springs, the Greek City. This city is unique in the history of the diaspora of Hellenism and closely connected with the Dodecanese. It is the only part of the world where the Dodecanese immigrant feels like he is on his island.
It is not known who first discovered the sponges in the Gulf of Mexico, which for centuries multiplied and covered large areas in its shallow bottoms. Around 1870 some fishermen started fishing for sponges. Two fishermen would go by boat to the sponge spot and there, one would row and the other would look for the bottom with the glass and wherever he found sponges he would “grab” them with the grabber. In 1890 businessman John Cheney turned his interest to sponge fishing and purchased some of these primitive sponge boats, which he brought to Tarpon Springs. In the meantime, the Mediterranean sponges started to become scarce, and the price of the sponge kept “rising”.
The Greeks are coming
Early on, Cheney realized that for sponge business to progress, it needs experienced sponger divers. In 1905, John Korkoris suggested that he bring Greek sponger divers. Immediately Cheney’s message arrived in Greece: “… you and your relatives go to the same sponge grounds and fish and re-fish for sponges, where your ancestors went for centuries before you. The sponges in the Gulf of Mexico have not been touched by man. Millions await you, multiplying every year. Come, bring your diving suits and your ships’ plans…’.
As the flower attracts the bees, so Cheney’s message attracted the Greeks. Until now the Greek sponge divers were uprooting the sponges from the bottom of the Mediterranean, now the Gulf sponges are uprooting the Greek sponge divers from their islands to start a new life in America. The first came from Aegina, but most from the sponge islands of the Dodecanese, Kalymnos, Symi and Chalki. They brought with them not only their diving suits and the sails of their ships, but also their families, their manners and customs, their costumes, their dances and their songs and most of all, their love for the sea.
Within two years the number of Greek sponge diving ships at Tarpon Springs rose to one hundred. (Already, in 1896, Captain Nikolis of Giannouka started from Chalki, with a 40-meter three-masted sailboat, crossed the Atlantic and arrived at Tarpon Springs). The chronicler of the time, who visited Tarpon Springs at the time the sponge divers were preparing to embark on their months-long mission, writes: “…the docked sponge diving ships look like ancient triremes preparing for the siege of Troy.” Within a few years the Tarpon Springs sponge market became the largest in the world.
Theophany
Closely connected with Tarpon Springs is the feast of the Epiphany, which, more than sponge diving, spread its fame throughout the states of America and countries of the Western Hemisphere. The Consecration of the Waters coincided with the beginning of Tarpon Springs’ first sponge season, which ran from Epiphany Day to All Saints day. The second period started from the fifteenth of August until Christmas. Sponge boats returned to the harbor for short periods, at Easter and Saint Nicholas day, who is also the patron saint of Tarpon Springs.
Wherever the Greek is settled, he will celebrate Epiphany by consecrating the sea. The holiday has a special religious significance for Greece and is celebrated with great pomp. Outside of Greece, however, nowhere has the brilliance of the events of Tarpon Springs, which began in 1905 as a small local celebration, but quickly its fame reached all over America, because of which – every year – approximately 50,000 people attend it from all parts of the Western Hemisphere.
The “Red Tide”
While the life of the Greeks in other parts of America was spent with bitterness and nostalgia for Greece, the Greeks of Tarpon Springs lived and prospered in an insular Greek environment, which apart from the people and the nature around them, full of familiarity, with orange trees and pines, relieved the feeling of foreignness, while the sea “went” back to their beloved homeland. (Ah! the Sea of the homeland! The sea that “raised” them and made them travel-loving, daring, philandering Greeks, as Cavafis says).
Tarpon Springs’ progress continued until 1947, when the harbor grew to accommodate up to 150 sponge diving ships. At that very time, certain natural phenomena dramatically changed the lives of the sponge divers, who suddenly saw their blue-green seas turn red and without a trace of life in them. It was a phenomenon that appeared from time to time, and they used to call it “Red Tide”. It is due to algae that, under favorable conditions, multiply, releasing huge amounts of toxins that destroy every kind of life in the sea, “painting” it all red. Within a decade, the bay’s sponge grounds, which extended to 30,000 square kilometers, were destroyed.
Hard was the blow of the Red Flood, but the Dodecanese of Tarpon Springs did not tie their hands in fatalism but turned their attention to other sectors of the American economy, with excellent results. Many, especially young people, migrated to other American cities. But some of them could not overcome their nostalgia and returned, even after several years, to Tarpon Springs. In 1939, Tarpon Springs had 4,500 residents of which 2,500 were Greek. Today Tarpon Springs has 25,000 inhabitants, and of all the cities in America, with the largest percentage of Greeks, mainly of Kalymnian origin.
The red tide passed, the sponges began to multiply and cover the bottoms of the Gulf, but the Tarpon Springs sponge diving has never regained its former glory as the synthetic sponge competes fiercely with the natural one. In the meantime, the new generation turned their interest and attention to the sciences, business and other professions more efficient and freer from the dangers and hardships of the sponger’s profession. His life was hard, ten months a year he was away from his family, spending the two of them, under the surface of the sea.
Spongorama
Coming from Clearwater, as you enter Tarpon Springs, the Church of St. Nicholas looms large, its bells constantly ringing out the hymn “Glory to God in the Highest.” You pass in front of the church and following Athens Street you reach the waterfront, called Dodecanese Avenue. There was the Sponge Market and at its entrance the statue of John Korkoris. There were several boats in the harbor with Greek names such as: “Kalymnos”, “Taxiarchis”, “Socrates”, “Demokratia” and “Maria”. Towards the end of the pier was the Spongorama Museum. Various exhibits inform you about the sponge, sponge diving and bring you closer to the life of sponge divers.
The museum has a tourist boat that makes a ten-mile journey. Along the route, every patch of land and sea had a story to tell about the life of the sponge divers and pioneer Dodecanese immigrants. The ship passes by countless green islets, some with an area of one to two square kilometers, while most are just a few square meters.
The waters are so shallow in these places that the tide collects the sand and creates these islets, whose lush vegetation makes them seem heavenly. But the tide that creates them also destroys them. After years the course of the currents changes and pulls the sand to form other islets further on. And as the sand leaves, the trees are slowly covered by the sea until they disappear. Of course, this whole process, from the birth to the death of an island, takes tens or even hundreds of years. There are so many of these islands that you can see all the phases of their life. One can well form with his imagination a complete picture of the life of each island.
