ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ. «Κτηνοτροφικά του Ξηρομέρου. Τσοπάνηδες, κοπάδια, μαντριά…» τιτλοφορείται το νέο βιβλίο της Δρος Μαρίας Αγγέλη το οποίο κυκλοφόρησε προ ημερών και το οποίο είναι προϊόν κοπιώδους εργασίας και εις βάθους έρευνας.
Η συγγραφέας είναι ένα από τα οικεία πρόσωπα του αναγνωστικού κοινού των «Αναμνήσεων», καθώς επέλεξε την ιστοσελίδα μας να δημοσιεύσει τα άρθρα της και να επικοινωνήσει με τους συμπατριώτες της στην Αμερική και σε όλον τον κόσμο και τους καταστήσει κοινωνούς των παραδόσεων, των ηθών και των εθίμων του Ξηρομέρου, νομού Αιτωλοακαρνανίας.
Το εν λόγω βιβλίο είναι το έβδομο και συνάμα το πιο σημαδιακό, διότι το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας και της συγγραφής έλαβε χώρα την περίοδο της πανδημίας του κορωνοϊού και του εγκλεισμού.
Η Δρ. Μαρία Αγγέλη κατάφερε να μετατρέψει την περίοδο της πανδημίας σε ευκαιρία για να αφοσιωθεί στην έρευνα και συγγραφή και τα αποτελέσματα είναι οφθαλμοφανή.
Αμέσως μετά την κυκλοφορία του εν λόγω βιβλίου η Δρ. Μαρία Αγγέλη παραχώρησε συνέντευξη στην ηλεκτρονική εφημερίδα Παναιτωλική και στον δημοσιογράφο Βασίλη Μπενέκο και την οποία αναδημοσιεύουμε:
Ερώτηση: Κυρία Αγγέλη, κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο σας, «Κτηνοτροφικά του Ξηρομέρου. Τσοπάνηδες, κοπάδια, μαντριά…». Πότε αποφασίσατε να γράψετε αυτό το βιβλίο;
Απάντηση: Κατά τη δύσκολη περίοδο του αναγκαστικού εγκλεισμού, λόγω κορωνοϊού, είχα την ανάγκη να αποδράσω. Ήθελα να βρεθώ στα λιβάδια και στα βουνά του Ξηρομέρου. «Να πέταγα τ’ αψήλου», που γράφει κι ο ποιητής. Αφού δεν μπορούσα, αποφάσισα να «πετάξω» μέσα από τη γραφή. Σεργιάνισα λοιπόν νοερά με τους τσοπάνηδες , τις τσοπάνισσες και τα κοπάδια ολάκερο το Ξηρόμερο(!) και έτσι λυτρώθηκα από το φόβο και τη φυλακή του κορωνοϊού… Είναι ένα βιβλίο που γράφτηκε την περίοδο του εγλεισμού, «παιδί του κορωνοϊού» θα το χαρακτήριζα. «Ουδέν κακόν, αμιγές καλού», αυτό ισχύει στην περίπτωση…
Όταν επέστρεφα, μετά από το πολύωρο σεργιάνι στα χνάρια του πατέρα και των άλλων τσοπάνηδων, μου άρεσε να ασχολούμαι με τη μαγειρική. Εξέλιξα και εμπλούτισα κάπως αυτή την τέχνη. Από τους δρόμους των κοπαδιών προέκυψε αυτό το βιβλίο. Από την ενασχόληση με τη μαγειρική προέκυψε μια νόστιμη διατροφή. Θετικά και τα δύο αποτελέσματα!
Ερώτηση: Γράφετε στην εισαγωγή σας ότι νιώθετε δεμένη, και φαίνεται αυτό, με την κτηνοτροφία και το γενέθλιο τόπο. Γενικά και σε άρθρα σας που παρακολουθώ, φαίνεται αυτή η αγάπη σας. Σας σημάδεψε ο τόπος σας;
Απάντηση: Η αγάπη για το Γενέθλιο τόπο είναι για μένα ένα πολύ δυνατό συναίσθημα και εκδηλώνεται στα γραπτά μου πολλές φορές. Νιώθω βαθιά συγκίνηση κάθε φορά που επιστρέφω στον τόπο μου. Ο Γενέθλιος τόπος είναι ο τόπος και το περιβάλλον που με συνδέει με τα παιδικά και νεανικά χρόνια. Με ανθρώπους και πρόσωπα αγαπημένα. Με συγχωριανούς, γείτονες, φίλους… Έχω ανάγκη να επιστρέφω και να ξαναφεύγω…
Η ζήση μου κοντά στη στάνη, τα ακούσματα που κουβαλάω στη μνήμη μου και η αγάπη για τη γενέτειρα και τους ανθρώπους της, με οδήγησαν στη συγγραφή του βιβλίου. Καταγράφω μια πραγματικότητα που βίωσα κάποτε στο Ξηρόμερο, κοντά στον τσοπάνη πατέρα.
Αυτή η ζωή με έχει σημαδέψει. Απέκτησα ενσυναίσθηση για τους ανθρώπους του μόχθου. Με αυτό το ταπεινό πόνημα θέλησα να καταγράψω, όσο μπορούσα, τη δύσκολη ζωή των ανθρώπων του βουνού και της στάνης. Να κάνω δηλαδή αυτό που δεν είχαν τη δυνατότητα να κάνουν οι ίδιοι.
Ερώτηση: Νοσταλγείτε αυτή τη ζωή; Την τσοπάνικη; Τη ζωή του πατέρα σας;
Απάντηση: Αυτή η ζωή, όπως ήδη ανέφερα, με συγκινεί βαθιά! Τη σέβομαι πολύ. Για να είμαι ειλικρινής όμως δεν τη νοσταλγώ. Και για να γίνω πιο σαφής: δεν θα ήθελα, αν γινότανε, να την ξαναζήσω. Δεν θα ήθελα να τη ζήσω γιατί, όπως γράφω, η τσοπάνικη ζωή δεν ήταν ειδύλλιο και φλογέρα! Είναι ζωή σκληρή… Είχε και εξακολουθεί να έχει μόχθο και πόνο. Είναι ένας τιτάνιος αγώνας για την επιβίωση της οικογένειας και του κοπαδιού…
Ο τσοπάνης, κυρίως κατά την εποχή στην οποία αναφέρομαι, μοχθούσε ολοχρονίς, νυχθημερόν κοντά στο κοπάδι του. Πάλευε με θεούς και δαίμονες για να τα καταφέρει! Επειδή η ίδια, ως κοριτσάκι, βίωσα αυτή τη σκληρή ζωή του πατέρα δεν αισθάνομαι νοσταλγία, αλλά συγκίνηση και σεβασμό για τη γενιά αυτών των τσοπαναραίων! Άλλο είναι να βιώνεις ως επισκέπτης τον κούρο, το πανηγύρι των κτηνοτρόφων, ή το κοπάδι στη βοσκή με τη λιακάδα κι άλλο να είσαι ολημερίς και ολονυχτίς με όποια καιρική συνθήκη κοντά στο κοπάδι. Για παράδειγμα είναι ωραίο το βουνό Βίτσι, ένα βήμα απ’ τον ουρανό(!), με τις όμορφες παιώνιες και τη μυρωδάτη ρίγανη… Δύσκολο όμως να την ανέβεις με κρύο, με βροχή, με χιόνι…
Ερώτηση: Πώς νιώθετε μετά την έκδοση του βιβλίου σας και την απήχηση που είχε ιδιαίτερα στην τοπική κοινωνία;
Απάντηση: Νιώθω ικανοποίηση που μπόρεσα να αξιοποιήσω το χρόνο του εγκλεισμού και να γράψω αυτό το βιβλίο. Νομίζω ότι βάζω και εγώ ένα λιθαράκι στην τοπική βιβλιογραφία του Ξηρομέρου. Και μάλιστα για ένα θέμα που, όπως διαπιστώσατε, υπήρχε ένα βιβλιογραφικό κενό. Επίσης, νιώθω ευχαρίστηση που προσφέρω με τη σειρά μου ένα αντί-δωρο στους ανθρώπους αυτούς, οι οποίοι πρόσφεραν και εξακολουθούν να προσφέρουν στην περιοχή του Ξηρομέρου. Και που σε προηγούμενες δεκαετίες ήταν «αθέατα» υποκείμενα στην τοπική κοινωνία…
Ευχαριστώ τους τσοπάνηδες κυρίως, αλλά και όσους με κατανόηση και ενδιαφέρον ξεφύλλισαν αυτό το βιβλίο. Και ζητώ ταπεινά Συγγνώμη για τις όποιες τυχόν παραλείψεις.
Ερώτηση: Μπορείτε να μας δώσετε μια περίληψη του βιβλίου σας, τις ενότητες, τα στάδια της κτηνοτροφίας κ.λπ. ;
Απάντηση: Το βιβλίο προλογίζει ο ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Ευάγγελος Αυδίκος. Στον κατατοπιστικό πρόλογό του αναφέρεται στη ζωή των τσοπάνηδων και στο χρέος έναντι αυτών που κράτησαν όρθιο τον τόπο, όπως γράφει, υπερβαίνοντας, τις φυσικές δυσκολίες…
Στην εισαγωγή επισημαίνω την αξία της κτηνοτροφίας ως σημαντικού οικονομικού παράγοντα και τη σημασία της από κοινωνική, ιστορική, λαογραφική και γλωσσική άποψη… Εκφράζω στη συνέχεια τις ευχαριστίες μου σε όσους με βοήθησαν στη συγγραφή αυτού του βιβλίου…
Στο κύριο μέρος του βιβλίου καταγράφω συνοπτικά τη ζωή του τσοπάνη και τα προσόντα που απαιτούνται και τις δεξιότητες που πρέπει να έχει ένας άνθρωπος που θα επιλέξει αυτό το επάγγελμα.
Στη συνέχεια αναφέρομαι στο κοπάδι, το διαχωρισμό του, τα ονόματα των ζώων και τη διατροφή του. Μετά καταγράφω όλα τα στάδια της παραδοσιακής κτηνοτροφίας. Ξεκινώ από το στήσιμο των μαντριών, του τσάρκου, της στρούγκας και της ξυλόπλεχτης καλύβας. Αξιοποιώ τη βιωμένη εμπειρία μου, ως κόρη μερακλή τσοπάνη, τις μνήμες του αδελφού μου και άλλων τσοπάνηδων και τσοπανισσών της περιοχής.
Έπειτα αναφέρομαι στα στάδια του κοπαδιού από την αναπαραγωγή, το γέννο, το σκάρο, το στάλο, το μέτρο, την πώληση των αρνοκάτσικων, τον κούρο τη γιορτή των τσοπάνηδων, τα κουδούνια, το άρμεγμα, το πότισμα και αλάτισμα των ζώων, το μουνούχισμα, τις ασθένειες και τα γιατροσόφια, το τσοπανόσκυλο, την ενδυματολογία του τσοπάνη, τα σύνεργα και εργαλεία, τα ποιμενικά τραγούδια, τις παροιμίες, τα έθιμα, τις προλήψεις και τις μαντείες. Μια σύντομη αναφορά στις αλλαγές και συνέχειες της κτηνοτροφίας γίνεται στις τελευταίες σελίδες.
Στο επίμετρο παραθέτω μια προφορική συνέντευξη του αείμνηστου πατέρα μου λίγο πριν την οριστική «αναχώρησή» του… καθώς και τις χειρόγραφες σελίδες που μου παραχώρησε ένας υπέργηρος προβατοβοσκός.
Βιβλιογραφία, παραθέτω τα βιβλία που αξιοποίησα και τις προφορικές πηγές τις οποίες κατέγραψα. (Η προφορική ιστορία αποτελεί σημαντική πηγή πληροφοριών…).
Η επιμέλεια του βιβλίου και η εκτύπωση έγινε στο Αγρίνιο από τους αδελφούς Χρήστο και Θύμιο Βοϊδή.
Ερώτηση: Σκέφτεστε να συνεχίσετε την έρευνά σας πάνω στο θέμα;
Απάντηση: Έχει ενδιαφέρον να καταγραφεί διεξοδικά και η εκσυγχρονισμένη κτηνοτροφία… Ίσως, μελλοντικά, να συνεχίσω την επιτόπια έρευνα κ.λπ. Με τη βοήθεια των κτηνοτρόφων της περιοχής θα προκύψει κάτι καλό… Ελπίζω να γίνει κι αυτό.
Ερώτηση: Σχεδιάζεται κάτι άλλο; Ένα καινούργιο βιβλίο; Μπορείτε να μας αποκαλύψετε;
Απάντηση: Ναι, ετοιμάζω ένα βιβλίο για τις ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΟΥ ΞΗΡΟΜΕΡΟΥ. Με αφορμή μια εισήγηση που ετοίμασα για το Συνέδριο Τοπικής Ιστορίας της Μπαμπίνης Ξηρομέρου αποφάσισα να γράψω για τις Ξηρομερίτισσες γυναίκες. Σκέφτηκα λοιπόν ότι αξίζει να το διερευνήσω περισσότερο και ίσως να προκύψει ένα βιβλίο για τις ηρωίδες του Ξηρομέρου. Τις αφανείς ηρωίδες! Θα μου χρησίμευαν, αν έχετε στο αρχείο σας, σχετικά άρθρα ή φωτογραφίες…
Θα σας πω περισσότερα όταν προχωρήσω την εργασία μου. Ευχαριστώ πολύ για το ενδιαφέρον σας!
-Εγώ σας Ευχαριστώ πολύ κυρία Αγγέλη! Σας εύχομαι καλοτάξιδο το βιβλίο σας ! Ίσως να αποτελέσει κίνητρο να αγαπήσουν οι νέοι αυτόν τον πρωτογενή τομέα … που αποτελεί, όπως γράφετε, «βασικό πυλώνα» της οικονομίας !!! Και όχι μόνο… Και πάλι σας Ευχαριστώ!
Δρ. Μαρία Αγγέλη
Η Μαρία Ν. Αγγέλη γεννήθηκε στα Βλυζιανά Ξηρομέρου Αιτωλοακαρνανίας. Μεγάλωσε στο Μαχαιρά Ξηρομέρου. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών.
Είναι Διδάκτωρ Κοινωνικής Λαογραφίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Είναι Υπεύθυνη Παιδείας του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη, (Δ.Ε.Φ.Ν.Κ. με έδρα τη Γενεύη. Πρόεδρος Γεώργιος Στασινάκης).
Είναι ενεργό μέλος της Ξηρομερίτικης Εταιρείας Λόγου και Τέχνης (Ξ.Ε.ΛΟ.Τ) που σκοπό έχει την ανάδειξη της Τοπικής Ιστορίας και του Πολιτισμού του Ξηρομέρου.
Είναι μέλος της Ιστορικής Αρχαιολογικής Εταιρείας Δυτικής Στερεάς Ελλάδος, με έδρα το Αγρίνιο.
ΕΡΓΑ ΤΗΣ ΙΔΙΑΣ:
- Mαρία Ν. Αγγέλη, Μαργή Χριστοδουλάκη. Η μάνα του Νίκου Καζαντζάκη, Αγρίνιο 2022.
- Mαρία Ν. Αγγέλη, Ο ΖΟΡΜΠΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ… «Εγώ ο Ζορμπάς κι η ατέλειωτη υπόθεση, η γυναίκα», Αγρίνιο 2021.
- Μαρία Αγγέλη, Σχολική Ενδυματολογία, εκδόσεις Πασχέντη, 2012.
- Μαρία Αγγέλη – Μαρία Τασιοπούλου, Τραγουδώντας με τους Τσιγγάνους, ΤΕΔΚ Αιτωλοακαρνανίας, Αγρίνιο 2001.
- Μαρία Αγγέλη, Ελάτε να παίξουμε παλιά παιχνίδια αγαπημένα, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αιτωλοακαρνανίας, Αγρίνιο 2000.
- Μαρία Αγγέλη – Δήμητρα Νάκου, Τεχνίτες, Πραματευτάδες και Επαγγέλματα που χάθηκαν ή χάνονται…, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αιτωλοακαρνανίας, Αγρίνιο 1999.
ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΚΑΙ ΣΕ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΜΟΥΣ:
Frank Jacob/Gerrit Dworok [Hrsg], Tabak und Gesellschaft. Vom braunen Gold sozialen Stigma, Nomos. 2015.
Κωνσταντίνα Μπάδα – Θανάσης Δ. Σφήκας (επιμ.),ΚΑΤΟΧΗ-ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ-ΕΜΦΥΛΙΟΣ. Η ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑ ΣΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1940-1950. Εκδόσεις ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ, 2010.
Anna Trono – Katia Rizzello – Francesca Ruppi (eds.),THE LANGUAGE OF THE MOTHER IN HISTORY, Edizioni del Grifo 2008.
Συμμετέχει σε Συνέδρια, Ημερίδες, Βιβλιοπαρουσιάσεις κ.λπ.
Άρθρα της δημοσιεύονται στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο και σε επιστημονικά περιοδικά, με θέματα: εκπαιδευτικά, κοινωνικά, λαογραφικά, ταξιδιωτικά κ.λπ.
