ΑΘΗΝΑ. (ΑΠΕ – ΜΠΕ) Την ιστορία του αφηγείται, με τον πιο ζωντανό και παραστατικό τρόπο, ένας πύργος που στέκεται στο ύψος του εδώ και έξι αιώνες, σε ένα σημείο στρατηγικής σημασίας, που δέχτηκε επιθέσεις από πειρατές, φιλοξένησε το στρατηγείο της Μακεδονίας στην ελληνική επανάσταση, τυλίχθηκε στις φλόγες και υποδέχτηκε τους προσφυγικούς πληθυσμούς από τη Μικρά Ασία. Η παράδοση λέει ότι, στο ίδιο σημείο, βγήκε από μια υπόγεια στοά στο φως ο ίδιος ο Απόστολος Παύλος, όταν πήγε να διδάξει στην Ιερισσό, κυνηγήθηκε από τον τοπικό πληθυσμό κι ένα άνοιγμα του βράχου τον οδήγησε από εκεί -και κάτω από τη θάλασσα- στην ακτή της Κασσάνδρας, όπου βρίσκεται σήμερα το Αγίασμά του, στη Νέα Φώκαια.
Η αρχή της αφήγησης της ιστορίας του βυζαντινού πύργου του Αγίου Παύλου, στη Νέα Φώκαια, ξεκινά πολύ πριν από την κατασκευή του, το 1407, καθώς η παρουσία του ανθρώπου στο σημείο αυτό υπολογίζεται στο 5.000 π.Χ. Μορφές γερόντων της Αθωνικής Πολιτείας εμφανίζονται, με τη βοήθεια της τεχνολογίας, στις πλευρές του πύργου αποκαλύπτοντας την κατασκευή του το 1407, ως μέρος του μετοχιακού συγκροτήματος της Αθωνικής μονής του Αγίου Παύλου. Τότε, ο ηγεμόνας της Θεσσαλονίκης Ιωάννης Ζ’ Παλαιολόγος δωρίζει στη Μονή Αγίου Παύλου το χωριό Άγιος Παύλος, που βρισκόταν στη θέση της σημερινής Νέας Φώκαιας. Η δυναστεία των Παλαιολόγων συνεχίζει να δωρίζει στη Μονή χρήματα κα εκτάσεις στην Κασσάνδρα καθώς αντιλαμβάνεται τη στρατηγική σημασία της περιοχής, από όπου μπορούσε ο καθένας να ελέγξει την κίνηση στον κόλπο του Τορωναίου. Κάθε φορά που εμφανίζεται πειρατική αρμάδα στο Αιγαίο, ο αγγελιοφόρος του Πύργου ξεκινάει με το άλογο να μεταφέρει το μήνυμα στον επόμενο πύργο και από εκεί η είδηση φτάνει ακόμη και στην πόλη της Θεσσαλονίκης.
Η ασημένια πανοπλία. που εμφανίζεται πάνω από την ημερομηνία 1423. μεταφέρει στον θεατή το μήνυμα της παραχώρησης της Θεσσαλονίκης και της Κασσάνδρας στους Βενετούς, ενώ ακολουθεί μια περίοδος ερήμωσης της περιοχής μετά το 1430 οπότε καταλήφθηκαν από τους Οθωμανούς. Το 1590, ο Σουλτάνος Μουράτ ο Τρίτος παραχωρεί την Κασσάνδρα και τα γύρω κτήματα στον Γκαζανφέρ Αγκά, ο οποίος τα πουλάει λίγο αργότερα στους μοναχούς της Μονής του Αγίου Παύλου. Την πώληση μαρτυρούν τα αργυρά νομίσματα που, μέσω της οπτικοακουστικής εγκατάστασης, εμφανίζονται και ακούγονται να πέφτουν στο εσωτερικό του πύργου.
Η επόμενη σελίδα της ιστορίας που ξετυλίγεται στους πέτρινους τείχους του πύργου, τον εμφανίζει να φλέγεται στον χαλασμό της Κασσάνδρας, όταν πυρπολήθηκε το 1821 επειδή εκεί είχε εγκατασταθεί το στρατηγείο του αρχηγού της επανάστασης στη Χαλκιδική, Εμμανουήλ Παπά. Την εμφάνισή τους κάτω από τις επάλξεις του πύργου κάνουν, τέλος, οι προσφυγικοί πληθυσμοί που έφτασαν στις αρχές τους 20ού αιώνα από τη Μικρά Ασία και μετονομάζουν το χωριό σε Νέα Φώκαια.
Μια εντυπωσιακή τρισδιάστατη εγκατάσταση
Οι εικόνες αυτές είναι μέρος μιας εντυπωσιακής τρισδιάστατης εγκατάστασης που λειτουργεί ως ένα είδος ντοκιμαντέρ, προβάλλοντας στον πύργο, με κινηματογραφικό τρόπο, κινούμενες εικόνες και βίντεο που δημιουργήθηκαν με τη βοήθεια ειδικού λογισμικού κι ενός μοντέλου που σχεδιάστηκε στον υπολογιστή με βάση την εικονική σκηνογραφία του μνημείου.
Ο αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους, Νικόλαος Μερτζιμέκης, εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι το τρισδιάστατο αυτό ντοκιμαντέρ δημιουργήθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων (Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού) με σκοπό να προβάλλεται στον πύργο, ενώ μέρος του έχει σταλεί ως υποψηφιότητα στον διεθνή διαγωνισμό «Museum in Short», που διοργανώνεται κάθε χρόνο για μικρής διάρκειας προβολές που σχετίζονται με μουσεία και άλλους πολιτιστικούς οργανισμούς.
Το εν λόγω βίντεο έχει αναρτηθεί στην σχετική ιστοσελίδα, όπου διεξάγεται ηλεκτρονική ψηφοφορία για την ανάδειξη των βίντεο που θα βραβευτούν (https://www.museumsinshort.eu/partecipanti/dettaglio_video_2020.asp?id=320&idanno=9)
Μια εικόνα χίλιες λέξεις
Ο λόγος, άλλωστε, που επιλέχθηκε ο συγκεκριμένος τρόπος παρουσίασης της ιστορίας του μνημείου, είναι η δύναμη της εικόνας. «Μια εικόνα είναι χίλιες λέξεις», σημειώνει ο κ. Μερτζιμέκης και τονίζει ότι μια τέτοιου είδους τρισδιάστατη εγκατάσταση μπορεί να κινητοποιήσει το ενδιαφέρον της νέας γενιάς ενώ θεωρείται πρωτοποριακή για το χώρο, όχι μόνο της Χαλκιδικής αλλά και της βόρειας Ελλάδας γενικότερα.
«Θέλαμε να αποφύγουμε τον απλό συμβατικό τρόπο, με την τοποθέτηση αντικειμένων στο μνημείο και την καθοδήγηση του επισκέπτη μέσα από πινακίδες. Η όλη προσπάθεια έγινε, επίσης κατά την περίοδο του κορονοϊού καθώς οι σχετικές προετοιμασίες μπορούσαν να γίνουν στον ανοιχτό χώρο , νώ η πρώτη προβολή που έγινε το καλοκαίρι δέχτηκε πολύ θετικές κριτικές»,προσθέτει ο αρχαιολόγος.
Ο σχεδιασμός, η σκηνοθεσία και η τρισδιάστατη προβολή έγινε από τον Στάθη Μήτσιο, ενώ την επιμέλεια και τον συντονισμό είχε ο έφορος αρχαιοτήτων Ιωάννης Κανονίδης. Η επιστημονική επιμέλεια έγινε από τους αρχαιολόγους Νίκο Μερτζιμέκη και Αρχοντία Πολυζούδη καθώς και την αρχιτέκτονα Βαλεντίνη Αδάμου, ενώ την ευθύνη της προβολής είχε η Mspirit, του μουσικού θέματος ο Κωσταντής Πιστιόλης και της βιντεογράφησης η Ελευθερία Καλπενίδου.
Ολοκληρώθηκαν οι εργασίες αποκατάστασης του πύργου.
«Της προσπάθειας αυτής προηγήθηκαν μια σειρά από πρωτοβουλίες της αρχαιολογικής υπηρεσίας, η οποία το 1968 κήρυξε τον λόφο αυτό ως αρχαιολογικό χώρο και μνημείο. Το 1996 πραγματοποιήθηκε ανασκαφική έρευνα στο εσωτερικό του πύργου που βρήκε πολλά στοιχεία από την πυρπόληση του 1821. Το 2020 ολοκληρώθηκαν οι εργασίες αποκατάστασης του πύργου από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους και το επόμενο καλοκαίρι ενδέχεται ο πύργος να είναι επισκέψιμος», προσθέτει ο κ. Μερτζιμέκης
