Παρά τους έξι αιώνες σκλαβιάς, το εθνικό φρόνημα των Δωδεκανησίων διατηρήθηκε ακμαίο και υψηλό, και μετά την απελευθέρωση εκδηλώθηκε υπερήφανα και δυναμικά. Αμέσως μετά την 31η Μαρτίου 1947, που η Ελλάδα ανάλαβε την Στρατιωτική Διοίκηση της Δωδεκανήσου, ο Προσκοπισμός ήταν από τις πρώτες Ελληνικές οργανώσεις που δραστηριοποιήθηκαν στα Δωδεκάνησα.
Είκοσι ομάδες ιδρύθηκαν στην Ρόδο, κυρίως από μαθητές του Βενετόκλειου γυμνασίου, που εκτός των Ροδίων φοιτούσαν μαθητές και από τα νησιά που δεν είχαν πλήρες Γυμνάσιο. Ορισμένοι απ’ αυτούς μετέφεραν τον Προσκοπισμό στα νησιά τους.
Ένας απ’ αυτούς ήταν ο Νίκος Αριστείδη Νικολαΐδης, αργότερα φαρμακοποιός και δήμαρχος Πηγαδίων, που το καλοκαίρι του 1947 ίδρυσε την πρώτη προσκοπική ομάδα στην Κάρπαθο, στην οποία γράφτηκαν γύρω στα 25 παιδιά ηλικίας 11-15 χρονών.
Οι Στολές
Το πρώτο πρόβλημα που αντιμετώπισαν οι πρόσκοποι ήταν η εξασφάλιση στολής. Εκείνη την εποχή υπήρχε φτώχεια κι ήταν αδύνατο οι γονείς των παιδιών να εξοικονομήσουν χρήματα για να τους αγοράσουν στολές. Το πρόβλημα λύθηκε, όταν ο Νικολαΐδης εξασφάλισε από κρατικές υπηρεσίες Ιταλικό και Αγγλικό στρατιωτικό ρουχισμό από αποθήκες της Ρόδου. Στο κάθε πρόσκοπο έδωσε στρατιωτικές στολές για να φτιάξουν οι μάνες μας άλλες στα μέτρα μας.
Για πουκάμισα χρησιμοποιούσαμε γκρίζες Ιταλικές στρατιωτικές ζακέτες από σκληρή τσόχα που, όπως την έραβαν οι μάνες μας, σπάζανε τα βελόνια και καμιά φορά και το καραφάκι της μηχανής. Για παντελόνια χρησιμοποιούσαμε Αγγλικά κοντά χακί παντελόνια που το παζάκι τους ήταν πιο φαρδύ από τη μέση μας. Για καπέλα μας έδωσε καφέ μπερέδες που φορούσαν οι Ινδοί στρατιώτες. Με δικά μας έξοδα αγοράσαμε μακριές κάλτσες, ένα μέτρο άσπρο κορδόνι και ένα τριγωνικό μπλε μαντήλι, μόνοι μας φτιάξαμε κρίκους από μέταλλο, δέρμα ή σπάγκο για να κρατά το μαντήλι στη θέση του.
Σαν Ναυτοπρόσκοποι, οι πολύχρωμες στολές μας έπρεπε να βαφτούν μπλε. Ο αρχηγός άναψε μια μεγάλη φωτιά και μέσα σε μισή βαρέλα Ελληνοποιήθησαν οι πολυεθνικές μας στολές! Όμως η μπογιά δεν έπιανε εύκολα και ιδίως τα πουκάμισα βγήκαν από τη βαρέλα μ’ όλες τις παραλλαγές του μπλε, αληθινό Αιγαίο πέλαγος με τα νησιά του. Τα πειράγματα των άλλων παιδιών ήταν καθημερινά, ακυρώνονταν όμως από το καμάρι και την περηφάνεια που νοιώθαμε. Πιστεύαμε άλλωστε, πως “Τα ρούχα δεν κάνουν το πρόσκοπο, αλλά ο πρόσκοπος κάνει τα ρούχα”, όπως μας έλεγε ο αρχηγός. Για να συμπληρωθεί η στολή μας χρειάζονταν και κοντοί. Ο αρχηγός εξοικονόμησε ένα παλιό δοκάρι, που το έκοψε ο Μελεΐσης και μας έφτιαξε κοντούς. Εφοδιαστήκαμε επίσης, με σακίδια, παγούρια, καραβάνες και ζώνες του Αγγλικού στρατού και τα παιδιά που μας κοροϊδεύαν για τις στολές μας, τώρα ζήλευαν για τον…άρτιο εξοπλισμό μας.
Πρώτη εμφάνιση
Η Ομάδα πρωτοεμφανίστηκε στο μνημόσυνο του Βασιλιά Γεωργίου Βου, με εκκλησιασμό και παρέλαση στον κεντρικό δρόμο, με τους κοντούς “υπό μάλης”. Την ίδια εποχή τοπικός έφορος ορίστηκε ο γιατρός Ανδρέας Λάμπρος, που πρόσφερε δωρεάν ιατρική περίθαλψη στους προσκόπους. Όταν ο αρχηγός επέστρεψε στη Ρόδο, ο έφορος ανέλαβε την ομάδα.
Στις 7 Μαρτίου 1948, ημέρα της Ενσωμάτωσης, η ομάδα παρήλαυνε στους δρόμους, αλλά την ίδια μέρα γεννούσε η Φραγκώ Γεωργίου Αλεξιάδη τον δεύτερο γιο τους. Ο γιατρός πρόσεχε τους προσκόπους αλλά και την πορεία της γέννας, και κατά διαστήματα η ομάδα σταματούσε έξω από το σπίτι της ετοιμόγεννης για να παρακολουθήσει την εξέλιξη της γέννας.
Σεισμός
Στις 9 Φεβρουαρίου 1948, τρομακτικός σεισμός ταρακούνησε την Κάρπαθο και προξένησε μεγάλες καταστροφές, ιδιαίτερα στις Πυλές. Από την Ρόδο ήρθαν οι αρχηγοί και υπαρχηγοί των προσκοπικών ομάδων να στήσουν σκηνές για τους άστεγους και, με ένα καΐκι έφθασαν στην Κάρπαθο με δεκάδες αντίσκηνα. Φυσούσε τραμουντάνα και το καΐκι άραξε στο Βρόντη, οι αχθέντες πρόσκοποι έβγαλαν το τραγούδι, που περιέγραφε το ταξίδι τους:
“Φύσηξε Βοριάς Μαΐστρος Τραμουντάνα,
και μας έριξε στου Βρόντη τ’ ακρογιάλια.
Μα δεν ξέραμε καλά, αν θα βγούμε στη στεριά,
μα δεν ξέραμε καλά, αν θα βγούμε στη στεριά.
Μια ψαρόβαρκα ήρθε για να μας πάρει,
μα δεν μας χώραγε ούτε μεσ’ τ’ αμπάρι.
Πήγαινε κι ερχότανε και μας εξεφόρτωνε,
πήγαινε κι ερχότανε και μας εξεφόρτωνε …”.
Οι πρόσκοποι από τη Ρόδο με τους προσκόπους της Καρπάθου πήγαν στις Πυλές και έστησαν αρκετά αντίσκηνα για την προσωρινή στέγαση των σεισμοπαθών. Όταν μετά από χρόνο τα αντίσκηνα επεστράφησαν στη Ρόδο, πέντε απ’ αυτά θωρήθηκαν στην ομάδα της Καρπάθου. Οι Πρόσκοποι δώρισαν ένα στην Μητρόπολη που το έστησαν στην παραλία της Κυρά Παναγιάς.
Μετά την μετακόμιση του Νίκου Νικολαΐδη για σπουδές στην Αθήνα, αρχηγός ανέλαβε ο Βάσος Χατζημιχάλης με τοπικό έφορο τον διευθυντή του Δημοσίου Ταμείου Γεώργιο Αδαμαντίδη. Αυτή την εποχή η εμφάνιση της ομάδας βελτιώθηκε σημαντικά. Η οικονομική ευχέρεια επέτρεψε την αντικατάσταση των «πολυεθνικών» στολών με αυθεντικές. Η ομάδα επιχορηγείτο από τον Δήμο με 500 δραχμές το χρόνο που ισοδυναμούσαν με δυο χρυσές λίρες. Με αυτά τα χρήματα, από τις εισπράξεις των καλάντων και από μικροεισφορές των προσκόπων η ομάδα αγόρασε λάβαρο, σάλπιγγα και τρία τύμπανα, είχε και τα αντίσκηνα που προαναφέραμε. Η ομάδα απέκτησε Αγέλη λυκόπουλων και προήχθη σε σύστημα με συστηματάρχη τον Βάσο Χατζημιχάλη, αρχηγό τον Νίκο Ιωαννίδη, υπαρχηγούς τους Θεοδόση Μανωλάκη και Γιώργο Ορφανό και ακέλα το Μανώλη Κασσώτη.
Παρελάσεις
Η πιο συνηθισμένη προσκοπική δραστηριότητα ήταν η συμμετοχή στις παρελάσεις των εθνικών εορτών της 25ης Μαρτίου και της 28ης Οκτωβρίου. Από το πρωί παρελαύναμε στον κεντρικό δρόμο από τα Διοικητήρια μέχρι το λιμάνι, υπό τους ήχους της σάλπιγγας και των τυμπάνων, άδοντες -ως άλλοι Τυρταίοι- φλογερά πατριωτικά τραγούδια. Τυμπανιστές αυτή την εποχή ήταν οι Βάσος Καβουκλής, Φλούριος Ασπρομάτης, Παντελής Αυλωνίτης και Χαράλαμπος Κυριάκου Ευσταθίου. Σαλπιγκτής ήτο ο Ηρακλής Παπαδόπουλος και αργότερα ο Ηλίας Λαθουράκης. Σημαιοφόρος ήταν ο Νίκος Ιωαννίδης και αργότερα ο Μανώλης Κασσώτης.
Μετά από την καθιερωμένη δοξολογία γινόταν η παρέλαση “προ των επισήμων” στην πλατεία του Διοικητηρίου μπροστά στο Ηρώο και ακολουθούσε κατάθεση στεφάνων. Ενώ οι άλλες οργανώσεις απαιτούσαν να παρελάσουν πρώτες, εμείς ζητούσαμε να παρελάσουμε τελευταίοι για να αφήσουμε τις τελευταίες εντυπώσεις. Εκ μέρους των προσκόπων το στεφάνι κατάθετε ο βροντόφωνος Γιώργος Ορφανός.
Φωταψίες
Το βράδυ κάθε εθνικής γιορτής κάναμε τις φωταψίες. Χωριζόμαστε σε δυο ομάδες, η κάθε ομάδα είχε ένα τενεκέ στάχτη και μισό μπιτόνι πετρέλαιο. Η μια ομάδα ανέβαινε στην Ακρόπολη, ανακάτευε τη στάχτη με το πετρέλαιο και φτιάχναμε μεγάλους βώλους με τους οποίους σχηματίζαμε ένα μεγάλο “ΟΧΙ” ή “25”, στην δυτική όψη της Ακρόπολης. Όταν νύχτωνε για καλά τους ανάβαμε και το δημιούργημα μας φαινόταν απ’ όλες τις γειτονιές. Η δεύτερη ομάδα, με μια βάρκα πήγαινε στο Δεσποτικό νησί και με τον ίδιο τρόπο φωταγωγούσε ολόκληρη τη νότια πλευρά του νησιού.
Θρησκευτικές τελετές
Η Μεγάλη Παρασκευή ήταν η πιο κατανυκτική προσκοπική εκδήλωση. Μετά την αποκαθήλωση ερχόταν η σειρά των ναυτοπροσκόπων που αποτελούσαν την τιμητική φρουρά του Επιταφίου. Τέσσερις ναυτοπρόσκοποι, από ένας στην κάθε γωνία του επιταφίου, κρατούσαν φρουρά. Το ότι είχαν συναίσθηση της σοβαρότητας και της ιερότητας των στιγμών φαινόταν από τον τρόπο που “φρουρούσαν”: στέκονταν εντελώς ακίνητοι, αμίλητοι και σοβαροί, με τους κοντούς “υπό μάλης”, μέχρι νάρθουν να τους αντικαταστήσουν. Οι προσκυνητές έρχονταν να προσκυνήσουν, να φιλήσουν το άγιο σώμα και να περάσουν τρεις φορές κάτω από τον επιτάφιο.
Αργά το βράδυ, ύστερα από τα εγκώμια, γινόταν η περιφορά του Επιταφίου από την εκκλησία στα Διοικητήρια, και από τον πάνω δρόμο στο νεκροταφείο για την επιμνημόσυνη δέηση και επιστροφή στην εκκλησία. Τέσσερις πρόσκοποι έπαιρναν στους ώμους τους τον Επιτάφιο, ενώ η υπόλοιπη Ομάδα σε δυο παράλληλες γραμμές βάδιζε με πένθιμο βηματισμό δίπλα στον Επιτάφιο.
Στην εορτή των Φώτων, μετά την λειτουργία, οι πρόσκοποι σχημάτιζαν δυο παράλληλες γραμμές γύρω από τον Δεσπότη, τους παπάδες, τους ψάλτες, τους επισήμους και το εκκλησίασμα και συνόδευαν τον Σταυρό ως κάτω στο λιμάνι για το καθιερωμένο “ρίψιμο του σταυρού στην θάλασσα”.
Τραυματιοφορείς
Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρχε απειλή τρίτου παγκοσμίου πολέμου και όλες οι χώρες έπαιρναν προστατευτικά μέτρα. Ο έπαρχος Καρπάθου Ναπολέων Ξανθούλης ανάθεσε στον διευθυντή του Υγειονομικού Κέντρου Καρπάθου ιατρό Γεώργιο Μ. Γεωργίου την εξάσκηση των προσκόπων στην παροχή πρώτων βοηθειών και την οργάνωση ομάδας τραυματιοφορέων, ως εξάρτημα της πολιτικής αεράμυνας.
Ιστιοπλοϊκή βάρκα
Όταν το 1953 ο Βάσος Χατζημιχάλης στρατεύθηκε, η αρχηγία του συστήματος, της ομάδας και της αγέλης ανατέθηκε στους Νίκο Ιωαννίδη, Γιώργο Ορφανό και Μανώλη Κασσώτη με τοπικό έφορο τον δάσκαλο Τάσο Σωτηρόπουλο. Την ίδια εποχή οι πρόσκοποι απόκτησαν μια ιστιοπλοϊκή βάρκα, δωρεά του Ναυτικού Ομίλου Ρόδου, που την χειριζόταν με μεγάλη μαεστρία ο Νίκος Ιωαννίδης.
Τα επόμενα χρόνια οι Γιώργος Ορφανός και Μανώλης Κασσώτης αναχώρησαν για σπουδές στην Αθήνα και αργότερα στην Αμερική. Ο Νίκος Ιωαννίδης ήταν ο μόνος που απόμεινε από την αρχική ομάδα των προσκόπων.
Scouting in the Dodecanese, after liberation
By Manolis Cassotis
Despite six centuries of slavery, the national spirit of the Dodecanesians remained strong, and after liberation it manifested itself proudly and dynamically. Immediately after March 31, 1947, when Greece took over the Military Administration of the Dodecanese, Scouting was one of the first Greek organizations to be active in the Dodecanese.
Twenty Scout packs were founded in Rhodes, mainly by students of Venetoclio High School, which, apart from Rhodes, included students from the islands that did not have a full high school. Some of them introduced Scouting to their islands.
One of them was Nick Aristidis Nicolaidis, later pharmacist and mayor of Pigadia, who in the summer of 1947 founded the first Scout pack in Karpathos with around 25 children aged 11-15.
Uniforms
The first problem the scouts faced was securing uniforms. At that time there was poverty, and impossible for the children’s parents to save money to buy them uniforms. The problem was solved when Nicolaidis secured from government Italian and English military clothing from warehouses in Rhodes. Each scout was given military uniforms so that our mothers could make others to fit us.
For shirts we used gray Italian military jackets made of hard material which, as our mothers sewed them, broke the needles and sometimes the carafe of the sewing machine. For trousers we used English short khaki trousers whose leg opening was wider than our waist. For hats he gave us brown berets worn by Indian soldiers. At our own expense we bought long socks, a meter of white cordon and a triangular blue handkerchief, we ourselves made rings of metal, leather or string to hold the handkerchief in place.
As Sea Scouts, our many colors uniforms had to be dyed blue. Nicolaidis lit a big fire and in half barrel our multinational uniforms were painted and became Hellenized! But the paint did not stick easily and especially the shirts came out of the barrel with all the variations of blue, true Aegean sea with its islands. The teasing of the other children was daily, but it was canceled by the pride we felt. After all, we believed that “The uniform does not make the scout, but the scout makes the uniform “, as our Leader used to tell us. To complete our outfit, we also needed poles. The Leader found an old beam, which Meleisis cut and made us poles. We were also provided with British army rucksacks, canteen, caravans and belts and the kids who used to make fun of us for our uniforms were now jealous of our…perfect gear.
First appearance
The Scout pack’s first appeared was at the memorial service of King George the 2nd, with a church service and a parade on the main street, with the poles “under the arms”. At the same time, Doctor Andreas Lambros was appointed local rector, who offered free medical treatment to the scouts. When the leader returned to Rhodes, the rector took over the pack.
On March 7, 1948, Dodecanese Integration Day, the pack marched in the streets, but on the same day, Frango George Alexiadis gave birth to their second son. The doctor watched the scouts as well as the progress of the birth, and from time to time the pack stopped outside the expectant mother home’s to watch the birth’s progress.
Earthquake
On February 9, 1948, a terrible earthquake shook Karpathos and caused great destruction, especially in Pyles. The leaders and deputy leaders of the scouting packs came from Rhodes to set up tents for the homeless and, with a boat, they arrived in Karpathos with dozens of tents. The gale was blowing, and the boat took shelter in the Vronti bay, the arriving scouts composed and sang the following song describing their journey (in free translation):
“Blow the Northern wind, Mistral and Tramudana,
and brought us to Vronti’s bay.
But we didn’t know if we were going to land,
but we didn’t know if we were going to land.
A little boat came to pick us up,
but it didn’t have enough room even in its hold.
It came and went to unloaded us,
it came and went to unload us …”.
The scouts from Rhodes with those from Karpathos went to Pyles and set up several tents for the temporary accommodation of the earthquake victims. When after a time the tents returned to Rhodes, five of them were left in Karpathos for the scouts, who donated one to the Diocese which was set up on the beach of Kyra Panagia.
After Nick Nikolaidis moved to Athens for his studies, Vasos Hatzimichalis took over as leader, with the director of the Public Fund, George Adamantidis, as local rector. At this time the appearance of the team improved significantly. The financial flexibility allowed the replacement of the “multinational” uniforms with authentic ones. The team was subsidized by the Municipality with 500 drachmas a year, which was equivalent to two golden pounds. With this money, from the collections of the carols and from small contributions from the scouts, the group bought a banner, a trumpet and three drums, it also had the mentioned tents. The team acquired “Pack of wolves” and was promoted to a group with group leader Vasos Hatzimihalis, leader Nick Ioannidis, vice- leaders Theodosis Manolakis and George Orfanos and Akela (Pack of wolves’ leader) Manolis Cassotis.
Parades
The most common scouting activity was participation in the March 25 and October 28 national holidays parades. From the morning we paraded on the main street from the Administration building to the port, to the sound of trumpets and drums, singing – like the ancient Tyrtaios – fiery patriotic songs. Drummers at this time were Vasos Kavouklis, Flurios Aspromatis, Pantelis Avlonitis and Charalambos Kyriakou Efstathiou. The trumpeter was Hercules Papadopoulos and later Elias Lathourakis. The flag bearer was Nick Ioannidis and later Manolis Cassotis.
After the standard eulogy, the parade in front of the officials took place in the Administration building square in front of the Hero’s Monument, followed by the laying of wreaths. While the other organizations demanded to march first, we asked to march last to leave the last impressions. On behalf of the scouts, the wreath was laid by the announcer George Orfanos.
Fire displays
On the night of every national holiday, we did fire displays. We split into two groups, each group had a tin of ash and half tin of kerosene. One group would go up to the Acropolis, mix the ashes with the kerosene and make big balls with which we would form a big “OHI” (NO) or “25”, on the west face of the Acropolis. When it got dark, we lit them, and our creation could be seen from all the neighborhoods. The second group, in a boat, went to Despotic Island and in the same way illuminated the entire southern side of the island.
Religious ceremonies
Good Friday was the most overwhelming scouting event. After the “Apokathilosi” (The descent of the body of Jesus, from the Cross), came the turn of the sea scouts who made up the honor guard of the Epitaph. Four scouts, one at each corner of the epitaph, stood guard. That they were aware of the seriousness and sanctity of the moments was seen by the way they were guarding, standing perfectly still, speechless and serious, with the poles “under arms”, until they came to replace them. Pilgrims came to worship, kiss the holy body, and pass three times under the epitaph.
Late in the evening, after the eulogies, the procession of the Epitaph was carried out from the church to the Administration building, and from the upper road to the cemetery for the memorial prayer and return to the church. Four scouts carried the Epitaph on their shoulders, while the rest of the Group in two parallel lines marched with a mournful step beside the Epitaph.
On the Feast of Epiphany, after the liturgy, the scouts formed two parallel lines around the Despot, the priests, the cantors, the officials and the congregation and accompanied the Cross down to the harbor for the established ceremony of “throwing the cross into the sea”.
Paramedics
After WWII there was the threat of a third world war, and all countries were taking protective measures. The prefect of Karpathos Napoleon Xanthoulis assigned to the director of the Karpathos Health Center, Doctor George M. Georgiou, the training of the scouts in providing first aid and the organization of a group of wounded bearers, as part of the air defense system.
Sailing boat
When in 1953 Vasos Hatzimichalis was drafted, the leadership of the group was entrusted to Nick Ioannidis, George Orfanos and Manolis Cassotis with the teacher Tassos Sotiropoulos as local rector. At the same time, the scouts acquired a sailing boat, donated by the Nautical Club of Rhodes, which was handled with great skill by Nick Ioannidis.
In the following years, George Orfanos and Manolis Cassotis went to Athens for studies and later to America. Nick Ioannidis was the only one left from the original scouts’ pack.
