Μικρά Ασία, Λάμψη, καταστροφή, ξεριζωμός, καταστροφή, δημιουργία

Γράφει η Έλενα Ντάκουλα

ΑΘΗΝΑ. Μία καταπληκτική επετειακή έκθεση, με τίτλο  «Μικρά Ασία. Λάμψη. Ξεριζωμός. Καταστροφή. Δημιουργία», φιλοξενείται από τις 14 Σεπτεμβρίου, στο Μουσείο Μπενάκη / Πειραιώς 138, με αφορμή την εκατονταετηρίδα της Μικρασιατικής Καταστροφής του 1922.  Η έκθεση, επιμέλειας της ιστορικού τέχνης Δήμητρας Αράπογλου, αποτελεί συνδιοργάνωση του Μουσείου Μπενάκη με το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών. 

Μέσα από 1000 περίπου εκθέματα, 500 φωτογραφίες, ιστορικές αναφορές, προσωπικές μαρτυρίες, σπάνιο κινηματογραφικό υλικό, ξετυλίγεται η ιστορία του μικρασιατικού ελληνισμού μερικά χρόνια πριν και μετά την καταστροφή του 1922.

Το ταξίδι, με αφετηρία την Ιωνία και τα δυτικά παράλια, ξεκινά την εποχή της λάμψης, της αίγλης και της ευμάρειας τότε που δεν υπήρχαν μαύρα σύννεφα στον ουρανό. 

Επίκεντρο, η κοσμοπολίτικη Σμύρνη, «ο οφθαλμός της Ασίας», με την πολυσύχναστη προκυμαία, τα επιβλητικά κτίρια του λιμανιού, την υψηλής ποιότητας παιδεία, τους ισχυρούς εμπορικούς, τραπεζικούς, ασφαλιστικούς και εκδοτικούς οίκους, τους μεγαλοπρεπείς ναούς, τα πολυτελή καταστήματα, τα θέατρα, τις λέσχες και τα κέντρα διασκέδασης, την έντονη αθλητική δραστηριότητα, την ευημερούσα αστική τάξη με τις ευρωπαϊκές συνήθειες….

Μετά την λαμπρή αυτή περίοδο της ανθοφορίας το ταξίδι συνεχίζεται στα δύσκολα χρόνια, στα χρόνια της μεγάλης ανατροπής. Ανάμεσα στο 1908 και 1922 το καθεστώς αλλάζει, αρχίζουν οι πρώτοι διωγμοί, τελειώνει ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και υπογράφονται οι Συνθήκες (Βερσαλλιών και Σεβρών), γίνεται η απόβαση στη Σμύρνη, η Μικρασιατική Εκστρατεία με τραγική κορύφωση την “καταστροφή” του 1922, την κατάρρευση του μετώπου των ελληνικών στρατευμάτων, την φρίκη, τις σφαγές, την φωτιά, τον ξεριζωμό και την έξοδο. 

Το ταξίδι τελειώνει στην Ελλάδα με την άφιξη των εκπατρισμένων Μικρασιατών, την εγκατάστασή τους, τα προβλήματα σίτισης, στέγης και επαγγελματικής αποκατάστασης που αντιμετώπισαν καθώς και τις θετικότατες επιδράσεις που είχε η ενσωμάτωσή τους σε πολλούς τομείς της ελληνικής κοινωνίας, όπως στη  βιομηχανία, στο εμπόριο, στην κεραμική, στην ταπητουργία, στον αθλητισμό, στη γαστρονομία, στις τέχνες και στα γράμματα. 

Στους χώρους του ισογείου, όπου φιλοξενείται η έκθεση, την ημέρα των εγκαινίων, υπήρχε μία διάχυτη συγκίνηση, δεδομένου ότι, τέσσερεις από τους πέντε επισκέπτες, είχαν μία, έστω μακρινή, σχέση με την Μικρά Ασία.      

Είδα  δίπλα μου κάποιους να ψάχνουν τα  οικογενειακά κειμήλια που είχαν δανείσει  για την έκθεση, με το κάθε ένα να’ ναι ανεκτίμητης, προσωπικής αξίας.

Άκουσα άλλους να λένε, βλέποντας κάποιο έκθεμα ότι και «η γιαγιά μου είχε ένα τέτοιο στο σπίτι», ή μία κυρία να θυμάται την μητέρα της «να κρατάει ένα ίδιο διχτυωτό βραδινό τσαντάκι» σαν εκείνο που ήταν μπροστά της. 

Άλλοι κοιτούσαν διάφορες φωτογραφίες επώνυμων οικογενειών από την Σμύρνη και θυμόντουσαν τα ονόματα από τις διηγήσεις συγγενών.

Πολλοί στέκονταν αρκετή ώρα παρατηρώντας διακοσμητικά αντικείμενα από σπίτια, κοσμήματα και ευρωπαϊκές ενδυμασίες, τεύχη της σμυρναϊκής εφημερίδας «Αμάλθεια», πρωτότυπα απολυτήρια και ελέγχους φημισμένων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, φωτογραφίες ή πίνακες γνωστών ζωγράφων με θέμα την καταστροφή της Σμύρνης, φωτογραφίες με πρόσφυγες σε διάφορα μέρη της Ελλάδος και μονολογούσαν, λέγοντας «κρίμα, μα τι κρίμα», εννοώντας τον άγριο ξεριζωμό του ελληνισμού από τα ανατολικά παράλια, μετά από παρουσία τριών χιλιετιών. 

Είναι μία έκθεση που συγκινεί βαθειά, που σε προτρέπει να διαβάσεις ξανά την ιστορία και ταυτόχρονα ν’ αναζητήσεις και να μάθεις όσα περισσότερα μπορείς γι’ αυτά που σε δένουν με την Μικρά Ασία. 

Και εγώ προσωπικά λυπάμαι που όσο ζούσε ο πεθερός μου, δεν φρόντισα να ρωτήσω και να καταγράψω όλες τις ιστορίες που είχε να πει. Το μόνο που μου έχει αποτυπωθεί έντονα στη μνήμη είναι το ότι έφυγαν από την Σμύρνη, παίρνοντας το κλειδί του φαρμακείου που είχε εκεί ο πατέρας του… με την ελπίδα ότι κάποια μέρα θα επέστρεφαν στον χαμένο τους παράδεισο…                                                                     

Αυτό θυμήθηκα όταν είδα τα κλειδιά από το σπίτι της Ευέλπης Παυλιόγλου… ή το κλειδί από το σπίτι της οικογένειας Βαλσαμάκη…