ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ. Μια εικόνα χίλιες λέξεις είθισται να λέμε εμείς οι δημοσιογράφοι κάθε φορά που μια εικόνα μιλάει από μόνη της και δεν χρειάζεται λεζάντα.
Αυτό λοιπόν σκέφθηκα το πρωί της Πέμπτης 16 Αυγούστου 2019, όταν μετά από είκοσι τρία χρόνια επισκέφθηκα τις Σχωριάδες του Πωγωνίου της Βορείου Ηπείρου προκειμένου να καλύψω την εκδήλωση για τα 250χρονα της Αδελφότητας Σχωριαδιτών “Η Γένηση της Θεοτόκου”.
Στην κεντρική πλατεία είδα το μνημείο για τον εθνομάρτυρα Απόστολο Τσάνο το οποίο βρίσκονταν ακριβώς πίσω από το τραπέζι όπου ο Μητροπολίτης Αργυροκάστρου Δημήτριος, ο γενικός Πρόξενος της Ελλάδας στο Αργυρόκαστρο Λάμπρος Κακίσης, ο περιφερειάρχης Αργυροκάστρου Αστρίτ Αλία, ο πρόεδρος του ΚΕΑΔ – βουλευτής Βαγγέλης Ντούλε, ο δήμαρχος της Δρόπολης Δημήτρης Τόλης και οι άλλοι επίσημοι απολάμβαναν τον καφέ τους.
Λόγω της αποστάσεως δε μπορούσα να διαβάσω το κείμενο το οποίο ήταν γραμμένο και στις δύο γλώσσες, αλλά με τη βοήθεια του μεγεθυντικού φακού απαθανάτισα το μνημείο.
Και ενώ οι επίσημοι ασχολούνταν με τις φιλοφρονήσεις και οι ηγέτες του χωριού με τα πάγια παράπονά τους, εγώ άνοιξα τη φωτογραφία και στην κυριολεξία ράγισε η καρδιά μου.
Το μνημείο ήταν αφιερωμένο σε έναν εθνομάρτυρα με όλη τη σημασία της λέξεως, διότι κατά τη διάρκεια των τελευταίων πέντε δεκαετιών της ζωής του συνελήφθη τέσσερις φορές και καταδικάστηκε με συνοπτικές διαδικασίες με την κατηγορία του εχθρού του λαού χωρίς την παρουσία δικηγόρου και έκτισε συνολικά ποινή 24 ετών.
Το Μνημείο
Στο απάνω μέρος του μνημείου αναγράφεται: «Σ΄ αυτό το μέρος την Κυριακή στις 17 Ιουνίου, η ώρα 9.00 π.μ., το 1973 η Ασφάλεια του Κομμουνιστικού Συστήματος συνέλαβε για τρίτη φορά τον Απόστολο Τσάνο γιατί αγωνίζονταν για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ελευθερία και πέθανε στη φυλακή.
Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλούν τα λόγια της Γερακίνας Μάνας του: «Αφήστε το καλύτερό μου παιδί. Ανάθεμά σας» και το ρητό «Ό συ μισείς, ετέρω μη ποιήσεις» τα οποία είναι με χρυσά γράμματα.
Μελετώντας προσεκτικά τις ημερομηνίες που αναγράφονται στην αριστερή πλευρά (με μαύρα γράμματα η ημερομηνία φυλάκισης και με χρυσά η ημερομηνία απελευθέρωσης) διαπιστώσαμε ότι ο Απόστολος Τσάνος φυλακίστηκε για πρώτη φορά από το καθεστώς του Αχμέτ Ζώγου στις 17 Απριλίου 1934 διότι ανέλαβε ηγετικό ρόλο στον αγώνα του ελληνισμού της Βορείου Ηπείρου για την διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας.
Ο αγώνας αυτός αποτελεί ίσως την πιο χρυσή σελίδα στη ιστορία του ελληνισμού της Βορείου Ηπείρου διότι δικαιώθηκε από το Δικαστήριο της Χάγης το οποίο υποχρέωσε το αλβανικό καθεστώς να άρει την απόφασή του για την κατάργηση της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας στα σχολεία της Βορείου Ηπείρου.
Ο εθνομάρτυρας αφέθηκε ελεύθερος στις 20 Νοεμβρίου 1935 ένεκα της γενικής κατακραυγής που ακολούθησε μετά την απόφαση του Δικαστηρίου της Χάγης.
Ο Απόστολος Τσάνος συνελήφθη στις 17 Απριλίου 1953 από το δικτατορικό καθεστώς του Εμβέρ Χότζα και αφέθηκε ελεύθερος στις 22 Οκτωβρίου του ιδίου έτους.
Στις 17 Απριλίου 1957 συνελήφθη εκ νέου διότι αντιτάχθηκε στα σχέδια απαλλοτρίωσης των περιουσιών των Βορειοηπειρωτών με την πρόφαση της δημιουργίας των γεωργικών συνεταιρισμών και καταδικάστηκε ως εχθρός του λαού και ως πράκτορας των Ελλήνων Μοναρχοφασιστών, όπως είθισται το σταλινικό καθεστώς να χαρακτήριζε τους Έλληνες που αγωνίζονταν για τα διεθνώς αναγνωρισμένα δικαιώματα του ελληνισμού της Βορείου Ηπείρου.
Ο Απόστολος Τσάνος αποφυλακίστηκε στις 2 Αυγούστου 1960, αλλά το δράμα του δεν έληξε εκείνη την ημέρα.
Στις 17 Ιουνίου 1973 συνελήφθη στην Πλατεία των Σχωριάδων και παρουσία της ίδιας της μητέρας του και αυτή τη φορά καταδικάστηκε με την εσχάτη των ποινών με το ίδιο στημένο κατηγορητήριο με το οποίο είχε καταδικαστεί τις τρεις προηγούμενες φορές.
Ο Απόστολος Τσάνος, όπως και εκατοντάδες άλλοι Έλληνες της Βορείου Ηπείρου άφησε την τελευταία του πνοή στις φυλακές ασφαλείας του σταλινικού καθεστώτος στις 2 Ιουλίου 1987 και τρία χρόνια πριν την κατάρρευση ως χάρτινου πύργου του δικτατορικού καθεστώτος.
Ο Απόστολος Τσάνος δεν είναι ο μόνος εθνομάρτυρας. Κάθε χωριό της Βορείου Ηπείρου έχει τους δικούς του εθνομάρτυρες που καταδικάστηκαν με την εσχάτη των ποινών, που εκτελέστηκαν και που ξεψύχησαν στα κάτεργα τα ανήλια.
Και το χειρότερο το σταλινικό καθεστώς φυλάκιζε και τα οστά των εθνομαρτύρων με συνέπεια οι οικογένειές τους να μην μπορέσουν ποτέ να ψάλλουν το Μακαρία η Οδός και να τους ενταφιάσουν με τις δέουσες τελετές.
Και επειδή δεν κατάφεραν ποτέ να βρουν τα οστά τους δημιούργησαν κενοτάφια, ανέγειραν μνημεία, όπως αυτά τα οποία συνοδεύουν το άρθρο.
Οι εθνομάρτυρες και η ελληνική πολιτεία
Οι εκατοντάδες των εθνομαρτύρων της Βορείου Ηπείρου είναι οι μόνοι οι οποίοι δεν αναγνωρίστηκαν και δεν τιμήθηκαν από την ελληνική πολιτεία.
Οι χαροκαμένες οικογένειές τους αγωνίστηκαν για την αναγνώρισή τους αλλά ο αγώνας τους δεν απέδωσε καρπούς, διότι οι εκάστοτε πολιτικές και πολιτειακές ηγεσίες που κυβέρνησαν τη γενέτειρα τις τρεις τελευταίες δεκαετίες μετά την κατάργηση του σιδηρούν παραπετάσματος επέλεξαν να θυσιάσουν τα δίκαια αιτήματα αυτού του μαρτυρικού τόπου και κόσμου στον βωμό της ελληνοαλβανικής φιλίας.
Περίτρανη απόδειξη αποτελεί και το γεγονός ότι η πολιτειακή και πολιτική ηγεσία της γενέτειρας δεν δεήθηκε να εκδώσει έστω και μια ανακοίνωση για τον πρόσφατο θάνατο του θρυλικού προέδρου της Ομόνοιας, Σωτήρη Κυριαζάτη, που είχε καταδικαστεί με την εσχάτη των ποινών και εάν δεν κατέρρεε το σταλινικό καθεστώς θα είχε την ίδια τύχη που είχε και ο εθνομάρτυρας Απόστολος Τσάνος. Θα πέθαινε στις φυλακές ασφαλείας του Σπάτσι στις οποίες έκτιε τα ισόβεια.
Θέλω να πιστεύω ότι έστω και αργά η ελληνική πολιτεία θα εκπληρώσει το χρέος της έναντι των εθνομαρτύρων Βορειοηπειρωτών.
Εξ άλλου ο πάνσοφος λαός λέει: «Ποτέ δεν είναι αργά».
