Του Δρα Όθωνα Ηλιόπουλου *, **,
Έλεγα πάντα στους φοιτητές μου ότι η αρρώστια δείχνει ποιος πραγματικά είσαι. Ο προστατευτικός άνθρωπος γίνεται ακόμα πιο προσεκτικός με του οικείους του, ο θυμωμένος ακόμα πιο επιθετικός, ο καταθλιπτικός χειρότερα, ο ελεγκτικός θέλει να έχει πλήρη έλεγχο της αγωγής του. Ο κορωνοϊός έδειξε ποιοι πραγματικά είμαστε σαν οργανισμός που προσβλήθηκε από μια ασθένεια.
Άρνηση, αιφνιδιασμός και αποδοχή.
Η αρχική απόπειρα συγκάλυψης της κρίσης έδωσε την θέση της σε πανικό. Η Κινέζικη ηγεσία άργησε να ομολογήσει την επιδημική εξάπλωση. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) λανθασμένα υπήρξε αρχικά καθησυχαστικός. Αιφνιδιασμός και άρνηση μεγάλωσαν μαζί. Το έργο το είχαμε δει στις ταινίες του κινηματογράφου αλλά ήταν αδύνατον να το αναγνωρίσουμε στην πραγματικότητα.
Υπερβολή και ιδεολογία
Η αποδοχή της πραγματικότητας οδήγησε στην (αρχικά ενδεχομένως δικαιολογημένη) υπερβολή. Οριζόντια και παντελή περιοριστικά μετρά. Μόνο που τα έργα δεν δείχνουν πως καταστρέφεται η οικονομία και εξακοντίζονται τα ψυχικά και άλλα νοσήματα. Κάθε άλλη επιδημιολογική στρατηγική καταγγέλθηκε ως εγκληματική. Όποιοι επιστήμονες συστήσαν να δράσουμε λίγο ποιο επιλεκτικά χαρακτηρίστηκαν ανεύθυνοι. Η Σιγκαπούρη, η Ταιβάν και η Νότια Κορέα απέφυγαν τον ολικό αποκλεισμό, σίγουρα γιατί αντιμετώπισαν παρόμοια επιδημία στον παρελθόν. Η Ευρώπη αρνήθηκε να αξιοποιήσει αυτή την εμπειρία. Τις οικονομικές συνέπειες τις ξέρουμε. Τις κοινωνικές συνέπειες θα τις διαπιστώσουμε σε μελλοντικές μελέτες. Η επιτελική προσέγγιση αντικαταστάθηκε από την ιδεολογία και την παράνοια. Ακούσαμε για εσκεμμένη μόλυνση του πλανήτη (ακόμα περιμένουμε να μάθουμε ποιος κέρδισε από αυτήν), για έλεγχο μέσω εμβολίων και τσιπ (το καλύτερο τσιπ είναι το κινητό τηλέφωνο βέβαια), για καταστολή της ανεξάρτητης σκέψης (που φαίνεται αναπτύσσεται ραγδαία με την πολυφωνία των ΜΜΕ).
Μεταφορά ευθύνης
Την απουσία επιτελικών σχεδίων για την αντιμετώπιση μια πανδημίας αντικατέστησε η μεταφορά ευθύνης στην ατομική συμπεριφορά, στην ανυπακοή στον πολιτικό η τον πολίτη που εμφανίστηκαν χωρίς μάσκα. Η συμπεριφορά έχει εύρος απόκλισης που συνυπολογίζεται σε κάθε σχεδιασμό. Σχέδιο δεν είδαμε όμως. Η καταστροφή της Βόρειας Ιταλίας δεν οφείλονταν στην ανυπακοή των νοτίων Ευρωπαίων αλλά δε ένα διαλυμένο, συστηματικά υποβαθμισμένο σύστημα υγείας με ελάχιστους γιατρούς και ανεπαρκείς δομές που πλημμύρισε από μαζική διάδοση του ιού στην κοινωνική ζωή του Ιταλικού Βορρά.
Δεν υπήρξε πουθενά στην Ευρώπη (με εξαίρεση την Γερμανία) καθολική καταγραφή και ιχνηλάτηση περιστατικών που να δείξει τις κομβικές εστίες διάδοσης και να ενεργοποιήσει ένα σύστημα πρόληψης. Δοκιμασίες αντοχής για τις τράπεζες (stress test) έχουμε και τις ενεργοποιούμε συχνά. Δοκιμασίες αντοχής για το σύστημα υγείας δεν είχαμε τελικά.
Βιασμός της επιστήμης
Όσο η επαφή με τις πραγματικές λύσεις έφθινε τόσο διαστελλόταν η επαφή με την φαντασίωση. Ο κορωνοϊός μας κόστισε (και) την αξιοπιστία πολλών θεσμών. Δυστυχώς ο κορωνοϊός έβλαψε (και) την επιστήμη. Μια κατάπτυστη μελέτη εκ Παρισίων, που θα άφηνε μετεξεταστέο όποιον φοιτητή την υπέβαλλε, έστειλε την Ευρώπη και την Αμερική να υιοθετήσουν ένα μη αντιιϊκό φάρμακο (χλωροκινη) στην κλινική πράξη. Το FDA το ενέκρινε (!!!) βασισμένο σε ανύπαρκτα δεδομένα. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ αποφάσισε ότι είναι αποτελεσματικό. Όσοι από τους κλινικούς το χορηγήσαμε (ευτυχώς περιορισμένα) υποψιαστήκαμε ότι …σκοτώνει. Μήνες μετρά την ευρεία χορήγηση δημοσιεύτηκε η προοπτική και τυχαιοποιημένη μελέτη που έδειξε ότι οι άρρωστοι που το έλαβαν είχαν χειρότερη κλινική έκβαση.
Το FDA συνέχισε ακάθεκτο. Αναγνώρισε το Remdisivire που έχει ελάχιστη (ή ενδεχομένως καμία) αποτελεσματικότητα, βασισμένο σε μια μη τυχαιοποιημένη μελέτη φάσης 2. Έδωσε άδεια χρήσης σε αντισώματα που ακόμα δεν έχουμε διαβάσει τις κλινικές δοκιμές και φαίνεται ότι η ενδονοσοκομειακή τους χρηση οδηγει σε αυξημενους θανατους.
Οι πολιτικές πιέσεις να ανασύρουμε κάποιο φάρμακο καταστρατήγησαν κάθε εκδοχή συντεταγμένης αναζήτησης.
Αλλά η ποιητική άδεια που ασκήθηκε στην αδειοδότηση των φαρμάκων δεν βρήκε αντίστοιχη ελαστικότητα στην απλούστατη κλινική σκέψη που θα μπορούσε να στηρίξει επιδημιολογικές αποφάσεις. Ακούγαμε για μήνες τους ¨ειδικους¨να αγνοούν αν ο ιός δημιουργεί ανοσία, παραβλέποντας το γεγονός ότι δεν υπήρχε ούτε ένα κρούσμα επαναλοιμωξης σε εκατομμύρια αρρώστων μετά την ανάρρωση (και ξεχνώντας ότι οι προηγούμενοι κορωνοϊοί οδηγούσαν σε αντισώματα). Απλές κλινικές παρατηρήσεις που τους διέφυγαν. Εμπειρισμός στην αναγνώριση φαρμάκων, αγνωστικισμός στην επιδημιολογική πολιτική.
Εφησυχασμός
Την αρχική καθολική και απόλυτη αντίδραση ακολούθησε ο εφησυχασμός αυτού που απέδωσε στα περιοριστικά μέτρα την μικρή εξάπλωση και όχι βέβαια στην ταξιδιωτική συχνότητα. Έπρεπε να σώσουμε την οικονομία του ελληνικού καλοκαιριού. Πολύ λογικό και σημαντικό. Προτείναμε καθολικές δοκιμασίες (test) των εισερχομένων, ανίχνευση αντισωμάτων, ιχνηλάτηση περιστατικών. Ο ΠΟΥ δεν το υιοθέτησε και άρα ούτε και η ελληνική κυβέρνηση. Οι εγχώριοι επιστήμονες δεν το σύστησαν. Αντίθετα ανακαλύψαμε πως η μοντελοποιηση (τελικά δεν) μπορεί να μας προφυλάξει. Το…..δεύτερο κύμα δεν ήταν αναγκαστικό.
Οι επιστήμονες και οι γιατροί
Χειροκροτήσαμε τους γιατρούς στα μπαλκόνια. Εκτιμήσαμε τις επιστημονικές ομάδες που συμβούλευαν ακόμα (και μάλλον ευτυχώς) που είχαν εσωτερικές διαφωνίες. Αλλά περιμένοντας το δεύτερο κύμα ξεχάσαμε να πολλαπλασιάσουμε το ανθρώπινο και υλικοτεχνικό δυναμικό του συστήματος υγείας. Οι γιατροί και επιστήμονες που ζήτησαν καθολική ιχνηλάτηση και επέκταση του συστήματος (αποδείχτηκε τελευταία) ότι δεν ήταν λίγοι. Οι άνθρωποι της πρώτης γραμμής που φροντίζουν ασθενείς με τον ιό δεν είναι (είμαστε) ήρωες. Είναι επαγγελματίες που θέλουν να γυρίζουν με ασφάλεια στα σπίτια τους (ίσως και με επίδομα επικίνδυνης εργασίας;). Για άλλη μια φορά η πραγματικότητα είναι μπροστά μας και εμείς μυθοπλαθουμε.
Το εμβολιο
Η επιτυχία του εμβολίου είναι εδώ. Είναι ασφαλές, εντυπωσιακά αποτελεσματικό και απαραίτητο. Τώρα θα ξαναρχίσουμε την μάχη με την παράνοια, τροφοδοτούμενη από θεωρίες συνωμοσίας και ανέκδοτες εντυπώσεις.
Η πανδημία θα περάσει μέσα στο 2021, μάλλον μέχρι τον Ιούνιο (ναι διακινδυνεύω προβλέψεις από την αρχή της επιδημίας). Χρόνια αργότερα θα αναγνωρίσουμε στα αμφιθέατρα κάποιας Σχολής Υγείας πως ΔΕΝ πρέπει να διαχειριζόμαστε μια πανδημία.
* Ο Όθων Ηλιόπουλος είναι καθηγητής Ογκολογίας και Γενετικής στην Ιατρική Σχολή του Harvard
** Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην εφημερίδα “ΝΕΑ” του Σαββατοκύριακου 16-17 Ιανουαρίου 2021 και το αναδημοσιεύουμε με την άδεια του αρθρογράφου.
