ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ. «Κάθε τόπος και ζακόνι, κάθε μαχαλάς και τάξη», λέει ο πάνσοφος λαός κάθε φορά που θέλει να αποδείξει ότι τα ήθη και τα έθιμα διαφέρουν από τη μία γειτονιά στην άλλη, πόσο μάλλον από ένα χωριό στο άλλο, γιατί όχι και από μια περιοχή στην άλλη.
Τα έθιμα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς αν και έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά, εν τούτοις διαφέρουν από τη μία περιοχή στην άλλη. Και για να αποδείξουμε θα αναφέρουμε δύο έθιμα τα οποία διατηρήθηκαν αναλλοίωτα στην Ήπειρο και αποδεικνύουν ότι η Βόρειος Ήπειρος και η ελεύθερη ήταν ενιαίος και αδιαίρετος γεωγραφικός χώρος.
Το πρώτο σχετίζεται με «Τα σπάργανα του Χριστού» όπως είθισται να αποκαλούμε τις τηγανίτες της πλάκας και το δεύτερο με την κοφτόπιτα στην οποία σε πολλά χωριά βάζουν και το φλουρί. Το πρώτο έθιμο το αναβιώνουν τις παραμονές των Χριστουγέννων και το δεύτερο τις παραμονές της Πρωτοχρονιάς.
Οι τηγανίτες της πλάκας διαφέρουν από τις παραδοσιακές τηγανίτες διότι δεν έχουν καθόλου λάδι και είναι άκρως υγιεινές, διότι ψήνονται σε μια μεγάλη μαύρη πλάκα, που τοποθετείται σε μια μεγάλη πυροστιά ούτως ώστε να μπορούν οι νοικοκυρές να διατηρούν αναμμένη και δυνατή τη φωτιά.
Σε πολλά χωριά τις τηγανίτες της πλάκας τις κάνουν σε υπαίθριο χώρο και συγκεντρώνεται ολόκληρη η συνοικία. Οι πιο ηλικιωμένες ετοιμάζουν τον χυλό και τον περιχύνουν στην πυρακτωμένη μαύρη πλάκα και αφού ψηθούν τις βάζουν σε ένα ταψί και ανάλογα με τις προτιμήσεις ρίχνουν ψιλοκομμένα καρύδια και αμύγδαλα και τις ζεματούν με σιρόπι μελιού και ζάχαρης. Τις αφήνουν να κρυώσουν και τις σερβίρουν κρύες την παραμονή των Χριστουγέννων.
Μετά τα Χριστούγεννα οι πιο ηλικιωμένες ασχολούνταν με την «κοφτόπιτα», που είχε ως βασικό συστατικό το ψιλοκομμένο στάρι, το οποίο το έκοβαν στα χερόμπουλα. Τα χερόμπουλα (είτε χειρόμυλοι ήταν δύο πελεκημένες στρογγυλές πέτρες οι οποίες τοποθετούνταν η μία επάνω στην άλλη. Η πάνω πέτρα διέφερε από την κάτω διότι είχε μια οπή στο κέντρο, η οποία επέτρεπε την είσοδο του σταριού.
Τα χερόμπουλα τοποθετούνταν πάνω σε λευκό σεντόνι, ούτως ώστε να συλλέγεται ο κοφτός.
Πρόκειται για μια πραγματική ιεροτελεστία την οποία απολαμβάνουν τα παιδιά, τα οποία συγκεντρώνονται γύρω από τα χερόμπουλα.
Στη συνέχεια οι μανάδες ετοιμάζουν τη ζύμη για τα φύλλα κρούστας και διδάσκουν στα παιδιά πώς να ανοίγουν τα φύλλα.
Ιδιαίτερη προσοχή αφιερώνουν και στην προετοιμασία της γέμισης, η οποία περιλαμβάνει τον βρασμένο κοφτό, αυγά και γάλα, ανάλογα με τις προτιμήσεις της κάθε νοικοκυράς.
Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς οι μανάδες ετοιμάζουν κρεατόπιτες και άλλα είδη πίτας, οι οποίες αποτελούν ένα μέρος του εορταστικού τραπεζιού.
Η παράδοση επιτάσσει το πρωτοχρονιάτικο τραπέζι να είναι στρωμένο για δύο ημέρες. Ανήμερα της Πρωτοχρονιάς για να υποδεχτούν τους άμεσους συγγενείς και την επόμενη ημέρα για να δεχτούν τους συγχωριανούς που πάνε πόρτα την πόρτα ψέλνουν τα Κάλαντα, ανταλλάσσουν προπόσεις με τσίπουρο ή και κρασί ανάλογα με τις προτιμήσεις.
