Γράφει η Έλενα Ντάκουλα *

«Μουσείο Αλέκος Φασιανός» στο Μεταξουργείο: Η ζωή του έλληνα ζωγράφου, ο στόχος του μουσείου και τα εκπαιδευτικά προγράμματα

Είναι πλέον γεγονός. Έτοιμο εδώ και πολλά χρόνια, αλλά χωρίς να λειτουργεί, το Μουσείο Αλέκου Φασιανού (Νεοφ. Μεταξά 15, Μεταξουργείο) άνοιξε τις πόρτες του για να υποδεχθεί, πρώτα, παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας και από τις 26 Απριλίου το ευρύ κοινό. 

Στεγάζεται σε έναν όμορφο, μοντέρνο, λιτό και φωτεινό χώρο σε ισόγειο πολυκατοικίας, που αναγέρθηκε στη θέση του πατρικού σπιτιού του ζωγράφου, όπου εκεί μεγάλωσε και πέρασε τα παιδικά του χρόνια, με πολλά βιώματά του να’ ναι άρρηκτα συνυφασμένα με την γειτονιά. 

Λόγω των ισχυρών συναισθηματικών δεσμών που διατηρούσε με την περιοχή, επιθυμία του Φασιανού ήταν να γίνει το μουσείο στο συγκεκριμένο σημείο. Και δεν μπορούσε να σκεφθεί πιο κατάλληλο αρχιτέκτονα, από τον επιστήθιο φίλο του, τον ζωγράφο και αρχιτέκτονα Κυριάκο Κρόκο (1941-1988), ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της νεότερης ελληνικής αρχιτεκτονικής. 

Ο Κρόκος αρχικά είχε αμφίθυμα συναισθήματα για την ανάληψη αυτού του έργου, το οποίο απαιτούσε την πλήρη ανακατασκευή και ανακαίνιση της ιδιόκτητης αδιάφορης αθηναϊκής πολυκατοικίας του 1970, μίας αρκετά υποβαθμισμένης περιοχής, εγχείρημα ιδιαίτερα δύσκολο και πολύπλοκο. Τελικά δέχθηκε την πρόκληση. Οι συζητήσεις ξεκίνησαν το 1990 και η κατασκευή ολοκληρώθηκε το 1995 με το αποτέλεσμα –ένα δείγμα μοντερνισμού, εναρμονισμένο διακριτικά στον οικιστικό ιστό– να είναι αντάξιο τόσο των προσδοκιών αλλά και του σκοπού που το κτίριο θα επιτελεί, δηλαδή ένας σύγχρονος χώρος πολιτισμού, φόρος τιμής σε έναν από τους πιο δημοφιλείς και αναγνωρίσιμους Έλληνες ζωγράφους.

Το κτίριο, εκτός από την ευφυή σύλληψη της αρχιτεκτονικής ιδέας και την τέλεια υλοποίησή της, φέρει το ιδιαίτερο, προσωπικό αποτύπωμα του ιδιοκτήτη και, όπως ακούσαμε από την κόρη του Α. Φασιανού και ιδρυτική διευθύντρια του Μουσείου, Βικτώρια, ο Φασιανός επέβλεπε τις εργασίες και ασχολήθηκε ο ίδιος με πολλές λεπτομέρειες, όπως την διακόσμηση των προσόψεων ή του ακάλυπτου χώρου, την κατασκευή πόμολων κ.ά. Το αποτέλεσμα της άψογης συνεργασίας μεταξύ των δύο τελειομανών, αρχιτέκτονα και καλλιτέχνη, ορατό παντού, με τα έργα να βρίσκονται σε διαρκή διάλογο με τον χώρο και τα εμφανή υλικά δόμησης, που τα περιβάλλει. 

Στόχος του μουσείου είναι να αναδειχθεί με τον πλέον ολοκληρωμένο τρόπο η προσωπικότητα του πολυπράγμονα και υπερπαραγωγικού Αλέκου Φασιανού και να φωτιστούν διάφορες αλλά σημαντικές πτυχές του έργου του, άγνωστες στον πολύ κόσμο, καθώς επίσης αυτό ν’ αποτελέσει έναν πόλο έλξης για μία περιοχή, η οποία για πολλά χρόνια, έχει παραμεληθεί. 

Μουσείο Αλέκου Φασιανού – Τα εκπαιδευτικά προγράμματα

Η φωνή ενός… φαντασιακού μυρμηγκιού θα καλωσορίζει τρεις φορές τη βδομάδα τους μικρούς μαθητές και θα τους φέρνει σε επαφή με τη σύγχρονη τέχνη και τον μαγικό κόσμο του μεγάλου ζωγράφου. Μέσα από παιχνίδια και δραστηριότητες, αυτά θα γνωρίζουν, με βιωματικό και διαδραστικό τρόπο, την ζωή, το έργο και την προσωπικότητα του Φασιανού, το χρονικό – ιστορικό πλαίσιο της καλλιτεχνικής του διαδρομής και θα δημιουργούν τα δικά τους έργα καθώς επίσης και το δικό τους θέατρο σκιών, αντλώντας, έμπνευση από τα υλικά, τις μορφές, τα σχήματα και χρώματα του Αλέκου Φασιανού. Και είναι σίγουρο ότι αν ο καλλιτέχνης ήταν κοντά τους, θα τα συμβούλευε να «ζωγραφίζουν τον κόσμο, όπως αυτά τον βλέπουν και όχι όπως πραγματικά είναι» και «να φτιάχνουν πράγματα που νομίζουν ότι είναι ένας κόσμος πραγματικός…»

Τα λίγο μεγαλύτερα (Δ’ Δημοτικού – Α’ Γυμνασίου) θα έχουν την ευκαιρία να ανακαλύπτουν τους συνδετικούς κρίκους της αρχιτεκτονικής με την ζωγραφική, εξερευνώντας και μελετώντας τον φυσικό χώρο του μουσείου σε συνδυασμό με τα έργα του Φασιανού, που βρίσκονται σ’ αυτόν. Στη συνέχεια, αυτά ως επιμελητές, θα στήνουν, μέσα στο τριασδιάστατο μοντέλο του μουσείου (μακέτα), μία εικαστική έκθεση, εμπνευσμένη από την πόλη.

Τα εκπαιδευτικά προγράμματα διοργανώνονται με την συμβολή της Alpha Bank, στο πλαίσιο της Εταιρικής της Υπευθυνότητας και των πρωτοβουλιών της για την ισότιμη πρόσβαση στον πολιτισμό και αποτελούν, όπως ανέφερε η επικεφαλής Εταιρικής Υπευθυνότητας της Alpha Bank, κα Ρούλη Χριστοπούλου, συνέχεια της μακρόχρονης σχέσης της τράπεζας με τον καλλιτέχνη. Μία σχέση, που άρχισε πριν 35 χρόνια, όταν ο δ/ντής της τότε Τράπεζας Πίστεως, κος Γ. Κωστόπουλος, ανέθεσε στον Α. Φασιανό την εικονογράφηση του «Μαζί». 

Τα προγράμματα έχουν σχεδιαστεί από την VYCA (Very Young Contemporary Artists) και έχουν λάβει την έγκριση του Υπουργείου Παιδείας & θρησκευμάτων. Δεν θα περιοριστούν σε μαθητές σχολείων της Αθήνας, αλλά μέσα από ειδικές «μουσειοβαλίτσες» θα ταξιδέψουν σε σχολεία όλης της χώρας, διαδίδοντας την κληρονομιά του Φασιανού σε παιδιά που δεν έχουν την δυνατότητα να δουν από κοντά το έργο του.

Όπως ανέφερε η Βικτώρια Φασιανού, δεν θα ταίριαζε κάτι καλύτερα στον Φασιανό, ως ένα αιώνιο παιδί, από το να γεμίσει το πατρικό του σπίτι και μουσείο με παιδιά και η τέχνη του να εμπνεύσει τους μικρούς μας φίλους σε όλη τη χώρα.

Αλέκος Φασιανός – Λίγα λόγια για τον σημαντικό Έλληνα ζωγράφο

Ο Αλέκος Φασιανός, ένας από τους πλέον εμβληματικούς μεταπολεμικούς καλλιτέχνες μας, με πολύ μεγάλη απήχηση και εκτός συνόρων, γεννήθηκε το 1935 στην Πλάκα, σε ένα μικρό σπιτάκι, κάτω από την Ακρόπολη, κοντά στην εκκλησία των Αγίων Αποστόλων, όπου ήταν ιερέας, ο παππούς του. 

Μετακόμισαν στο Μεταξουργείο, σε ένα νεοκλασικό σπίτι με αυλή με κόκκινα πλακάκια, όταν ο παππούς του μετακινήθηκε στον ναό Αγίου Παύλου. Πηγαίνοντας και βοηθώντας τον στην εκκλησία εντυπωσιαζόταν από τους άγιους καβαλάρηδες με τα φωτοστέφανα και τα σπαθιά που έβγαζαν φλόγες και σκότωναν θηρία, τα ξερά βυζαντινά βουνά, τους χρυσούς ουρανούς και προσπαθούσε να αντιγράψει τις εικόνες, αλλά με έναν δικό του τρόπο. Ο παππούς του έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διάπλασή του και ήταν από τους πρώτους που τον ενθάρρυναν να ασχοληθεί με τη ζωγραφική.

Από τη μητέρα του, η οποία ήταν φιλόλογος με μεγάλη αγάπη στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, γνώρισε μνημεία και μουσεία που είχαν σχέση με την αρχαιότητα και τα ερεθίσματα εκείνων των επισκέψεων εμφανίστηκαν αργότερα στο έργο του, ενώ από τον πατέρα του, ο οποίος ήταν μουσικός, αγάπησε τη μουσική και σπούδασε για δώδεκα χρόνια βιολί στο Ωδείο των Αθηνών. 

Από παιδί τού άρεσε να τριγυρνάει, ως ένας μικρός flaneur, παρατηρώντας τους διαβάτες, τους μικροπωλητές, τους ποδηλάτες… Όλοι αυτοί γίνονταν οι ήρωες ενός μαγικού κόσμου που εκείνος ήθελε να ζωγραφίσει στο χαρτί με το πινέλο του.

Η γειτονιά ήταν γεμάτη παιδιά που έπαιζαν στον δρόμο με παιχνίδια που κατασκεύαζαν μόνα τους από χαρτί, παλιά εργαλεία, εξαρτήματα και κονσερβοκούτια. Από εκείνα δε τα χρόνια, που έπαιζαν θέατρο σκιών μ’ ένα σεντόνι και μία λάμπα, χρησιμοποιώντας χειροποίητες, αυτοσχέδιες φιγούρες και άλλοτε γινόντουσαν πουλιά και άλλοτε ψάρια, εκδηλώθηκε η μεγάλη του αγάπη για το θέατρο και τα σκηνικά. «Φτιάχνεις πράγματα που νομίζεις είναι ένας κόσμος πραγματικός… Αυτή είναι η μαγεία του θεάτρου», έλεγε.

Το 1953 εισήχθη στη Σχολή Καλών Τεχνών και φοίτησε στο εργαστήριο του Γ. Μόραλη, που υπήρξε γι’ αυτόν μεγάλος δάσκαλος, ενώ παράλληλα παρακολουθούσε μαθήματα στο εργαστήριο του Γ. Τσαρούχη, ο οποίος είχε καθοριστική επιρροή στο έργο του.

Το 1959 και ενώ ήταν ακόμη φοιτητής, συμμετείχε για πρώτη φορά σε έκθεση, στην γκαλερί A23, και έναν χρόνο αργότερα, μαζί με τους Μιγάδη, Τσαρούχη, Μάϊνα, πήρε μέρος στην έκθεση, με θέμα τον πόλεμο, στην γκαλερί Κούρος.

Με υποτροφία της Γαλλικής Κυβέρνησης βρέθηκε στο Παρίσι (1960-1963), όπου σπούδασε την τεχνική της λιθογραφίας, στην École des Βeaux-Αrts, στο ατελιέ του καθηγητή Clairin. Κατά τη διάρκεια της διαμονής εκεί, γνωρίστηκε και συνδέθηκε φιλικά, με σημαντικούς ανθρώπους των γραμμάτων και τεχνών.

Επιστρέφοντας στην Ελλάδα άνοιξε μαζί με τον αρχιτέκτονα και ζωγράφο Αντώνη Κεπέτζη, τον Νίκο Στεφάνου και τον Βασίλη Σπεράντζα, το «Ατελιέ της Καλλιθέας», ένα ζωντανό εργαστήριο, διάσημο καλλιτεχνικό στέκι της εποχής. Εκεί γεννήθηκε ο πρώτος «ποδηλάτης καπνίζων» και αργότερα ακολούθησε η σειρά έργων «ποδηλάτες µε μαλλιά ν’ ανεµίζουν».

Συχνάζοντας στο διάσημο καφέ Brazilian, συναντά και αποκτά φιλικές σχέσεις με ποιητές όπως ο Ο. Ελύτης, ο Α, Εμπειρίκος, ο Κ. Ταχτσής και αργότερα θα εικονογραφήσει πολλές από τις ποιητικές συλλογές αυτών.

Το 1966 έγινε, στην Galerie 2+3, η πρώτη του έκθεση στο Παρίσι, η επιτυχία της οποίας σηματοδότησε τη μακρόχρονη παρουσία του στα εικαστικά δρώμενα της πόλης του φωτός, η οποία έγινε δεύτερος τόπος κατοικίας του. 

Εικονογραφεί βιβλία γνωστών συγγραφέων (Jean-Marie Drot, Pierre Seghers), συμμετέχει σε ομαδικές και ατομικές εκθέσεις, που σημειώνουν μεγάλη επιτυχία και οι κριτικές είναι διθυραμβικές. «Είναι φανταστικό –και σημειολογικό– που ο μεγαλύτερος ζωγράφος της εποχής μας γεννήθηκε στην Ελλάδα» γράφει ο Philippe Caloni (Combat, 28 Δεκ 1970). Το καλλιτεχνικό του ύφος διαμορφώνεται στα τέλη της δεκαετίας του ’60 και το έργο του είναι κυρίως ανθρωποκεντρικό (κυρίως με την μορφή του ποδηλάτη, ή του καπνιστή). 

Κατά τη διάρκεια της καλλιτεχνικής του διαδρομής έχει πραγματοποιήσει περισσότερες από 80 ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, καθώς επίσης έχει συμμετάσχει σε σημαντικές εικαστικές διοργανώσεις, ανά την υφήλιο, όπως η Biennale της Βενετίας, η Biennale Σάο Πάολο, η Βiennale Γραφιστικής του Μπάντεν-Μπάντεν. Έργα του βρίσκονται σε διεθνή μουσεία & πινακοθήκες αλλά και σε πολλές ιδιωτικές συλλογές.

Εκτός από τη ζωγραφική, ασχολήθηκε με τη χαρακτική, τη σκηνογραφία (συνεργαζόμενος κυρίως με το Εθνικό Θέατρο), την εικονογράφηση βιβλίων, την κεραμική, τον σχεδιασμό αφισών, εξώφυλλα μουσικών δίσκων, κοσμημάτων, συγγραφή πεζών κειμένων και ποιημάτων, καθώς επίσης με την αρχιτεκτονική εσωτερικών χώρων και το design. 

Για την προσφορά και τη μακρόχρονη ενεργή παρουσία του στο πολιτιστικό στερέωμα της Ελλάδος αλλά και της Γαλλίας έχει λάβει πολλές τιμητικές διακρίσεις και βραβεία. Το 1985 τιμάται µε τον Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικα από τον πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας, ενώ γίνεται Ιππότης του Τάγματος των Τεχνών & των Γραμμάτων από τον Γάλλο Υπουργό Πολιτισμού Ζακ Λανγκ. Το 1999 βραβεύεται από την Ακαδημία Αθηνών και τo 2013 γίνεται Αξιωματούχος της Λεγεώνας της Τιμής από τον Γάλλο Πρέσβη, ενώ τo 2021, έναν χρόνο πριν το θάνατό του, τιμήθηκε με το παράσημο του Διοικητή της τάξης των Γραμμάτων και των Τεχνών «Commandeur de l’ordre des Arts et des Lettres» από την Γαλλική Δημοκρατία και την Υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλίας.

• Το άρθρο αρχικά δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα https://www.athensvoice.gr/ και αναδημοσιεύεται με την συγκατάθεση της αρθρογράφου.