Του Φώτη Καλιαμπάκου
ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ. Μια ματιά στο πολύ πλούσιο πρόγραμμα του Φθινοπώρου στο Carnegie Hall, η 129η σεζόν του οποίου ξεκίνησε στο τέλος της προηγούμενης εβδομάδας με τις εμφανίσεις της Ορχήστρας του Cleveland, επεφύλασσε μια πολύ ευχάριστη για τους Έλληνες της Νέας Υόρκης έκπληξη, αφού την Πέμπτη 10 Οκτωβρίου θα πραγματοποιηθεί η συναυλία της Φιλαρμονικής Αθηνών, υπό τη διεύθυνση του αρχιμουσικού και καλλιτεχνικού διευθυντή της, Γιάννη Χατζηλοΐζου.
Πρόκειται ασφαλώς για το ντεμπούτο της ορχήστρας και του μαέστρου στο ιστορικό μέγαρο, αλλά και για την πρώτη φορά τα τελευταία χρόνια που ένα τόσο μεγάλο μουσικό σύνολο από τη χώρα μας διασχίζει τον Ατλαντικό.
Η τελευταία, γνωστή στον υπογράφοντα φορά που ένα μεγάλο ελληνικό μουσικό σύνολο πέρασε τον Ατλαντικό ήταν το 2006, όταν η Ορχήστρα της ΕΡΤ στην αίθουσα της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών και την επομένη στο Alice Tully Hall, παρουσίασε ένα πρόγραμμα στα πλαίσια της ελληνικής προεδρίας του Συμβουλίου Ασφαλείας.
Η απόφαση και ταυτόχρονα καλλιτεχνική πρόκληση να έρθει στη Νέα Υόρκη για τη συγκεκριμένη συναυλία η πρόσφατα ιδρυθείσα Φιλαρμονική Αθηνών (αντί κάποιου τοπικού συνόλου) αποτέλεσε προσωπική επιλογή του Χατζηλοΐζου, για να δοθεί αυτή η μεγάλη ευκαιρία και εμπειρία στους Έλληνες μουσικούς που απαρτίζουν την ορχήστρα.
Κυπριακό χρώμα
Η συναυλία θα ξεκινήσει με το Ιντερλούδιο από την όπερα «9η Ιουλίου 1821 – Το Τραούδιν του Τζιυπριανού» του πατέρα του μαέστρου Μιχάλη Χατζηλοΐζου, βασισμένη στο ομώνυμο έπος του εθνικού ποιητή της Κύπρου, Βασίλη Μιχαηλίδη.
Θα ακολουθήσει ένα έργο του ίδιου του μαέστρου, ο δημοφιλής στην Κύπρο «Σέρβικος», ένας Κυπριακός Χορός (αρ. 1) από το 2010.
Το κύριο μέρος του προγράμματος θα αποτελέσει η μνημειώδης Δεύτερη Συμφωνία του Gustav Mahler, η επονομαζόμενη και «Συμφωνία της Αναστάσεως».
Η Συμφωνία της Αναστάσεως
Το πάνω από 90 λεπτά διάρκειας έργο είναι ένα από τα πιο απαιτητικά του ρεπερτορίου και μαζί με την επόμενη συμφωνία του συνθέτη αποτελούν τις δύο μεγαλύτερες σε διάρκεια συμφωνίες (τουλάχιστον με την παραδοσιακή έννοια) που έχουν γραφτεί ποτέ. Εκτός από την πολυμελή ορχήστρα απαιτείται μεγάλη χορωδία και δύο σολίστες. Οι ερμηνευτικές απαιτήσεις του έργου πηγαίνουν πολύ πέραν των τεχνικών δυσκολιών.
Σε αυτό το πολύπλοκο και πολυδιάστατο αριστούργημα, ο νεαρός ακόμα τότε συνθέτης έχει ενσωματώσει μια σειρά μελωδίες, ρυθμούς και ήχους που κυριαρχούσαν στην παιδική του ηλικία και τη νιότη του, καθώς και μια σειρά προβληματισμούς της εποχής του.
Στα χωριά της Βοημίας, όπου μεγάλωσε ο Μάλερ, περιόδευαν τακτικά στρατιωτικές μπάντες, έτσι πολλές φορές, μπορεί κανείς να ακούσει ρυθμούς και μελωδίες που θυμίζουν στρατιωτικά εμβατήρια.
Στη δεύτερη συμφωνία αυτό συμβαίνει συγκεκριμένα στο πρώτο μέρος της, όπου ο χαρακτήρας εμβατηρίου παίρνει τον χαρακτήρα νεκρικής ακολουθίας, αφού το θέμα του θανάτου αποτελεί ένα ακόμα κεντρικό σημείο αναφοράς στη μουσική του Μάλερ και στην τέχνη του 19ου αιώνα γενικότερα. Οι πόλεμοι, οι επαναστάσεις, οι συνθήκες ζωής στις ραγδαία αναπτυσσόμενες πόλεις στις οποίες συχνά εκδηλώνονταν επιδημίες για τις οποίες δεν υπήρχαν τα μέσα να ελεγχθούν, έδιναν πολλές αφορμές στους καλλιτέχνες να ασχοληθούν με αυτό το θέμα.
Στο δεύτερο μέρος ο συνθέτης έχει περιβάλει με μια τρυφερή μελαγχολία μελωδίες και ρυθμούς από τοπικούς χορούς της αυστριακής επαρχίας (Ländler), ενώ στο τρίτο (Scherzo) η μυστηριακή ατμόσφαιρα πρέπει να συνοδεύεται κατ’ εντολή του συνθέτη από “ήσυχη ρέουσα κίνηση” (in ruhig fließender Bewegung), με τα Ländler παρόντα και εδώ και την ατμόσφαιρα να «σκοτεινιάζει» εκ νέου προς το τέλος του μέρους αυτού.
Στην ατμόσφαιρα αυτή και κυρίως στο κυρίαρχο στο σύνολο του έργου του συνθέτη πρόβλημα του θανάτου και στην «ανθρώπινη οδύνη» («Ο άνθρωπος ζει στον μεγαλύτερο -πόνο „Der Mensch lebt in größter Pein“) αντιδιαστέλλεται στα δύο επόμενα μέρη η παρηγοριά της χριστιανικής πίστης, ελπίδα της Αναστάσεως («Θα αναστηθείς καρδιά μου» „Auferstehen wirst Du … mein Herz“) και της αιώνιας ζωής μετά τον θάνατο («Να πεθάνω πρέπει για να ζήσω» – „Sterben muss ich um zu leben“)
Αρχικά με το θρησκευτικό ποίημα “Urlicht”, πρωταρχικό (άκτιστο ή ίσως και «ανέσπερον») φως από το Μαγικό Κόρνο του Αγοριού (τέταρτο μέρος) και το φινάλε (πέμπτο μέρος), από το ποίημα του Friedrich Gottlieb Kloppstock “Ανάσταση.
Εκτός από το τραγούδι υπάρχουν και αρκετά άλλα στοιχεία του έργου όπως και στις πρώτες τέσσερις συμφωνίες του συνθέτη, αντλούν υλικό, μελωδίες καμιά φορά και κείμενα από ένα πρώιμο έργο του συνθέτη, “Το μαγικό κόρνο (κέρας) του αγοριού» (Des Knaben Wunderhorn), βασισμένο σε μια συλλογή ποιημάτων των Clemens Brentano και Achim von Armin. Με την προσθήκη χορωδιακού μέρους στη συμφωνία ο Μάλερ ακολουθεί την παράδοση του Μπετόβεν, θέλοντας προφανώς συνειδητά να «συνδιαλλαγεί» μαζί της. Ο ίδιος είναι άλλωστε, και ως κορυφαίος αρχιμουσικός βαθύς γνώστης της.
O Μάλερ είχε επίσης και αυτός γοητευτεί από τη μουσική και τις ιδέες για την τέχνη του Ρίχαρντ Βάγκνερ. Είχε μελετήσει βαθιά και ασφαλώς ερμηνεύσει ως μαέστρος το έργο του. Στη συμφωνία έχει μάλιστα ενσωματωθεί εν είδει μουσικού αποσπάσματος μια μελωδία από το κατεξοχήν θρησκευτικό έργο του Βάγκνερ, ο οποίος είχε επίσης μια αμφιλεγόμενη σχέση με την πίστη, τον Πάρσιφαλ.
Όσον αφορά τη θρησκευτική διάσταση του έργου του Μάλερ έχει χυθεί αρκετό μελάνι, ενώ ο ίδιος ο συνθέτης έγινε θύμα επιθέσεων σε μια εποχή αυξανόμενου αντισημιτισμού. Ο εβραϊκής καταγωγής Μάλερ μπορεί να ασπάστηκε τον καθολικισμό, κυρίως γιατί διαφορετικά δε θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να αναλάβει την περίοπτη θέση του διευθυντή της αυτοκρατορικής όπερας της Βιέννης, αλλά η σχέση του με τον καθολικισμό δεν μπορεί να θεωρηθεί μόνο ευκαιριακή. Η καθολική κληρονομιά και θρησκευτικότητα και η άρρηκτα συνδεδεμένη μαζί τους τέχνη του μπαρόκ αποτελούσαν το πολιτιστικό περιβάλλον της πατρίδας του, με το οποίο ο συνθέτης είχε μια βαθύτατη σχέση. Άλλωστε η αλλαγή θρησκεύματος συνετελέστη, τουλάχιστον επίσημα, το 1897, μετά την σύνθεση της συγκεκριμένης συμφωνίας.
Απαλλαγμένη από τις καλλιτεχνικές, θρησκευτικές και πολιτικές συζητήσεις της εποχής της σύνθεσής της και μετά το θάνατο του συνθέτη, η συμφωνία έγινε σημείο αναφοράς και σε κάποιες περιπτώσεις σύμβολο για την Αυστρία.
Ο Άγιος Νικόλαος στο Ground Zero
Αυτός ο συμβολισμός της «Αναστάσεως» είναι, όπως μας εξήγησε ο νεαρός αρχιμουσικός, και ο λόγος που το έργο αυτό επελέγη για τη συναυλία στο ιστορικό μέγαρο της Νέας Υόρκης, καθώς τα έσοδα της συναυλίας προορίζονται για την ενίσχυση της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αμερικής, υπό την αιγίδα της οποίας τελεί η συναυλία, στην προσπάθεια αποπεράτωσης του Ιερού Ναού του Αγίου Νικολάου στο “Ground Zero”, ο οποίος είχε καταστραφεί από το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου. Ο νέος Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Ελπιδοφόρος συνέβαλε τα μέγιστα στην πραγματοποίηση της συναυλίας. Σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε το απόγευμα της Δευτέρας σε κεντρικό ξενοδοχείο του Μανχάταν ο Αρχιεπίσκοπος υποδέχτηκε τον αρχιμουσικό και αναφέρθηκε με θέρμη στη σημασία της μουσικής και του πολιτισμού και καθώς και στην «Ανάσταση» του Ναού του Αγίου Νικολάου.
Αξιοσημείωτη στο σημείο αυτό η συνέχεια, αφού και ο πρώην Αρχιεπίσκοπος Δημήτριος υπήρξε κατά τη διάρκεια της μακρόχρονης θητείας του υποστηρικτής των τεχνών και λάτρης της μουσικής, τιμώντας μόνιμα με την παρουσία του τις ελληνικού χαρακτήρα εκδηλώσεις και στο Carnegie Hall.
Εις Μνήμην Περικλή Παναγόπουλου
Η συναυλία είναι αφιερωμένη στη μνήμη του Περικλή Παναγόπουλου. Ο εκλιπών, λάτρης και ο ίδιος της μουσικής, υπήρξε πρωτοπόρος σε μια σειρά δράσεων στο χώρο της ναυτιλίας και θεωρούσε τη Νέα Υόρκη σημείο σταθμό για την πορεία του, με την παραχώρηση των εσόδων στο Ναό του Αγίου Νικολάου, προστάτη των ναυτικών να είναι συμβολική.
Ο υπογράφων, λόγω της καταγωγής του από τη Δυτική Ελλάδα και αρκετά ταξίδια, τα χρόνια των σπουδών στην Ιταλία, με τα πλοία της γραμμής Πάτρα-Ιταλία, είχε την ευκαιρία πολλές φορές να ακούσει από συμπατριώτες και συνεργάτες του πλείστες ιστορίες για το ήθος, την ακεραιότητα, τη γενναιοδωρία αλλά και τις ευεργεσίες του αειμνήστου Έλληνα εφοπλιστή.
Ο Γιάννης Χατζηλοΐζου αναφέρθηκε στην αγάπη του εκλιπόντος για την μουσική, αναφέροντας τη χαρά του και την ευγνωμοσύνη του από το κρεβάτι του πόνου, όταν εκείνος που προσέφερε μερικά λεπτά μουσικής από ένα «Νυχτερινό» που είχε συνθε΄σει ειδικά για εκείνον.
Αποκλειστικός χορηγός της συναυλίας στη μνήμη του συζύγου της η Πρέσβης εκ Προσωπικοτήτων κυρία Κατερίνα Ναυπλιώτη Παναγοπούλου, η οποία αναφέρθηκε στην προσφορά του Περικλή Παναγόπουλου και τη σχέση του με τη Νέα Υόρκη και την εκκλησία, ενώ τόνισε και την οραματική διάσταση των δράσεων, μια μόνο από τις οποίες είναι η συναυλία στο Carnegie Hall, για την προβολή του ελληνικού πολιτισμού.
Φιλόδοξο Εγχείρημα
Μεγαλύτερη ίσως ακόμα από την πρόκληση της αναμέτρησης με το μεγαλόπνοο έργο του Μάλερ στην ιστορική αίθουσα που από μόνη της προκαλεί δέος, είναι σε κάθε περίπτωση η συνέχεια αυτού του εγχειρήματος, τόσο στη διάσταση της δημιουργίας μέσω της συνέχειας μιας ορχήστρας αξιώσεων, όσο και σε αυτή της εξωστρέφειας που από την αρχή επιδιώκεται με τη φιλόδοξη συναυλία της 10ης Οκτωβρίου στο Carnegie Hall.
Συνολικά 130 μέλη της Φιλαρμονικής Αθηνών ταξίδεψαν από την Αθήνα στη Νέα Υόρκη. Στη σκηνή του Perelman του Stern Auditorium θα συμπράξουν με τη γνωστή στις μεγάλες αίθουσες συναυλιών της πόλης New York Choral Society. Σολίστ η υψίφωνος Λαρίσα Μαρτίνεζ και η Ελληνοαμερικανίδα μεσόφωνος Νταβέντα Καράνας.
Σε κάθε περίπτωση η Ομογένεια, δεδομένου και του χαρακτήρα της εκδήλωσης, αξίζει να αγκαλιάσει με την παρουσία της την προσπάθεια, δείχνοντας έτσι έμπρακτα και προς κάθε κατεύθυνση το ενδιαφέρον της για την σταθερή παρουσία του ελληνικού πολιτισμού στη Νέα Υόρκη, και να υποδεχθεί με θέρμη τους Έλληνες μουσικούς το βράδυ της Πέμπτης στην ιστορική μουσική διασταύρωση της 57ης οδού με την 7η λεωφόρο του Μανχάταν.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Μια εκδοχή αυτού του άρθρου δημοσιεύτηκε στη στήλη του Φώτη Καλιαμπάκου http://www.andro.gr/author/fotios-kaliabakos/ στην ιστοσελίδα Andro.gr
