Γράφει ο Φώτιος Καλιαμπάκος
Συναυλία-αφιέρωμα του Carnegie Hall στο Ρώσο Νομπελίστα Andrei Sakharov (1921-1989) με τη συμμετοχή κορυφαίων σολίστ.
Andrei Sakharov (1921-1989)
Το 1955 η πάλαι ποτέ Σοβιετική Ένωση έκανε μια δοκιμή σε ένα από τα πιο τρομακτικά και καταστροφικά όπλα που έχει κατασκευάσει ποτέ η ανθρωπότητα, τη βόμβα του υδρογόνου. Η καταστροφική ισχύς αυτού του όπλου είναι πολλαπλάσια των ατομικών βομβών, που ήδη εκείνη την εποχή είχαν με τη σειρά τους πολλαπλάσια δύναμη από τις βόμβες που είχαν 10 χρόνια πριν σε λίγα μόλις δευτερόλεπτα «εξαφανίσει» από το πρόσωπο της Γης τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι.
Ένας από τους κατασκευαστές αυτού του τρομακτικού όπλου, ο Ρώσος φυσικός Andrei Sakharov είδε με τα μάτια του από πολλές δεκάδες χιλιόμετρα μακριά τις καταστροφικές δυνατότητες του όπλου αυτού και αποφάσισε να αφιερώσει την από εκεί και πέρα δράση του στην προσπάθεια για να σταματήσει η πορεία της ανθρωπότητας προς την ολοκληρωτική καταστροφή.
Άρχισε να γράφει για τις συνέπειες των πυρηνικών δοκιμών στο ανθρώπινο είδος και στη φύση και απηύθυνε έκκληση προς τις κυβερνήσεις να τις σταματήσουν. Ήταν ένας από τους πρωτοπόρους της συνθήκης για την απαγόρευση των πυρηνικών δοκιμών, η οποία τελικά υπογράφηκε στη Μόσχα το 1963.
Λίγα χρόνια αργότερα το βιβλίο του: «Πρόοδος, ειρηνική συνύπαρξη και πνευματική ελευθερία» έγινε πολύ δημοφιλές σε όλο τον κόσμο (βιβλία του υπάρχουν μεταφρασμένα και στα ελληνικά). Το 1975 στον Sakharov, τη «συνείδηση της ανθρωπότητας», όπως τον αποκάλεσε χαρακτηριστικά η επιτροπή, απονεμήθηκε το βραβείο Νόμπελ ειρήνης.
Το Carnegie Hall και το Ίδρυμα Σακάρωφ, με έδρα το Λονδίνο οργάνωσαν στη Νέα Υόρκη μια μεγάλη συναυλία στη μνήμη του αγωνιστή της ειρήνης και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στη συναυλία κλήθηκαν να συμμετάσχουν κορυφαίοι καλλιτέχνες, καθένας από τους οποίους θα ήταν από μόνος του σε θέση να γεμίσει το Stern Auditorium, ενώ η επιλογή του προγράμματος ήταν εμφανώς επηρεασμένη άμεσα ή έμμεσα από τους σκοτεινούς καιρούς που διανύουμε, τον πόλεμο στην Ουκρανία αλλά, όπως τόνισε στις εισαγωγικές του παρατηρήσεις και ο εκπρόσωπος του Ιδρύματος Σακάρωφ την επικίνδυνη ένταση στις σχέσεις ΗΠΑ και Κίνας, και τις αυξημένες αναφορές, είτε ως διαπιστώσεις είτε ως απειλές, από πολλές πλευρές ιδιαίτερα τον τελευταίο χρόνο στη πιθανότητα χρήσης πυρηνικών όπλων.
Αναφορές την ουκρανική τραγωδία – Igor Loboda
Με αναφορές στις σύγχρονες τραγωδίες της ανθρωπότητας το έργο γεννημένου το 1956 στη Γεωργία συνθέτη Igor Loboda. Το γραμμένο το 2014 «Ρέκβιεμ» παρά τη σύντομη διάρκειά του για σόλο βιολί ήταν πραγματικά καθηλωτικό και με τις μελαγχολικές έντονες ψηλές νότες που αλλά και τις πιο τραγικές μπάσες είχε την επίδραση ενός πολύ μεγαλύτερης κλίμακας έργου. Το έργο είχε γραφτεί το 2014 για την βιολονίστα Lisa Batiashvili, η οποία είχε κάνει και την πρεμιέρα του έργου στο Βερολίνο. Το έργο αντλεί το μουσικό του υλικό από ένα ουκρανικό παραδοσιακό τραγούδι με τον τίτλο: «Ο πλατύς ποταμός Δνείπερος βρυχάται και μουγκρίζει», με το θεματικό υλικό του, τη διάθεσή του αλλά και το χρόνο της συγγραφής του να παραπέμπουν ευθέως στην ουκρανική τραγωδία. Η Batiashvili είχε παίξει λίγους μήνες αργότερα το έργο αυτό στο Ρότερνταμ σαν ανκόρ σε ένδειξη διαμαρτυρίας και αντίθεσης προς τον αρχιμουσικό Valery Gergiev, ο οποίος διηύθυνε τη συναυλία, ο οποίος είχε λάβει τότε την φιλορωσική θέση στα τεκταινόμενα. Ο Gergiev έχει εν τω μεταξύ αποσυρθεί ή απομακρυνθεί από τις θέσεις που κατείχε στο δυτικό κόσμο.
Ασφαλώς το ότι ένα τόσο μικρής κλίμακας έργο ακούστηκε τόσο ατμοσφαιρικό και μεγάλο δεν μπορεί παρά να οφείλεται και στον σπουδαίο σολίστα του βιολιού, ο οποίος το ερμήνευσε, για πρώτη φορά στο Carnegie Hall.
Κορυφαίος Gibon Kremer
Ο βιολονίστας Gibon Kremer στα 76 του πια μάλλον δεν χρειάζεται συστάσεις, αφού βρίσκεται και δεκαετίες στην κορυφή του παγκόσμιου μουσικού στερεώματος, με το ερμηνευτικό του εύρος να εκτείνεται από το Μπαχ και τον Μότσαρτ, τα κοντσέρτα του οποίου είχε ηχογραφήσει με τη «ρομαντική» Φιλαρμονική της Βιέννης, όμως υπό τον Nikolaus Harnoncourt (1929-2016) μέχρι τον εικοστό αιώνα και τον Astor Piazzolla (1921-1992). Σε μια από τις πρώτες εμπειρίες με μουσικούς αυτού του επιπέδου ο υπογράφων είχε ακούσει τον Κρέμερ και την «δική» του «Κρεμεράτα Μπάλτικα» στην Αθήνα στα τέλη της δεκαετίας του 1990, όταν ο Κρέμερ είχε παρουσιάσει στο Μέγαρο Μουσικής, τις «Τέσσερις Εποχές» του Βιβάλντι παράλληλα με αυτές του Astor Piazzolla.
Η επόμενη φορά ήταν μια ιδιαίτερη εμπειρία, αφού ο Κρέμερ ήταν ο τιμώμενος σολίστας του βιολιού στην επετειακή συναυλία της Φιλαρμονικής της Βιέννης υπό τον Ρικάρντο Μούτι στα 250α γενέθλια του Wolfgang Amadeus Mozart στην πατρίδα του συνθέτη το Salzburg, στις 26, και ανήμερα των γενεθλίων, στις 27 Ιανουαρίου του 2006. Είχε κληθεί να ερμηνεύσει την μαγευτική Sinfonia Concertante, συμπράττοντας με τον κορυφαίο βιολιστή (βιόλα) Yuri Bashmet, ο οποίος ήταν πιο «ρομαντικός» θα λέγαμε, με τον Κρέμερ να είναι επηρεασμένος από τις νεότερες προσεγγίσεις στον Μότσαρτ, που προφανώς τον είχαν καταστήσει ένας από τους εκλεκτούς του Harnoncourt.
Μια ακόμα τέτοια εμπειρία Μότσαρτ με τον Κρέμερ είχαμε λίγα χρόνια αργότερα και στο της Φλωρεντίας. Αυτή η εικόνα του στα μάτια μας, προφανώς από επιλογή στο κλασικό ρεπερτόριο, «συγκρατημένου» Kremer «ανατράπηκε» στις δύο συναυλίες την άνοιξη του 2018 στο Carnegie Hall με τη σύμπραξη της Kremerata Baltica, και του Daniil Trifonov μεταξύ κορυφαίων σολιστών, όταν ο Κρέμερ ήταν καθηλωτικός σε ρομαντικά έργα!
Mieczysław Weinberg (1919-1996)
Μετά το μικρό διαστάσεων τραγικό παλίμψηστο του Igor Loboda, ο Κρέμερ κλήθηκε να παρουσιάσει άλλη μια πρεμιέρα στην ιστορική αίθουσα, τη Σονάτα για βιολί (αρ. 4, έργο 39) του Mieczysław Weinberg (1919-1996). Ο γεννημένος στην Πολωνία συνθέτης, μετανάστευσε στη Σοβιετική Ένωση όπου έζησε, με κάποιες περιόδους της ζωής του να έχει προβλήματα με το καθεστώς, όπως άλλωστε και ο στενός του φίλος Dmitri Shostakovich, με τον οποίο των συνδέουν και στο καλλιτεχνικό επίπεδο «εκλεκτικές» συγγένειες. Με πολλές «διαφωνίες» και στοιχεία από Εβραίους και Σλάβους συνθέτες, το «σκοτεινό» ιδίωμα του Weinberg παραπέμπει στις ζοφερές εποχές στις οποίες έγραφε και στις προσωπικές του ταραχώδεις διαδρομές. Τη υποβλητική αλλά και σκοτεινή ατμόσφαιρα της μουσικής που διακόπτονταν ενίοτε από έντονες κορυφώσεις, ρυθμικές εναλλαγές και εναλλαγές της ατμόσφαιρας απέδωσε έξοχα ο Κρέμερ με τον επίσης δυναμικό νεαρό πιανίστα Georgijs Osokins.
Lera Auerbach
Είχαμε ακούσει το 2016 για πρώτη φορά έργο της γεννημένης στην πάλαι ποτέ Σοβιετική Ένωση συνθέτη, αρχιμουσικό και πιανίστα Lera Auerbach, όταν ο Λεωνίδας Καβάκος είχε κάνει την παγκόσμια πρεμιέρα ενός έργου που είχε γράψει για εκείνον. Η πολιτικά ευαισθητοποιημένη Auerbach συμμετείχε στη συναυλία για τον Andrei Sakharov αυτή τη φορά όχι με την κύρια ιδιότητά της ως συνθέτη, αλλά ως ποιήτρια και πιανίστα.
Στην αρχή της συναυλίας μετά από μία μικρή εισαγωγή- αναφορά στον Sakharov και την ευαισθησία του για τους συνανθρώπους του, η Auerbach απήγγειλε στα ρωσικά και εν συνεχεία στα αγγλικά ένα ποίημά της με τίτλο: «Ο πόνος των άλλων», με τις εικόνες παιδιών θυμάτων του πολέμου να κυριαρχούν και να παραπέμπουν στις παλαιότερες αλλά και σύγχρονες τραγωδίες της ανθρωπότητας. Η ερμηνεία της έπειτα σε ένα Πρελούδιο (Εργ. 32, Αρ. 5) και δύο Études-Tableaux (Εργ. 39, Αρ. 2 και Εργ. 33, Αρ. 2), μας εξέπληξε, μια και δε γνωρίζαμε το πόσο ισχυρή είναι η πιανιστική της πλευρά, ήταν εξόχως λεπτομερής και αναλυτική (συνθέτης γαρ) αλλά ταυτόχρονα ατμοσφαιρική και έντονα συναισθηματική!
Maxim Vengerov- Στο ιδίωμα του Σοστακόβιτς
Από τις πρώτες μυστηριακές νότες του βιολοντέλου του Steven Isserlis στο Δεύτερο Τρίο για πιάνο σε Μι ελάσσονα (Εργ. 67) του Dmitri Shostakovich έγινε κατανοητή η σκοτεινή μυστηριακή ατμόσφαιρα του έργου με την ημερομηνία συγγραφής του το 1947 να είναι χαρακτηριστική για το κλίμα που θα ακολουθούσε. Μαζί με τον Isserlis ο βιολονίστας Maxim Vengerov και ο πιανίστας Evgeny Kissin, και οι δύο προερχόμενοι, όσο έχει νόημα μια τέτοια κατάταξη, από τη σοβιετική παράδοση, διέπρεψαν τόσο τεχνικά όσο και κυρίως στιλιστικά στην απόδοση του ήχου, ιδιαίτερα ο Vengerov ακολουθώντας τον Isserlis στο αρχικό Andante, και της ατμόσφαιρας του έργου.
Υποβλητικός Steven Isserlis
Μετά το τεχνικά εντυπωσιακό και ιδιαίτερα «δεμένο» Allegro con brio στο «τραγικό» σκηνικό του έργου κυριάρχησαν τα ιδιαίτερα έντονα και «σκληρά», σαν χτυπήματα του πεπρωμένου αν μας επιτρέπεται η έκφραση, ακόρντα του Κίσσιν προτού ο Vengerov προσθέσει μια διάσταση πόνου, αν μας επιτρέπεται η έκφραση στο Largo που ακουγόταν σε κάποια σημεία σαν ένα “Marcia funebre”. Μετά από ένα έντονα πέρασμα που ακουγόταν σαν κραυγή και πάλι το ιδιαίτερα υποβλητικό τσέλο του Isserlis κυριάρχησε στην αίθουσα. Στο χαρακτηριστικό για τον Σοστακόβιτς, ενίοτε ειρωνικό και ενίοτε γκροτέσκ Allegretto του φινάλε κορυφώθηκε η συνεργασία των τριών εξαιρετικών σολίστ με το κοινό να τους αποθεώνει.
Πάθος για Μπραμς
Μετά το διάλειμμα οι Vengerov και Kissin επανήλθαν στη σκηνή για να συμπράξουν στη Δεύτερη σονάτα του Johannes Brahms. Σε αυτή, κατά την υποκειμενική μας εντύπωση, η στιλιστική ταύτιση με τον Μπραμς δεν ήταν ίσως αντίστοιχη με αυτή που επιδείχτηκε πρωτύτερα στο Σοστακόβιτς, όμως οι δύο σολίστ που είχαν «χημεία», κοινή προσέγγιση και ασφαλώς εξαιρετικές τεχνικές επιδόσεις, επέδειξαν ιδιαίτερο πάθος στο έργο και αποθεώθηκαν από το κοινό. Ο Maxim Vengerov, η ερμηνεία του οποίου στο Κοντσέρτο του Μπετόβεν την πρώτη φορά που τον άκουσα στη Βιέννη, έχει χαραχτεί βαθιά στη μνήμη μου, είχε κάποιο τραυματισμό που τον ταλαιπώρησε, φαίνεται ότι πια τον έχει ξεπεράσει και εμφανίζεται πλέον τακτικά στη Νέα Υόρκη.
Αποχαιρετισμός για το Emerson String Quartet
Απτόητος ο Evgeny Kissin συμμετείχε και στο τελευταίο έργο της βραδιάς, το Κουιντέτο για πιάνο Antonín Dvořák (Αρ. 2 σε Λα μείζονα, εργ. 81) συμπράττοντας με ένα επίσης – γνωρίζουμε ότι έχουμε χρησιμοποιήσει πολύ αυτή τη λέξη αλλά είναι δύσκολο να την αποφύγουμε για μουσικούς αυτού του επιπέδου- κορυφαίο μουσικό σύνολο, το Κουαρτέτο Έμερσον. Ας μη γίνουμε κουραστικοί για το επίπεδο και αυτής της ερμηνείας..! Αξίζει όμως να αναφέρουμε ότι οι τέσσερις μουσικοί του Έμερσον αποφάσισαν ότι φέτος μετά από 40 χρόνια και αναρίθμητες συναυλίες και ηχογραφήσεις, το διάσημο και πολυβραβευμένο σύνολο θα τερματίσει την πορεία του. Η αποχαιρετιστήρια περιοδεία του συνόλου στην Ευρώπη και τη Βόρειο Αμερική θα καταλήξει τον επόμενο Οκτώβριο στη Νέα Υόρκη και τη διάσημη Chamber Music Society of Lincoln Center. Η τελευταία συναυλία του συνόλου θα μαγνητοσκοπηθεί σαν μέρος ενός ντοκιμαντέρ που ετοιμάζει ο σκηνοθέτης Tristan Cook.
Κυριαρχικός Evgeny Kissin
Καθ’ όλη τη διάρκεια του δεύτερου μέρους και βέβαια πριν από το διάλειμμα στο Τρίο του Σοστακόβιτς, κυριαρχική ήταν η παρουσία του Evgeny Kissin, η οποία κορυφώθηκε όσον αφορά την ταχύτητα στον ανκόρ το οποίο θέλησε να παρουσιάσει μαζί με τα μέλη του Έμερσον, παρά το γεγονός ότι η διάρκεια της συναυλίας στο κατάμεστο Carnegie Hall είχε πια ξεπεράσει τις τρεις ώρες! Επελέγη το καταιγιστικό Σκέρτσο από το Κουιντέτο για πιάνο του συνθέτη, με κάποια περάσματα του βιολιού, να ακούγονται αντίστοιχα με το Τρίο ειρωνικά, αλλά με την ατμόσφαιρα – πρόκειται άλλωστε για Σκέρτσο και για ανκόρ – σαφώς λιγότερο σκοτεινή.
Η απαράμιλλη επίδοση του Κίσσιν και των κορυφαίων συναδέλφων του και στα δύο αυτά έργα, ήταν κατά την ταπεινή μας γνώμη, μαζί ίσως με την ερμηνεία του Καβάκου στο Πρώτο Κοντσέρτο για βιολί του συνθέτη στις αρχές του μήνα, στην οποία θα επανέλθουμε από τις στήλες των «Αναμνήσεων», από τις κορυφαίες ερμηνείες της πολύ πλούσιας και προφανώς πολύ ανταγωνιστικής για μια τέτοια απόφανση-επιλογή, φετινής σαιζόν στη Νέα Υόρκη.
