Γράφει η Ελένη Μαχαίρα *
Όπου γης σήμερα μια γιορτή για τον Ελληνισμό και τη Χριστιανοσύνη. Η Παναγία εκοιμήθη και μετέστη στους ουρανούς.
Ναι! Και η Παναγία εκοιμήθη, όπως όλοι όσοι φέρουν την ανθρώπινη φύση. Παρότι έχει ήδη ξεπεράσει σε δόξα και τιμή όλες τις ασώματες δυνάμεις. «Τιμιωτέρα των Χερουβείμ και ενδοξοτέρα ασυγκρίτως των Σεραφείμ» και «ανωτέρα πάντων των ποιημάτων» και ως «έχουσα τα δευτερεία της Τριάδος», σύμφωνα με την Υμνολογία της Εκκλησίας.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, ο μεγάλος θεολόγος και υμνογράφος της Εκκλησίας, στον σχετικό λόγο για την Παναγία, μας παρουσιάζει τη Θεοτόκο όχι μόνο να αποδέχεται το θάνατο, αλλά και να επείγεται να συναντήσει τον Μονογενή Της, γι’ αυτό και Τον παρακαλεί να δεχθεί στα θεϊκά Του χέρια την «φίλην» σε Αυτόν ψυχή Της. Γράφει ο ιερός Δαμασκηνός: «Στα χέρια Σου το πνεύμα μου, τέκνο μου, παραδίδω. Δέξου μου τη δική σου φίλη ψυχή, που άμεμπτη κράτησες. Σε Σένα και όχι στη γη το σώμα μου αφήνω. Φύλαξέ το σώο εκείνο το οποίο έκανες κατοικία, το οποίο διατήρησες παρθενικό και όταν γεννήθηκες. Πλησίον Σου πάρε με, για να κατοικήσω με Σένα και εγώ, με Σένα που είσαι των σπλάγχνων μου η φύτρα. Προς Σένα βιάζομαι να έλθω. Προς Σένα, ο Οποίος ήλθες και με επισκέφθηκες, χωρίς να χωρισθείς από τον Πατέρα Σου».
Εκπληκτικό! Η Μητέρα της ζωής δέχεται τη νέκρωση! Ο θάνατός Της υπερβαίνει την έννοια του θανάτου και μεταστρέφεται σε «κοίμηση», «θεία μετάσταση» και «εκδημία» ή «ενδημία» προς τον Κύριο. Και εάν ακόμη λεχθεί «θάνατος», είναι θάνατος ζωηφόρος και «αρχή δευτέρας υπάρξεως», της αιωνίου, κατά τον ιερό Δαμασκηνό.
Πότε εκοιμήθη η Θεομήτωρ; Δεν γνωρίζουμε. Η Καινή Διαθήκη δεν μας δίνει πληροφορίες. Για την εκδημία Της μαθαίνουμε από τις διηγήσεις σημαντικών εκκλησιαστικών ανδρών, όπως των Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, Διονυσίου του Αρεοπαγίτη, Μόδεστου Ιεροσολύμων, Ανδρέα Κρήτης, Γερμανού Κωνσταντινουπόλεως, Ιωάννη Δαμασκηνού κ.ά., καθώς και από τα σχετικά τροπάρια της εκκλησιαστικής υμνολογίας. Στα κείμενα αυτά διασώζεται η «αρχαία και αληθεστάτη» παράδοση της Εκκλησίας γι’ αυτό το Θεομητορικό γεγονός.
Κατά την εκκλησιαστική παράδοση, εκοιμήθη στο σπίτι του Ευαγγελιστή Ιωάννη, όπου διέμενε η μητέρα του Θεανθρώπου. Αφού της έκλεισαν τα μάτια, οι Απόστολοι μετέφεραν το νεκροκρέβατό της στον κήπο της Γεθσημανής, όπου και την έθαψαν.
Ο Ιωάννης Δαμασκηνός περιγράφει με πολύ στοργικό και τρυφερό τρόπο την υποδοχή της ψυχής της Παναγίας μας εκ μέρους του Υιού Της:
«Έλα, ευλογημένη μου Μητέρα, να ξεκουρασθείς. Σήκω, έλα κοντά Μου, η ενάρετη μεταξύ των γυναικών, διότι ο χειμώνας, αφού παρήλθε, ήλθε η ώρα για να κόψουμε κλαδιά. Η ωραία κοντά Μου, και μώμος δεν υπάρχει σε Σένα. Η ευωδία των μύρων Σου ξεπερνά όλα τα αρώματα».
Ακολούθως, γεμάτος θαυμασμό για τη μετάσταση Της απορεί και γράφει: «Ω, πώς ο ουρανός υποδέχθηκε Αυτή που υπήρξε πλατύτερη από τους ουρανούς! Πώς δέχθηκε ο τάφος Αυτήν η οποία δέχθηκε τον Θεό! Ναι, Τη δέχθηκε, και Τη χώρεσε, διότι δεν έγινε πλατύτερη από τον ουρανό με τον σωματικό Της όγκο. Διότι πώς ένα σώμα τριών πήχεων, που όλο και φυραίνει, θα μπορούσε να ξεπεράσει το πλάτος και το μάκρος του ουρανού; Με τη θεία χάρη όμως ξεπέρασε κάθε ύψος και πλάτος, διότι το θεϊκό είναι πέραν από κάθε σύγκριση. Ω, το ιερό και θαυμαστό και σεβάσμιο και αξιοπροσκύνητο μνήμα».
Η αγάπη και η μνημόνευση της Εκκλησίας δεν επικεντρώνονται στο ιστορικό και πραγματικό πλαίσιο, αλλά στην ουσία και στο νόημα του θανάτου Της, μνημονεύοντας τον θάνατο Αυτής που ο Υιός της, σύμφωνα με την πίστη μας, κατέβαλε τον θάνατο, ανέστη εκ νεκρών, και μας υποσχέθηκε την τελική ανάσταση και τη νίκη της αθάνατης ζωής.
Στην Κοίμηση, μας αποκαλύπτεται όλο το χαρμόσυνο μυστήριο αυτού του θανάτου και γίνεται χαρά μας, επειδή η Παρθένος Μαρία είναι μία από μας. Ο ίδιος ο θάνατος γίνεται ζωή θριαμβεύουσα. Έτσι στη γιορτή δεν υπάρχει ούτε λύπη, ούτε νεκρώσιμα μοιρολόγια, ούτε στενοχώρια, αλλά μόνο φως και ζωή.
Η εκκλησιαστική υμνογραφία δεν φείδεται χαρακτηρισμών της Παναγίας, ούτε επαίνων ούτε ύμνων. Το μεγαλύτερο όμως εγκώμιο της Υπεραγίας Θεοτόκου είναι ο Ακάθιστος Ύμνος, η απογείωση της υμνολογίας στο πρόσωπό Της, καθώς ιστορεί με ποιητικό και λυρικό τρόπο όλο αυτό το σχέδιο της σωτηρίας.
Παράλληλα, οι προσωνυμίες της Θεομήτορος πλείστες όσες: η Μαριάμ έφερε στον κόσμο τον Σωτήρα των ανθρώπων, εξ ου η προσωνυμία της ως Παναγία αλλά και ως Θεοτόκος.
Όμως, υπάρχει και μια πληθώρα «Θεοτοκονυμίων», όπως λέγονται, ανάλογα με τις ιδιότητες ή τα χαρίσματά της, από τον τόπο ή τρόπο που βρέθηκε εικόνα της ή βρίσκεται ο ναός Της, από την τεχνοτροπία του ναού Της, από τον εικονογραφικό τύπο παραστάσεώς Της, από την παλαιότητα της εικόνας Της, από την ομορφιά και το κάλλος Της, από τα εγκώμιά της, από τον χρόνο που γιορτάζει η εκκλησία Της κλπ.
Εορτάζεται κάθε χρόνο, σύμφωνα με το Νέο Ημερολόγιο σήμερα, 15 Αυγούστου, και στις 28 Αυγούστου σύμφωνα με το Παλαιό (Παλαιoημερολογίτες).
Στις λοιπές ορθόδοξες και καθολικές χώρες του κόσμου, η Κοίμησή Της τιμάται με λιγότερο εμφατικό τρόπο, στις περισσότερες από τις οποίες ο Δεκαπενταύγουστος είναι επίσημη αργία, όπως και στην Ελλάδα.
Μάλιστα, οι προτεσταντικές ομολογίες θεωρούν την Κοίμηση της Θεοτόκου δευτερεύουσα εορτή, επειδή δεν βασίζεται σε βιβλικές αναφορές.
Η διαφορά αυτή φαίνεται ανάγλυφα στη Γερμανία, όπου ο Δεκαπενταύγουστος είναι επίσημη αργία μόνο στα καθολικά κρατίδια του Ζάαρλαντ και της Βαυαρίας.
Νηστεία
Κατά την Ορθόδοξη παράδοση, είθισται περίοδος νηστείας για τη συγκεκριμένη εορτή, που καθιερώθηκε τον 7ο αιώνα. Αρχικά ήταν χωρισμένη σε δύο περιόδους, εκείνη πριν την γιορτή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα και εκείνη πριν της γιορτής της Κοίμησης της Θεοτόκου. Το 10ο αιώνα, συνενώθηκαν σε μια νηστεία που περιλαμβάνει 14 ημέρες και ξεκινά την 1η Αυγούστου. Κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης νηστείας, νηστεύεται το λάδι εκτός του Σαββάτου και της Κυριακής, ενώ στη γιορτή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα καταλύεται το ψάρι. Κατά τη γιορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου καταλύονται τα πάντα, εκτός κι αν η γιορτή πέσει σε ημέρα Τετάρτη ή Παρασκευή, οπότε καταλύεται μόνο το ψάρι.
Περιλάλητοι εορτασμοί:
Στην Τήνο, όπου γίνεται το μεγαλύτερο προσκύνημα, ο εορτασμός της Παναγίας καθιερώθηκε με Βασιλικό Διάταγμα του 1836 να είναι οκταήμερος και να διαρκεί έως τα «εννιάμερα της Θεοτόκου», στις 23 Αυγούστου, όταν σε ατμόσφαιρα συγκίνησης ψάλλονται ύμνοι και εγκώμια, μπροστά στον επιτάφιο και την εικόνα.
Παράλληλα, στο νησί οι Έλληνες τιμούν κι αυτούς που χάθηκαν, όταν οι Ιταλοί τορπίλισαν και βούλιαξαν την «Έλλη» στο λιμάνι ανήμερα της Παναγιάς.
Στην Παναγία Σουμελά, σύμβολο της ποντιακής πίστης, πανελλήνιο προσκύνημα αποτελούν η εικόνα της Παναγιάς, έργο του Ευαγγελιστή Λουκά, ο σταυρός του αυτοκράτορα Εμμανουήλ Κομνηνού και το ιερό ευαγγέλιο του πατρός Χριστοφόρου, επίσης δώρο του αυτοκράτορα Δαυίδ του Κομνηνού.
Εκεί, στις πλαγιές του Βερμίου, χιλιάδες προσκυνητές, καθώς και εκπρόσωποι Ομοσπονδιών και Ποντιακών Σωματείων από την Ελλάδα και το εξωτερικό θα συμμετάσχουν και φέτος στις ιερές ακολουθίες και στις πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Στην Πάρο, γιορτάζει η Παναγία της Εκατονταπυλιανής. Ο ναός της, για τον οποίο υπάρχουν δύο ονομασίες, «Καταπολιανή» και «Εκατονταπυλιανή», βρίσκεται στην πρωτεύουσα του νησιού, Παροικιά.
Σύμφωνα με την παράδοση, η Κατοπολιανή έχει ενενήντα εννέα φανερές πόρτες, ενώ η εκατοστή είναι κλειστή και δεν φαίνεται. Η πόρτα αυτή θα φανεί και θα ανοίξει όταν οι Έλληνες πάρουν την Πόλη.
Άλλοι θρύλοι αναφέρονται στην Αγία Ελένη που, στον δρόμο για τους Άγιους Τόπους προκειμένου να βρει τον Τίμιο Σταυρό, έφτασε στην Πάρο και προσευχήθηκε σε έναν μικρό ναό που βρισκόταν στη θέση της Εκατονταπυλιανής.
Κατά την προσευχή της έκανε τάμα ότι αν βρει τον Τίμιο Σταυρό θα χτίσει στη θέση αυτή έναν μεγάλο ναό. Η προσευχή της εισακούστηκε. Βρήκε τον Τίμιο Σταυρό και, πραγματοποιώντας το τάμα της, ανήγειρε τον μεγαλόπρεπο ναό της Εκατονταπυλιανής, ο οποίος, όμως, στο μεγαλύτερο μέρος του καταστράφηκε, πιθανότατα από πυρκαγιά, και ανακατασκευάστηκε επί Ιουστινιανού, στα μέσα του 6ου αι.
Φημολογείται, επίσης, ότι το τάμα της Αγίας Ελένης ολοκλήρωσε ο γιος της Άγιος Κωνσταντίνος, αυτοκράτορας του Βυζαντίου, καθώς η ίδια δεν πρόλαβε.
Στην Κοζάνη, ξεχωριστός είναι ο εορτασμός του Δεκαπενταύγουστου στο ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας στο Μικρόκαστρο, του δήμου Βοΐου, όπου κάθε χρόνο χιλιάδες πιστοί προσκυνούν την εικόνα της Παναγίας, που χρονολογείται από το 1603, ενώ πρόσφατη έρευνα την χρονολογεί στον 13ο αι. Πιστοί από όλα τα μέρη της Ελλάδας επισκέπτονται το μοναστήρι, για να προσκυνήσουν την εικόνας Της.
Άξιο λόγου, το έθιμο των «καβαλάρηδων της Σιάτιστας» που προσελκύει χιλιάδες επισκέπτες, καθώς ιππείς από τη Σιάτιστα και τη γύρω περιοχή επισκέπτονται το μοναστήρι πάνω στα καταστόλιστα άλογά τους. Το πανηγύρι έχει τις ρίζες του στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, όταν αποτελούσε ευκαιρία για τους σκλαβωμένους να δείξουν τη λεβεντιά και τον πόθο τους για λευτεριά και έχει χαρακτηριστεί ως πανηγύρι λεβεντιάς και τόλμης.
Στο νησί του Παπαδιαμάντη, τη Σκιάθο, από το βράδυ της παραμονής γίνεται η έξοδος του επιταφίου της Παναγίας υπό τη συγκινητική μελωδία των Εγκωμίων της Θεοτόκου που ψάλλουν όλοι μαζί οι Σκιαθίτες.
Στο νησί της Ορθοδοξίας, την Πάτμο, όπου βρίσκεται το ιστορικό Μοναστήρι της Αποκάλυψης, ο επιτάφιος περιφέρεται από τους μοναχούς στα σοκάκια του νησιού, ενώ οι καμπάνες ηχούν ασταμάτητα.
Στα Ζαγοροχώρια, φημισμένα σε όλη την Ελλάδα για τα πανηγύρια του Δεκαπενταύγουστου, οι εκδηλώσεις στη μνήμη της Κοίμησης της Θεοτόκου είναι τριήμερες και δίνουν την ευκαιρία για τρικούβερτο γλέντι με παραδοσιακούς ηπειρώτικους σκοπούς.
Στη Θάσο, στο χωριό Παναγιά, μετά τη λιτάνευση της εικόνας, που συνοδεύεται από πολυμελή μπάντα, οι πιστοί μαζεύονται στο προαύλιο της εκκλησίας όπου παρακάθονται στο γιορτινό τραπέζι που περιλαμβάνει πατάτες, ρύζι και μοσχάρι στιφάδο.
Στη Λέσβο, η Παναγιά η Αγιασώτισσα προσφέρει ένα από τα ωραιότερα πανηγύρια του Ανατολικού Αιγαίου. Πολλοί προσκυνητές με αφετηρία την πόλη της Μυτιλήνης περπατούν 25 ολόκληρα χιλιόμετρα για να φτάσουν στον αυλόγυρο της εκκλησίας, όπου και διανυκτερεύουν. Στη γραφική κωμόπολη της Αγιάσου βιώνει κανείς όλη την ατμόσφαιρα ενός γνήσιου νησιώτικου πανηγυριού.
Στην Κάρπαθο, το νησί της Δωδεκανήσου, η Παναγιά στην Όλυμπο γιορτάζεται με τον πιο κατανυκτικό τρόπο. Εδώ, οι λειτουργίες είναι βαθιά συνδεδεμένες με το πένθος για την Παναγία που «έφυγε». Αποκορύφωμα του εορτασμού είναι ο παραδοσιακός Κάτω Χορός που ξεκινά από τους άντρες σε σταθερό, αργόσυρτο βήμα και κατανυκτική διάθεση. Ακολουθούν οι γυναίκες ντυμένες με τις εκπληκτικής ομορφιάς παραδοσιακές γιορτινές στολές τους.
Στην Κεφαλονιά, κοντά στο χωριό Μαρκόπουλο, τα φιδάκια της Παναγιάς προσελκύουν κάθε χρόνο χιλιάδες προσκυνητές, που βεβαιώνουν με τα μάτια τους ένα μοναδικό φαινόμενο. Κάθε 15 Αυγούστου μικρά άκακα φιδάκια εμφανίζονται στον τρούλο της εκκλησίας.
Σύμφωνα με τον μύθο, πρόκειται για τις καλόγριες ενός παλιού μοναστηριού που υπήρχε στη περιοχή, οι οποίες προκειμένου να μην πέσουν στα χέρια των πειρατών παρακάλεσαν την Παναγιά να τις μεταμορφώσει σε φίδια.
«Και σε μεσίτριαν έχω, προς τον φιλάνθρωπον Θεόν, μη μου ελέγξη τας πράξεις, ενώπιον των Αγγέλων, παρακαλώ σε, Παρθένε, βοήθησόν μοι εν τάχει».
Ικέτις.
- Πηγή: ΑΠΕ – ΜΠΕ.
