Επίσημα, στις 8 Μαρτίου 1945 άρχισε η Αγγλοκρατία στα Δωδεκάνησα, όταν οι Γερμανοί υπέγραψαν στην Σύμη την παράδοση της Δωδεκανήσου στους Συμμάχους. Αλλά, για ορισμένα νησιά η Αγγλοκρατία άρχισε πιο μπροστά. Τον Σεπτέμβριο του 1943, μετά την συνθηκολόγηση της Ιταλίας, οι Σύμμαχοι κατέλαβαν το Καστελόριζο και την Σύμη ένα χρόνο αργότερα. Στις 4 Οκτωβρίου 1944 οι Γερμανοί εγκατέλειψαν την Κάρπαθο, αλλά την επομένη επαναστάτησαν οι Καρπάθιοι εναντίον των Ιταλών που άφησαν στην θέση τους και απελευθέρωσαν το νησί που στις 17 Οκτωβρίου μαζί με την Κάσο παράδωσαν στους Συμμάχους. Την 1η Μαρτίου 1945, Ιερολοχίτες και Ινδοί προερχόμενοί από την Σύμη, απελευθέρωσαν την Τήλο.
Αν και οι πολεμικές συγκρούσεις συνεχίζονταν, οι Άγγλοι είχαν να λύσουν επείγονταν προβλήματα που αντιμετώπιζαν τα απελευθερωμένα νησιά: Τροφοδοσία, ρουχισμός, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, αστυνόμευση, οργάνωση υπηρεσιών, εκτέλεση έργων, επικοινωνία, εκκαθάριση ναρκοπεδίων και δημιουργία θέσεις εργασίας για τον τοπικό πληθυσμός. Στην Κάρπαθο, ο Αυστραλός λοχαγός Charles J. Bonnington ανέλαβε ως αξιωματικός πολιτικών υποθέσεων και την οργάνωση των δικαστηρίων ο λοχαγός Wuting.
Τροφοδοσία
Όταν άρχισε ο πόλεμος το μεροκάματο του εργάτη ήταν πέντε λιρέτες και το κιλό το αλεύρι με την Speza (δελτίο) πουλιόταν μια λιρέτα το κιλό, και όταν συνθηκολόγησε η Ιταλία με τους Συμμάχους το μεροκάματο έφτασε στις 50 λιρέτες, όσο με ένα κιλό αλεύρι. Όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν την Κάρπαθο η Speza περιορίστηκε στο ελάχιστο, και στην μαύρη αγορά το κριθάρι έφτασε στις 100 λιρέτες το κιλό.
Στις 17 Οκτωβρίου 1944, οι Βρετανοί ερχόμενοι στην Κάρπαθο, έφεραν 30 τόνους τρόφιμα ανθρωπιστική βοήθεια και ένα μήνα αργότερα διοργάνωσαν την διανομή τροφίμων που περιλάμβανε αλεύρι, φυτικό λίπος και ζάχαρη. Η Αμερική έστελνε δωρεάν τρόφιμα στην Αλεξάνδρεια απ’ όπου οι Άγγλοι τα έφερναν στην Κάρπαθο με το φορτηγό Κορυτσά. Το αλεύρι διέθεταν προς πέντε λιρέτες το κιλό, για να καλύψουν τα έξοδα της μεταφοράς και διανομής. Την ίδια εποχή το μεροκάματο παρέμενε στις 50 λιρέτες.
UNRRA
Την έλλειψη ενδυμασίας έλυσε ο φιλανθρωπικός οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών με προσφορές Αμερικανών που βοηθούσαν με τρόφιμα, μεταχειρισμένα ρούχα και παπούτσια σε καλή κατάσταση. Στην Κάρπαθο το κοινωνικό τμήμα της UNRRA ανέλαβε η Αυστραλίδα Miss Mary Benxon. Μια αποστολή, προερχόμενη από πλούσια Αμερικανική γειτονιά, περιείχε αρκετές γούνες, τα φτωχά τους ιμάτια που φορούσαν οι Καρπαθιές τα σκέπαζε η γούνα. Εκτός από τα μεταχειρισμένα, η UNRRA έφερνε και καινούργια ρούχα, μέχρι και παπλώματα.
Η UNRRA φρόντισε και για την υγειονομική περίθαλψη των Καρπαθίων με την προσφορά δωρεάν φαρμάκων. Το στρατιωτικό ιατρείο στα Πηγάδια πρόσφερε δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη στους πολίτες. Επίσης οι Άγγλοι έκαναν ψεκασμό με DDT για να καταπολεμήσουν την ελονοσία.
Με χρήματα της UNRRA, οι Άγγλοι εκτέλεσαν ορισμένα αναπτυξιακά έργα για να δώσουν δουλειά στον ντόπιο πληθυσμό. Στην Αρκάσα έφτιαξαν τσιμεντένιο αρδευτικό σύστημα προς εξοικονόμηση νερού, και στα Πηγάδια άρχισαν την κατασκευή νοσοκομείου, δεν πρόφτασαν να το τελειώσουν, αργότερα στα θεμέλια του κτίστηκε το δημοτικό σχολείο στο Νιοχώρι. Σε επίσκεψη του λοχαγού Bonnington και της Miss Mary σε ένα χωριό, ο δήμαρχος, σαν έργο υποδομής ζήτησε να φτιάξουν το καμπαναριό της εκκλησίας. Το σχόλιο της Miss Mary ήταν άμεσο: «πράγματι χρειάζεστε το καμπαναριό, απ’ εκεί ψηλά θα βλέπεις τα προβλήματα του χωριού».
Αστυνομία
Την οργάνωση της αστυνομίας ανάλαβαν κατά σειράν οι inspectors MacDonald (Αυστραλός), Leonard Wolf και Haney. Στην αρχή έφεραν Ελληνοκυπρίους αστυνομικούς, και μετά από σύντομη εκπαίδευση τους αντικατέστησαν Καρπάθιοι που έμειναν γνωστοί ως Μπιεμέδες (British Military Administration), και επάνδρωσαν τους αστυνομικούς σταθμούς που υπήρχαν επί Ιταλοκρατίας. Στην νότιο Κάρπαθο, κατά μήκος του αυτοκινητόδρομου τοποθέτησαν τηλεφωνικά σύρματα συνδέοντας τους αστυνομικούς σταθμούς και ένα κεντρικό καφενείο στα χωριά που δεν υπήρχε σταθμός. Για την μεταφορά των μηνυμάτων από τα Πηγάδια στην βόρειο Κάρπαθο προσέλαβαν τον Μανώλη Μιχαήλ Κοσμά που δυο φορές την εβδομάδα έκανε την διαδρομή.
Σχολεία
Με την άφιξη των Άγγλων άρχισαν να λειτουργούν κανονικά τα Ελληνικά σχολεία που έκλεισαν οι Ιταλοί και ξανάνοιξαν οι Γερμανοί, και μέχρι να τακτοποιηθούν τα οικονομικά των δήμων οι Άγγλοι ανέλαβαν την μισθοδοσία των δασκάλων. Στα Πηγάδια που δεν υπήρχε σχολικό κτίριο οι Άγγλοι παρεχώρησαν το Κονάκι, και επειδή υπήρχε έλλειψη ελληνικών βιβλίων έφεραν από την Κύπρο. Οι Άγγλοι έδιναν το παρόν στις σχολικές εκδηλώσεις και απέμειναν βραβεία στους αριστούχους μαθητές.
Επικοινωνία
Επειδή δεν υπήρχαν ιδιωτικά ραδιόφωνα και ο κόσμος ενδιαφερόταν για την πορεία του πολέμου, στο προαύλιο του καφενείου του Γιάννη Φράγκου, δίπλα στην Βαγγελίστρα, τοποθέτησαν μεγάλο χάρτη της Ευρώπης και με βέλη σημείωνα την εξέλιξη του πολέμου κατά της Γερμανίας. Στο τυπογραφείο του Φωκά εκτύπωναν ενημερωτικό δελτίο και άνοιξαν το ταχυδρομείο με διευθυντή τον Λογοθέτη Διακίδη.
Το Λιμάνι
Οι Άγγλοι εκκαθάρισαν το λιμάνι από τις νάρκες και άρχισε να λειτουργεί υπό τον υπαξιωματικό Gerard Moss. Προσέλαβαν γύρω στους 200 εργάτες που ξεφόρτωναν τα πλοία που δεν πλευρίσουν και με φορτηγίδες μετέφερναν τα εφόδια στο λιμάνι, τα φόρτωναν στα αυτοκίνητα και τα ξεφόρτωναν στον τόπο του προορισμούς τους.
Μετά την απελευθέρωση της Ρόδου, οι μεταφορές γινόντουσαν μέσο Ρόδου με δυο φορτηγά 250 τόνων, «Κάσος» και «Σύμη», με μοτοζάτερες και καΐκια. Δωδεκανησιακά καΐκια πήγαιναν στον Πειραιά, περνούσαν από διαύλους μέσα από ναρκοπέδια που άνοιξαν οι Σύμμαχοι. Αρκετοί Δωδεκανήσιοι μπήκαν στην υπηρεσία συμμαχικών φορτηγών πλοίων που ταξίδευαν στη Μέση Ανατολή με ικανοποιητικό μισθό.
Μηχανικό
Προς συντήρηση των αυτοκινήτων που άφησαν οι Γερμανοί και αυτών που έφεραν οι Άγγλοι, εγκατέστησαν συνεργείο στης Μαριγώς του Μπάρκα (πρώην Ιταλικό νοσοκομείο) από τους επιλοχία Fredy Austin, λοχίαIvor Ernest Cooke και δεκανείς Peter H. Richter και Karmeli, προσλαμβάνοντας και ντόπιους μηχανικούς, όπως τον Sergio Gatulli και τον αρχιμηχανικό Gatiani. Το συνεργείο εγκατέστησε ηλεκτρογεννήτρια για τον ηλεκτροφωτισμό των δημοσίων υπηρεσιών. Επίσης, υπό το δεκανέα Richter, το συνεργείο ανάλαβε την λειτουργία των φορτηγίδων στο λιμάνι, όπου δούλευαν οι Μανώλης Πατσουράκης, Σκεύος Καβουκλής και άλλοι Καρπάθιοι.
Αυτοκινητόδρομοι
Οι Άγγλοι φρόντισαν για την συντήρηση των χωματόδρομων που έφτιαξαν οι Ιταλοί, επαναφέροντας τους “stratinos”. Οι μεταφορές επιβατών και εμπορευμάτων γινόντουσαν με φορτηγά αυτοκίνητα που αγόρασαν οι Καρπάθιοι από τους Γερμανούς και άλλα που αργότερα έφεραν από τη Ρόδο, και με μερικά ταξί.
Πρόσφυγες
Στους Δωδεκανησίους που υπέφεραν από έλλειψη τροφίμων, οι Γερμανοί επέτρεψαν να πάνε στην Τουρκία, απ’ όπου οι Άγγλοι τους προωθούσαν σε στρατόπεδα προσφύγων στην Μέση Ανατολή. Μετά την απελευθέρωση της Καρπάθου οι Άγγλοι τους έφερναν στην Κάρπαθο και τους στέγαζαν σε ακατοίκητα σπίτια. Αλλά σύντομα η τεχνική υπηρεσία «660 Artisan Works Company» υπό τον λοχία Tucker δημιούργησε στρατόπεδο προσφύγων στον Αφιάρτη για 4500 πρόσφυγες προσφέροντας τους διατροφή, υγειονομική περίθαλψη και μεταχειρισμένα ρούχα της UNRRA. Στην Τουρκία πήγαν και Ιταλοί που, εκτός της έλλειψης τροφίμων, αντιμετώπιζαν και την περιφρόνηση των Γερμανών. Αυτούς, οι Άγγλοι μετάφεραν στην Κάσο όπου δημιούργησαν στρατόπεδο προσφύγων και γι’ αυτούς.
Ναρκοπέδια
Μετά την αποχώρηση των Γερμανών, η ασφάλεια των Καρπαθίων κινδύνευε από τα Ιταλικά και κυρίως Γερμανικά ναρκοπέδια. Στην παραλία των Πηγαδίων υπήρχαν 10.000 αντιαρματικές νάρκες και 12.000 στον Μακρύ Γιαλό στον Αφιάρτη. Μήνες πήρε τους Ινδούς στρατιώτες να εκκαθαρίσουν 200 μέτρα στην παραλία του Άμμου. Αλλά μετά την απελευθέρωση της Ρόδου, οι Άγγλοι έφεραν από την Ρόδο Γερμανούς αιχμαλώτους, ειδικοί στην εκκαθάριση των ναρκοπεδίων, και σε ένα μήνα εκκαθάρισαν την παραλία των Πηγαδίων, και στην συνέχεια του Μακρύ Γιαλού.
Εκλογές
Οι Άγγλοι κράτησαν τους Podesta που διόρισαν οι Ιταλοί, εκτός από τον Ιταλό Paolo Crocianti που διόρισαν οι Γερμανοί στις Μενετές-Αρκάσα, και αντικατέστησαν με τον γνωστό πατριώτη δικηγόρο Γιάννη Γιαννάκη, μέχρι την διεξαγωγή δημαρχιακών εκλογών.
Το πρωί της Κυριακής των εκλογών, ένας Άγγλος αξιωματικός με τον διερμηνέα του έφτανε στο σχολείο του χωριού, με τους άνδρες συγκεντρωμένους στο προαύλιο. Ο διερμηνέας φώναζε τους ψηφοφόρους με αλφαβητική σειρά. Αν κάποιος απουσίαζε έχανε τη σειρά του και περίμενε στο τέλος. Μόλις τελείωνε η ψηφοφορία άρχιζε η διαλογή των ψήφων, και στην συνέχεια ο αξιωματικός, μέσο του διερμηνέα, ανακοίνωνε τα αποτελέσματα, και την επομένη ο νεοεκλεγείς δήμαρχος αναλάμβανε καθήκοντα. Τρεις Κυριακές κράτησαν οι εκλογές, δεν υπήρχαν αρκετοί αξιωματικοί να καλύψουν όλα τα χωριά σε μια Κυριακή.
Οικονομία
Οι Άγγλοι φρόντισαν για την οικονομία της Καρπάθου που μάστιζε η ανεργία. Εκτός αυτών που δούλευαν στις προαναφερθέντες υπηρεσίες, προσέλαβαν και άλλους 100 εργάτες, κυρίως Μενεδιάτες. Με επιστάτη τον Βαγγέλη Γεραπετρίτη δούλευαν στα Πηγάδια, έφτιαχναν αποθήκες και παράγκες και διόρθωναν δρόμους με μεροκάματο τέσσερα σελίνια και έξι πέννες, ισοδυναμούσαν με 90 λιρέτες. Συνολικά οι Άγγλοι απασχολούσαν γύρω στους 500 με μηνιαίες αποδοχές γύρω στις 2.500 λιρέτες, ενισχύοντας την τοπική οικονομία με 1.250.000 λιρέτες το μήνα, που ισοδυναμούσαν με 1.250 χρυσές λίρες.
Μόλις άνοιξε η επικοινωνία με την Αμερική άρχισαν να έρχονται χιλιάδες δολάρια που έστελναν οι Καρπάθιοι στις οικογένειές για να συντηρηθούν και να πληρώσουν τα δανεικά που πήραν στην διάρκεια του πολέμου. Άλλοι επανήλθαν στο νησί να ζήσουν με τη σύνταξη και τις οικονομίες τους, και άλλοι για να βρουν νύφη και να επιστρέψουν στην Αμερική. Οι δε Καρπαθιακοί Σύλλογοι έστειλαν σεβαστά ποσά για κοινωφελή έργα. Αυτά τα χρήματα ξοδεύονταν πάνω στο νησί, τόνωναν την τοπική οικονομία και πρόσφεραν εργασία σε εκατοντάδες Καρπάθιους.
Αποχώρηση
Από το τέλος του πολέμου και μετά, άρχισαν να αποχωρούν οι Άγγλοι σταδιακά και όταν, στις 31η Μαρτίου 1947, παρέδωσαν τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα τα άφησαν σε καλλίτερη κατάσταση απ’ ότι τα βρήκαν και από ότι βρίσκονταν άλλες περιοχές της Ελλάδας και της Ευρώπης.
Political Administration during British rule in the Dodecanese
By Manolis Cassotis
Officially, on March 8, 1945, the British occupation of the Dodecanese began when the Germans signed in Symi the surrender of the Dodecanese to the Allies. But, for some islands, the British rule began earlier. In September 1943, after the capitulation of Italy, the Allies occupied Kastelorizo and Symi a year later. On October 4, 1944, the Germans left Karpathos, but the next day the Karpathians rebelled against the Italians left in their place and liberated the island which, on October 17, along with Kasos handed over to the Allies. On March 1, 1945, Hierolochites and Indians from Symi liberated Tilos.
Although the hostilities continued, the British had to solve urgent problems facing the liberated islands: Food, clothing, medical care, policing, organization of services, execution of projects, communication, clearance of minefields, and creation of jobs for the local population. In Karpathos, the Australian Captain Charles J. Bonnington took over as civil affairs officer and the organization of the courts by Captain Wuting.
Food supply
When the war began the worker’s daily wage was five Italian lire and the kilo of flour with the Speza (food ration) was sold for one lira per kilo, and when Italy capitulated the daily wage reached 50 lire, as a kilo of flour. When the Germans occupied Karpathos Speza was reduced to a minimum, and on the black-market barley reached 100 lire per kilo.
On October 17, 1944, the British arriving in Karpathos brought 30 tons of humanitarian aid food and a month later they organized the distribution of food which included flour, vegetable fat and sugar. America sent free food to Alexandria from where the British brought it to Karpathos with the cargo ship Korytsa. Flour was available at five lire per kilo, to cover the costs of transport and distribution. At the same time the daily wage remained at 50 lire.
UNRRA
The lack of clothing was solved by the United Nations charity organization UNRRA with used clothes and shoes in good condition, offered by the Americans. In Karpathos, the social department of UNRRA was taken over by the Australian Miss Mary Benxon. A shipment from a wealthy American neighborhood contained several furs, the poor robes worn by the Karpathians being covered with fur. In addition to used clothes, UNRRA also brought new clothes, even blankets.
UNRRA also took care of the health care of the Karpathians by offering free medicines. The military medical unit in Pigadia offered free medical care to civilians. Also, the British sprayed with DDT to fight malaria.
With UNRRA’s money, the British carried out some development projects to give jobs to the local population. In Arkasa they built a concrete irrigation system to save water, and in Pigadia they started building a hospital, they didn’t manage to finish, later on its foundations was built the primary school in Niochori. On a visit by Captain Bonnington and Miss Mary to a village, the mayor asked them, as an infrastructure project, to build the church bell tower. Miss Mary’s comment was immediate: “you really need the bell tower, from up there you will see your village’s problems”.
Police
The organization of the police was undertaken in turn by inspectors MacDonald (Australian), Leonard Wolf and Haney. At first, they brought Greek Cypriot policemen, and after a short training they were replaced by Karpathians who became known as BMA’s (British Military Administration), and they manned the police stations that existed during the Italian occupation. In southern Karpathos, they installed telephone wires along the roads connecting the police stations and a central coffee shop in the villages where was no police station. To transport messages from Pigadia to northern Karpathos, they hired Manolis Michael Kosmas who made the journey twice a week on foot.
Schools
With the arrival of the British, the Greek schools closed by the Italians and reopened by the Germans began to function normally, and until the finances of the municipalities were settled, the British took over the teachers’ payroll. In Pigadia, where there was no school building, the British granted Konaki, and because there was a shortage of Greek books they brought from Cyprus. English officials were present at school events and prizes were given to best students.
Information
Because there were no private radios and people were interested of the course of the war, in the courtyard of John Fragos’s cafe next to Vangelistra, the British placed a large map of Europe and with arrows marked the progress of the war against Germany. A newsletter was printed at Fokas’ printing shop and the post office was opened with Logothetis Diakidis as its manager.
The port
The British cleared the harbor from the mines and began operating it under Petty Officer Gerard Moss. They hired around 200 workers who unloaded the ships that could not dock, and with barges transported the supplies to the port, loaded on the trucks and unloaded them at their destinations.
After the liberation of Rhodes, transport was done through Rhodes with two 250-ton cargo ships, “Kassos” and “Symi”, with motorboats and caiques. Dodecanese caiques went to Piraeus, passing through channels through minefields opened by the Allies. Several Dodecanesians entered the service of allied cargo ships traveling to the Middle East at a satisfactory wage.
Engineering
For the maintenance of the cars left by the Germans and those brought by the British, they set up a workshop in Marigos Barca building (formerly Italian hospital) by Staff Sergeant Fredy Austin, Sergeant Ivor Ernest Cooke and Corporals Peter H. Richter and Karmeli and local mechanics, as Sergio Gatulli and chief mechanic Gatiani. They also installed a generator providing electricity to the Administration building. Also, under Corporal Richter they took over the operation of the barges in the port, where Manolis Patsourakis, Skevos Kavoukles and other Karpathians worked.
Roads
The English took care the maintenance of the dirt roads built by the Italians, bringing back “stratinos” (road maintenance workers). The transport of passengers and goods was done by trucks bought by the Karpathians from the Germans and later brought from Rhodes, and by some taxis.
Refugees
The Dodecanese who suffered from lack of food were allowed by the Germans to go to Turkey, from where the British forwarded them to refugee camps in the Middle East. After the liberation of Karpathos, the English brought them to Karpathos and housed them in uninhabited houses, and soon after the technical service “660 Artisan Works Company” under Sergeant Tucker established a refugee camp in Afiarti for 4500 refugees, offering food, health care and used UNRRA’s clothes. Italians also went to Turkey, who, apart from the lack of food, faced the disdain of the Germans. The British took them to Kasos where they created a refugee camp as well.
Mine fields
After the withdrawal of the Germans, the security of the Karpathians was threatened by the Italian and mainly German minefields. On Pigadia’s beach were 10,000 anti-tank mines and 12,000 on Makris Gialos in Afiarti. It took months for the Indian soldiers to clear 200 meters of Ammos beach. But after the liberation of Rhodes, the English brought from Rhodes German prisoners experts in clearing minefields and in a month, they cleared Pigadia’s beach and then Makris Gialos’.
Elections
The English kept the Podestas appointed by the Italians, except for the Italian Paolo Crocianti appointed by the Germans in Menetes-Arkasa replacing with the well-known patriot lawyer Giannis Giannakis, until the holding of mayoral elections.
On the morning of the election Sunday, an English officer with his interpreter arrived at the village school, with the men gathered in the courtyard. The interpreter called them out in alphabetical order. If someone was absent, he went to the end of the line. As soon as the voting ended the counting began and the officer, through the interpreter, announced the results. The next day the elected mayor took office. The election lasted three Sundays, there were not enough officers to cover all the villages in one Sunday.
Economy
The British took care of the economy of Karpathos which was plagued by unemployment. In addition to those who worked in the mentioned services, they hired another 100 workers, mostly Menediatians. With Vangelis Gerapetritis as foreman, they worked in Pigadia building warehouses and repairing roads for a daily wage of four shillings and sixpence, equivalent to 90 lire. In total the English employed around 500 with average monthly salary of around 2,500 lire, boosting the local economy by 1,250,000 lire a month, equivalent to 1,250 gold pounds.
As soon as communication with America was established, thousands of dollars began to arrive which the Karpathians sent to support their families and pay loans they took during the war. Others returned to the island to live on their pension and savings, and others to find a bride and return to America. Also, the Karpathian Associations sent respectable amounts for public benefit projects. This money was spent on the island, stimulating the local economy, providing work for hundreds of Karpathians.
Withdrawal
From the end of the war onwards, the British began to leave gradually and when, on March 31, 1947, they handed over the Dodecanese to Greece they left the islands in a better condition than they found them, and better than other regions of Greece and Europe.
