Κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις «24γράμματα» η σειρά «Αρχαία Ελληνική Δραματουργία», η οποία περιλαμβάνει τα πενήντα σωζόμενα έργα, (τραγωδίες, σατυρικά δράματα, κωμωδίες) της δραματουργίας μας, σε μετάφραση του γνωστού μεταφραστού-συγγραφέα Ανδρέα Χ. Ζούλα. Ειδικότερα, η σειρά περιλαμβάνει τα σωζόμενα έργα του Αισχύλου (επτά τραγωδίες) του Σοφοκλή (επτά τραγωδίες και ένα σατυρικό δράμα) του Ευριπίδη (δέκα εννέα δράματα) του Αριστοφάνη (ένδεκα κωμωδίες) και του Μενάνδρου (πέντε κωμωδίες). Όλα τα έργα αυτά έχουν μεταφραστεί με τη μέθοδο που ακολουθεί ο Ανδρέας Ζούλας σε όλες τις μεταφράσεις του, την ισοσυλλαβία. Δηλαδή, κάθε στίχος της Μετάφρασης περιλαμβάνει τόσες συλλαβές όσες και ο μεταφραζόμενος στίχος του Αρχαίου Κειμένου.
Η σειρά Αρχαία Ελληνική Δραματουργία, μας εξηγεί ο εκδότης Γιώργος Δαμιανός, περιλαμβάνει πενήντα, αριθμημένα από το 1 έως το 50 (1/50, 2/50 κ.ο.κ.) καλαίσθητα βιβλία, ένα για κάθε έργο. Και ο μεταφραστής, Ανδρέας Ζούλας, συμπληρώνει: «Κάθε βιβλίο περιλαμβάνει Γενική Εισαγωγή, για τον δημιουργό, το συνολικό του έργο και την συμβολή του στην δραματουργία. Περιλαμβάνει επίσης, ειδική εισαγωγή (Αντί Εισαγωγής) που αναφέρεται στο συγκεκριμένο έργο. Διερευνάται εδώ η εποχή και οι ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες, που επικρατούσαν κατά την συγγραφή και διδαχή του έργου. Και μέσω όλων αυτών, διερευνάται “το γιατί”, ο πρωταρχικός λόγος, για τον οποίο έγραψε ο δημιουργός το έργο αυτό, καθώς και το κεντρικό μήνυμα που θέλει να δώσει με το συγκεκριμένο έργο».
«Αν δεν προσέγγιζα έτσι τον δημιουργό και το κάθε έργο», μας λέει ο Ανδρέας Ζούλας, «θα μου ήταν αδύνατο να μεταφράσω το έργο ή αν επιχειρούσα να το μεταφράσω θα ήταν σαν να βάδιζα σε κινούμενη άμμο. Με αυτή την προσέγγιση, όχι μόνο εγώ προχωρώ σε σταθερό έδαφος (δραματικός λόγος, επιδιώξεις δραματουργού, εποχή και συνθήκες), αλλά και ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται και κατανοεί το έργο, αλλά και τα μηνύματα που θέλει με αυτό να δώσει ο δημιουργός. Περιλαμβάνει επίσης κάθε βιβλίο “Ανάλυση” του έργου και τέλος το Αρχαίο Κείμενο (αριστερή σελίδα) και την Μετάφραση (δεξιά σελίδα)».
Ρωτήσαμε τον Ανδρέα Ζούλα ειδικότερα για την Σειρά, καθώς και για τη μέθοδο της ισοσυλλαβίας που ακολουθεί στις μεταφράσεις του. Μας είπε χαρακτηριστικά: «Εκδοτικός Άθλος! Η Έκδοση “Αρχαία Ελληνική Δραματουργία”, που δεν μπορώ παρά να υπογραμμίσω ότι την θεωρώ “εκδοτικό άθλο” των εκδόσεων «24γράμματα» του αγαπητού φίλου Γιώργου Δαμιανού, αποτελεί για μένα, όπως είναι εύλογο, μια ευτυχέστατη στιγμή, καθώς παρουσιάζεται με την έκδοση αυτή στο αναγνωστικό κοινό ολόκληρη η σειρά των πενήντα σωζόμενων έργων της αρχαίας δραματουργίας μας – τραγωδιών, σατυρικών δραμάτων και κωμωδιών – σε μετάφρασή μου».
«Η δουλειά μου αυτή, που καλύπτει την τελευταία εικοσιπενταετία, χαρακτηρίζεται, όπως προανέφερα, από την ισοσυλλαβία, που τήρησα σε όλες ανεξαιρέτως τις μεταφράσεις μου», αναφέρει ο κύριος Ζούλας και εξηγεί: «Η ισοσυλλαβία, για μένα και την μεταφραστική μου δουλειά, ήλθε ως “αναγκαστική συνέπεια” της πεποίθησής μου ότι το μεταφραζόμενο πρωτότυπο κείμενο – μοναδικό απολύτως σαφές και βέβαιο στοιχείο του αρχαίου δράματος που έχουμε, όχι μόνο ως προς τον Λόγο, αλλά και για την παράσταση/διδαχή του – είναι “ιερό, μοναδικό και απαραβίαστο”. Πρωτίστως και κυρίως στη μεταφραστική του απόδοση. Κάθε λέξη του έχει “λόγο υπάρξεως”, ο “ηδυσμένος”, έντεχνος, στίχος του, επίσης. Ακόμη και η δομή της φράσης, μέσα στον στίχο, – ιδίως μάλιστα όταν η δομή αυτή είναι “παράδοξη”, έως “ανορθόδοξη”, ακριβώς για να αποδοθεί ψυχική ή συναισθηματική/νοητική κατάσταση του δρώντος προσώπου – είναι δεδομένη και απαιτεί “πιστότητα” στη μετάφραση/απόδοση».
«Η ισοσυλλαβία», συνεχίζει, «είναι η μέθοδος που μου επέτρεψε να κάνω μια τίμια προσπάθεια να τηρήσω όλα αυτά, επιδιώκοντας την πιστότερη δυνατή μετάφραση/απόδοση του πρωτοτύπου δραματικού λόγου. Απέφυγα με την ισοσυλλαβία τον χειρότερο “εχθρό” της μετάφρασης, που είναι, κατά την εκτίμησή μου, ο πλατειασμός, για την “ακριβή” – υποτίθεται – απόδοση κάθε λέξης, που πρώτο και βέβαιο αποτέλεσμα έχει την καταστροφή του εσωτερικού ρυθμού του αρχαίου στίχου, αλλά και πολλές φορές οδηγεί και σε μικρά ή και ολέθρια “μεταφραστικά ατοπήματα”.
«Αντίθετα, με την ισοσυλλαβία, πιστεύω, διασώζεται – όσο είναι αυτό δυνατόν – ο ρυθμός του πρωτοτύπου, αλλά και με τους περιορισμούς που αυτή συνεπάγεται, τελικώς “απελευθερώνεται” η εκφραστική δύναμη της ίδιας της γλώσσας της μετάφρασης/απόδοσης, η οποία δεν διαφέρει – σχεδόν καθόλου – από αυτήν του αρχαίου κειμένου. Είναι πάρα πολλές οι λέξεις που διατηρώ αναλλοίωτες και εξίσου πολλές άλλες, στις οποίες μια μικρή αλλαγή στο θέμα ή στην κατάληξη είναι αρκετή να τις καταστήσει απολύτως κατανοητές», σημειώνει ο κ. Ζούλας.
Και καταλήγει: «Αυτή η, φυσική θα την πω, ποσοτική έστω εγγύτητα που μπορεί να εξασφαλίσει η ισοσυλλαβία αναδεικνύει την μέχρι ταυτίσεως ομοιότητα των δύο μορφών της μιας και ενιαίας γλώσσας μας, ασχέτως αν η χρονική απόσταση που τις “χωρίζει” είναι πάνω από 2.500 χρόνια. Και αυτό ακριβώς ο αναγνώστης – ιδίως ο μη εξοικειωμένος με τα αρχαία κείμενα – το αντιλαμβάνεται και χαίρεται με την αντικριστή – πάντοτε – παράθεση του αρχαίου κειμένου (αριστερή σελίδα) και της μετάφρασης (δεξιά σελίδα). Ο αναγνώστης τελικά, διαβάζοντας την μετάφραση/απόδοση κατανοεί, ακόμη και χωρίς χρήση λεξικού, το Αρχαίο Κείμενο και χαίρεται την μοναδική ομορφιά του».
Σημειώνεται ότι η παρουσίαση της σειράς «Αρχαία Ελληνική Δραματουργία» θα πραγματοποιηθεί την Δευτέρα 20 Νοεμβρίου στο αμφιθέατρο του Ιδρύματος Εικαστικών Τεχνών Β. και Μ.Θεοχαράκη. Στην εκδήλωση θα μετάσχει ο Νικήτας Τσακίρογλου, ενώ για το έργο θα μιλήσουν ο Ανδρέας Μιχαλόπουλος φιλόλογος/καθηγητής ΕΚΠΑ, και ο θεατρολόγος/σκηνοθέτης Ηλίας Μαλανδρής. Αποσπάσματα από τα κείμενα θα ερμηνεύσουν οι ηθοποιοί Χριστίνα Αλεξανιάν, Βερόνικα Δαβάκη, και ο μουσικολόγος/λυριστής Νίκος Ξανθούλης θα αποδώσει μελοποιημένα από τον ίδιο χορικά της τραγωδίας “Αντιγόνη” του Σοφοκλή, συνοδεία αρχαίας λύρας. Εκ μέρους των εκδόσεων 24 γράμματα χαιρετισμό θα απευθύνει η ποιήτρια/συγγραφέας Αναστασία Μπάστα.
*Ακολουθούν αποσπάσματα κειμένων της αρχαίας ελληνικής δραματουργίας σε μετάφραση του Ανδρέα Χ.Ζούλα
ΑΙΣΧΥΛΟΣ – ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ
ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ
Ω θείε αιθέρα, γοργόφτερ’ ανέμοι
και ποταμών πηγές, των θαλασσοκυμάτων
αέναο γέλιο και πάντων μάνα γη,
και τον πανθώρη κύκλο του ήλιου καλώ,
ιδέστε με τι εκ θεών πάσχω, θεός.
Κοιτάχτε με τι βάσανα
καταφθειρόμενος τον αρίφνητο
χρόνο παλεύω·
τέτοια ο νέος ταγός των θεών
εξηύρε για με δεσμά απρεπή·
αχ, το παρόν και το επερχόμενο
κακό θρηνώ, ώσπου τα πάθη μου
αυτά να δώσει τέλος να βρουν.
Αλλά τι λέω; ΄Απαντα προγνώριζα
καλά τα μέλλοντα και ούτ’ αιφνίδιο
με βρήκε πλήγμα· μα πρέπει την ταμένη
μοίρα θαρρετά να φέρω, ξέροντας πως
της ανάγκης είν’ ανίκητο το σθένος.
Ούτε σιγή, ούτε μη σιγή ταιριάζει
σ’ αυτή τη μοίρα· τι των θνητών χάρισμα
δίνοντας, στα δεινά ο δύστυχος μπήκα·
σε κουφονάρθηκα ευρήκα της φωτιάς
κι έκλεψα την πηγή, που δάσκαλος κάθε
τέχνης βγήκε των θνητών κι εύρημα μέγα.
Για τέτοι’ αμαρτήματα ποινές εκτίω
μες στους αγέρες, με σφήνες καρφωμένος.
Αα, αα,
τι αχός, τι οσμή
μου ‘ρχεται αμυδρά;
Θεόσταλτη ή ανθρώπινη ή και τα δυο;
΄Εφτασε στον απόμακρο βράχο μου
των παθών μου θεατής, ή θέλοντας τι;
Ιδέστε με, δεσμώτη δύστυχο θεό,
του Δία τον εχθρό και των θεών
τον πολυμισημένον, απ’ όσους
στου Δία την αυλή συχνάζουν,
για την πολλή μου αγάπη στους θνητούς.
Αλλοί, τι φτερούγισμα πάλι γροικώ
πουλιών σιμά μου; Μ’ ελαφροριπές
φτερούγας ο αγέρας θροΐζει·
φοβερό παν που μου μέλλεται.
ΣΟΦΟΚΛΗΣ – ΑΝΤΙΓΟΝΗ
ΤΡΙΤΟ ΣΤΑΣΙΜΟ
ΧΟΡΟΣ
Στροφή
Έρως ανίκατε μάχαν,
Έρως, ως δυνάστης που πέ-
φτεις, που σε μαλακές παρει-
ές νεάνιδας νυχτερεύεις,
που απαντάς στα πελάγη και
στις αγροκαλύβες·
σέν’ ούτ’ αθανάτων
ξεφεύγει κανείς, ούτ’
εφήμερων σέν’ ανθρώ-
πων, κι ο σ’ έχων μαίνεται.
Αντιστροφή
Συ και γνωστικών άστοχα
τα λογικά γυρνάς, στο χα-
μό· συ κι αυτή την αμάχη αν-
τρών την όμαιμη έχεις σηκώσει·
κι ολόφαντος νικά ματιών
ο πόθος για ώρια
νύφη, των μέγιστων
πάρεδρος αρχαίων θε-
σμών· άμαχη δα εμπαί-
ζ’ η θεά Αφροδίτη.
ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ – ΒΑΚΧΑΙ
ΠΑΡΟΔΟΣ
Επωδός (ΧΟΡΟΣ)
Τι γλύκα στα βουνά, όταν
με θίασο που ξορμά
πέφτεις καταγής, δορά φορώντας,
ντύμα ιερό, γυρεύοντας
αίμα τραγοσφαγής, να φας κρέας ωμό,
ξαμολυμένος σ' όρη Φρύγια, Λύδια,
κι ο Βρόμιος να 'ν' μπροστά,
ευοί.
Ρέει γάλα στη γη, ρέει και οίνος,
ρέει και νέκταρ μελισσών.
Κι ως Συρίας λιβάνι, κα-
πνό ανυψώνει ο Βάκχος,
πυρσώδη φλόγα πεύκου
από νάρθηκ' αυγάζει,
με δρόμο και χορούς
τους πιστούς ξανάβοντας,μ’ ιαχές κι αλαλάζων,
τ’ αβρά του μαλλιά στον αιθέρ’ ανεμίζοντας.
Και τέτοια, με ευοί ευάν, ανακράζει.
Ω βάκχες, εμπρός,
ω βάκχες, εμπρός,
με χλιδή Τμώλου χρυσορό',
υμνήστε τον Διόνυσο
με τα βαρύβροντα τύμπανα,
μ' εύια τον Εύιο θεό υμνολογώντας
με τις Φρύγιες βοές κι αλαλαγμούς σας,
ως ο γλυκόλαλος αυλός
ο ιερός, ιερό παίξιμ' ηχεί, που γλυκά
απλώνει στο βουνό, στο βουνό· αγαλλιά-
ζοντας τότε, σαν το πουλάρι στην μάναφοράδα, τα πόδια γοργοκινά σκιρτώντας η βάκχη.
ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ – ΟΡΝΙΘΕΣ
(το τραγούδι του Έποπα)
ΕΠΟΠΑΣ
Έλα ταίρι μου συ, άσε τον ύπνο,
και πιάσε σκοπούς ύμνων ιερών,
που με το θείο στόμα σου θρηνείς
τον γιο μας, τον πολυδάκρυτον Ίτυν,
θρηνολογώντας μ' οξύγλυκα τραγούδια
του ξανθού λαιμού.
Καθάρια ανεβαίνει απ' τη δασιά
σμιλακιά ηχώ στου Διός το θρόν',
όπ' ο χρυσομάλλης Φοίβος γροικώντας
τους θρήνους σου, αντιψάλλοντας
με φόρμιγγα φιλντισένια, των θεών
ξεσηκώνει χορούς· κι απ' αθανάτων
στόματ' ανυψώνετ' αρμονική
θεία μακάρων ψαλμωδία.ΜΕΝΑΝΔΡΟΣ Μ – ΔΥΣΚΟΛΟΣ
Ο θεός Παν στον Πρόλογο περιγράφει τον Χαρακτήρα του «Δύσκολου»)
ΠΑΝ
Λογιάστε πως ο τόπος είν’ της Αττικής
η Φυλή, και το Νυμφαίο όθε βγαίνω
των Φυλησίων κι όσων μπορούνε τα βράχια
τούτα να καλλιεργούν, περίλαμπρο ιερό τους.
Στο χωράφι τούτο δω, στα δεξιά, κατοικεί
ο Κνήμων, άνθρωπος πολύ απάνθρωπος
και σ’ όλους δύστροπος, που δεν χαίρει στο πλήθος –
«πλήθος» λέω. Μακρόζωος τούτος για χρόνια
πολλά, στη ζωή του όλη γλυκά δεν μίλησε
κανενός, και δεν χαιρέτισε πρώτος κανέναν,
‘ξόν, κι αν στανικά διάβαινε και σίμων’ εμέ,
τον Πάνα»: μ’ αμέσως και γι’ αυτό μετάνιωνε,
το ξέρω. Κι όμως, τέτοιος όντας στους τρόπους,
πήρε μια χήρα γυναίκα, αμέσως μόλις
τής πέθανε κειος που πρώτα την είχε πάρει,
αφήνοντας και γιο, που ήταν τότε μικρός.
Πηγή: ΑΠΕ – ΜΠΕ.
