Γράφει η Έλενα Ντάκουλα *
Μία καταπληκτική έκθεση, αφιερωμένη στον Εύζωνο, το σύμβολο της εθνικής μας ταυτότητας, άρρηκτα συνδεδεμένο με τη λεβεντιά, την ανδρεία και τον ηρωισμό, ξεκίνησε με πρωτοβουλία της εικαστικού και Προέδρου της ΑΜΚΕ «ΦΕΡΜΕΛΗ» κας Πενθερουδάκη, ένα όμορφο ταξίδι με αφετηρία το Μουσείο της Πόλης των Αθηνών – Ιδρυμα Βούρου – Ευταξία. Το Σάββατο 12 Φεβρουαρίου, ο συνδιοργανωτής της έκθεσης, Δήμος του Ηρακλείου, επιφύλαξε θερμότατη υποδοχή στους “ΕΥΖΩΝΕΣ”, οι οποίοι θα κάνουν την… σκοπιά τους στον εμβληματικό χώρο της Δημοτικής Πινακοθήκης – Βασιλική του Αγίου Μάρκου, έως τις 10 Μαρτίου 2022.
Στην έκθεση, επιμέλειας Ιριδας Κρητικού, εκτός των έργων των 65 καλλιτεχνών, παρουσιάζονται φωτογραφίες, ιστορικά κειμήλια και συλλεκτικά αντικείμενα από δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές. Στην είσοδο του εντυπωσιακού χώρου, η στολή του Εύζωνα, υποδέχεται τον επισκέπτη και τον προσκαλεί να περιηγηθεί ανάμεσα στα έργα και στα σπάνια αντικείμενα που την κοσμούν, τα οποία αναδεικνύονται μοναδικά και βρίσκονται σε μία διαρκή συνομιλία με το παρελθόν, το παρόν αλλά και το μέλλον, μία συνομιλία που αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο του νησιού!
Η Κρήτη, το μεγαλύτερο σε έκταση νησί του Αιγαίου και το πέμπτο μεγαλύτερο της Μεσογείου υπήρξε, λόγω θέσης, ένα σταυροδρόμι πολιτισμών και έχει να επιδείξει μία παγκόσμια μοναδικότητα. Είναι ένα μέρος του ελληνικού χώρου το οποίο στην πάροδο των αιώνων, έχει χαρακτηριστεί από 5 + 1 πολιτισμούς (μινωϊκός, ρωμαϊκο-βυζαντινός, αραβικός, ενετικός, οθωμανικός + σύγχρονος).
Ο κρητικός πολιτισμός θεωρείται ένα παλίμψηστο ιστορίας και τέχνης. Και η καλύτερη ευκαιρία για να έλθει ένας επισκέπτης σ’ επαφή και να παρακολουθήσει μία μοναδική αφήγηση της συνολικής ιστορίας του νησιού, από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες έως την σύγχρονη εποχή, είναι το υπέροχο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι δύο από τα κορυφαία εκθέματα του Μουσείου αποτελούν οι πίνακες του El Greco “Η Βάπτιση του Χριστού” και “Αποψη του Ορους και της Μονής Σινά“.
Το Ηράκλειο, η μεγαλύτερη πόλη της Κρήτης, μία πόλη πλούσια σε ιστορία και υπήρξε για αιώνες η μητρόπολη της νήσου. Διαθέτει μοναδικά μνημεία από τον πρώτο πολιτισμό της Ευρώπης (μινωϊκό) αλλά και σημαντικά αξιοθέατα μεταγενέστερων.
Ενα απ’ αυτά είναι η Βασιλική του Αγίου Μάρκου, στην οποία συναντώνται και συνυπάρχουν τρεις διαφορετικοί λαοί και τρεις πολιτισμοί!
Λίγα λόγια για την Βασιλική του Αγίου Μάρκου.
Ο ναός του Αγίου Μάρκου, είναι ο αρχαιότερος και ιστορικότερος ενετικός ναός στην Κρήτη, αφιερωμένος στον προστάτη της Βενετίας Βρίσκεται στο κέντρο του Ηρακλείου, απέναντι από το σιντριβάνι με τα λιοντάρια, στην πλατεία Ελευθερίου Βενιζέλου.
Κτίστηκε το 1239, στην τότε Plazza delle Biade (πλατεία των Σιτηρών), μετά την απόκτηση της Κρήτης από την Βενετία και τον θεμέλιο λίθο έβαλε ο Λατίνος Επίσκοπος Ιεράπετρας. Αποτελούσε την επίσημη δουκική εκκλησία του Χάνδακα (παλιό όνομα της πόλης του Ηρακλείου) και ήταν ο καθεδρικός Ναός της Κρήτης.
Από περιηγητές οι οποίοι τον είχαν γνωρίσει στις μέρες της δόξας του είχε περιγραφεί ως “elegans templum”.
Ο Αγιος Μάρκος δεν υπαγόταν στην λατινική αρχιεπισκοπή αλλά στον δούκα, ο οποίος διόριζε υπεύθυνο της εκκλησίας ένα “πριμηκήριο” ή “καπελλάνο”. Μπροστά από την είσοδο του ναού ανακοίνωνε “ο κήρυξ της εξουσίας” τα δουκικά διατάγματα.
Στον Αγιο Μάρκο εκκλησιαζόντουσαν, εκτός από τον δούκα, οι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι που αποτελούσαν την διοίκηση της Κρήτης, την “Αυθεντεία”. Επίσης, ήταν ο χώρος όπου γινόταν η επίσημη ανάληψη των καθηκόντων των αρχόντων και των αξιωματούχων καθώς και τόπος ενταφιασμού, εντός σαρκοφάγων, μελών της δουκικής οικογενείας (Μαρίνο Μοροζίνι, Μαρίνο Γκραντένγκο και Μάρκο Κόρνερ) και της ενετικής αριστοκρατίας.
Στο νοτιοδυτικό άκρο του ναού, υπήρχε ένα κωδωνοστάσιο με ρολόϊ, αντίγραφο του κωδωνοστασίου του Αγ. Μάρκου της Βενετίας, και οι καμπάνες κτυπούσαν κάθε πρωϊ για να πάνε οι υπάλληλοι στις δουλειές τους. Κατά τη διάρκεια του Κρητικού πολέμου (1645-1669), του μακροβιότερου πόλεμου που έγινε ποτέ για κατάληψη τόπου, το κωδωνοστάσιο χρησιμοποιήθηκε σαν παρατηρητήριο με τις καμπάνες να σημαίνουν συναγερμό για βομβαρδισμούς.
Ο ναός, στην αρχική του μορφή ήταν τρίκλιτος ξυλόστεγος βασιλική με υπερυψωμένο το κεντρικό κλίτος. Τα κλίτη χωρίζουν δύο σειρές γοτθικών τόξων που στηρίζονται πάνω σε κίονες από πράσινο γρανίτη.
Κατά τη διάρκεια της ενετοκρατίας ο ναός έπαθε πολλές καταστροφές προερχόμενες κυρίως από σεισμούς όπως αυτόν του 1303 και τότε χρειάστηκε ν’ ανοικοδομηθεί. Στον σεισμό του 1552 ο βόρειος τοίχος του ναού κόντεψε να γκρεμιστεί και ενισχύθηκε με τέσσερις αντιρήδες, δύο εκ των οποίων είναι ορατές μέχρι σήμερα. Οι σεισμοί του 1564 και 1595 προκάλεσαν σοβαρές ζημιές και έγιναν μελέτες και εργασίες στερέωσης και ενίσχυσης από τον “πρωτομάστορα των κτιστών” Μιχελή Ραπτόπουλο και τον “πρωτομάστορα των μαραγκών”, Γιάννη Κλαδά.
Στη δυτική πρόσοψη ο ναός έχει μπροστά από την είσοδο στοά (προστώο) με κιονοστοιχία, γνωστή ως Λότζια του Αγίου Μάρκου.
Μετά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Τούρκους (1669) ο ναός παραχωρήθηκε στον πασά και οικονομικό έφορο, Δεφτερδάρ Αχμέτ και μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος, το οποίο έφερε το όνομά του. Οι νέοι “ένοικοι” έκαναν αλλαγές στην στέγη, αλλοιώνοντας τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα του ναού – δείγμα της γοτθικής σχολής που αναπτύχθηκε στο Βένετο τον 13ο αιώνα – κατέστρεψαν τις τοιχογραφίες και τους χριστιανικούς τάφους, πολλές επιτύμβιες πλάκες των οποίων βρίσκονται στο Ιστορικό Μουσείο του Ηρακλείου και έφτιαξαν “μιχράμπ” και “μινμπάρ”.
Το κωδωνοστάσιο κατεδαφίστηκε και στη θέση του υψώθηκε μιναρές. Ο ναός χρησιμοποιήθηκε ως τζαμί μέχρι το 1915. Μετά την απελευθέρωση οι κάτοικοι του Ηρακλείου γκρέμισαν τον μιναρέ ο οποίος τους θύμιζε τα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας και σήμερα σώζεται μόνο η βάση του.
Με την ανταλλαγή πληθυσμών και την αποχώρηση των Τούρκων από την Κρήτη (1924) το μνημείο παρελήφθη από την Εθνική Τράπεζα και μετά από τον Δήμο Ηρακλείου. Λειτούργησε μερικά χρόνια ως αίθουσα του κινηματογράφου ΜΙΝΩΑ και από το 1956, μετά την ανακαίνιση και την αποκατάσταση στην αρχική του μορφή, από την Εταιρεία Κρητικών Ιστορικών Μελετών, φιλοξενεί εκθέσεις της Δημοτικής Πινακοθήκης, διαλέξεις και πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Λίγα ακόμη στοιχεία για την έκθεση
Οργάνωση: Δήμος Ηρακλείου, Αντιδημαρχία Πολιτισμού, Εθελοντισμού & Μνημείων. Αντιδήμαρχος Πολιτισμού: Αριστέα Πλεύρη
Γενικός Συντονισμός Εργου για τον Δήμου Ηρακλείου: Μαριάννα Γιαλύτη
Επιμέλεια του αρχειακού υλικού: Νίκος Βατόπουλος και Ιρις Κρητικού.
Σχεδιασμός Καταλόγου: Ανδρέας Γεωργιάδης
Αρχιτεκτονικός σχεδιασμός: Αρχιτεκτονοφιλία
Η παραδοσιακή στολή του Εύζωνα που βρίσκεται στην είσοδο της έκθεσης προέρχεται από την ιδιωτική συλλογή της Χριστίνας Τζαμάλα https://www.tzamalas.gr/
Πηγή: https://www.athensvoice.gr/life/urban-culture/cities/746514-oi-eyzones-sti-vasiliki-toy-agioy-markoy-sto-irakleio-kritis?fbclid=IwAR2J-LmkIFNSQf0jDg5io72gbA3QhtlNBcpIqo4wPbGuZ5_pEuC81FS7BWQ
