Στις αρχές του 20ου αιώνα που άρχισαν να φθάνουν μετανάστες από την Ελλάδα και χώρες της Νότιας και Ανατολικής Ευρώπης, οι ντόπιοι δεν τους έβλεπαν με καλό μάτι. Τους θεωρούσαν μόνο ικανούς να δουλεύουν στα ανθρακωρυχεία. Όταν ορισμένοι Έλληνες άρχισαν να δημιουργούν τα πρώτα εστιατόρια προκάλεσαν την εχθρότητα των ντόπιων, όπως φαίνεται από την επιγραφή στην είσοδο κάποιου εστιατορίου: «Καθαρό Αμερικανικό εστιατόριο, χωρίς ποντικούς και Έλληνες».
Το 1912 ο Μανώλης Γιαννάκης άνοιξε το πρώτο Καρπάθικο εστιατόριο στο Charleston WV, και για να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες που συνάντησε δούλευε δεκάξι ώρες την ημέρα. Παρόμοιες προσπάθειες ακολουθήσουν και άλλοι Καρπάθιοι, που στην τριετία (1917-1920) δημιούργησαν τουλάχιστον δέκα εστιατόρια που βρίσκονταν κοντά σε πόλεις που υπήρχαν ανθρακωρυχεία. Στην συνέχεια (1922-1940) δημιουργήθηκαν και άλλα Καρπαθιακά εστιατόρια και σε αστικά κέντρα, όπως στο Pittsburgh, Νέα Υόρκη, Βαλτιμόρη και Σικάγο.
Τα Diners
Το Diner είναι είδος εστιατορίου που κατασκευάζεται σε εργοστάσιο, και συναρμολογείτε στον χώρο που θα λειτουργήσει, συνήθως κοντά σε πολυσύχναστο αυτοκινητόδρομο. Το πρώτο Diner που κατασκευάστηκε το 1872, ήταν ένα βαγόνι που το τραβούσαν άλογα. Στην δεκαετία του 1930 η βιομηχανία παρήγαγε περίτεχνα Diners από stainless steel και στις δεκαετίες του 1960 και 1970 πήραν το Colonial and Mediterranean stile.
Σήμερα τα Diners εξελίχθηκαν σε πολυτελή εστιατόρια.
Το Horseshoe Diner, το πρώτο Καρπάθικο Diner, άνοιξαν οι Νίκος Καπετανάκης και Γιάννης Γεργατσούλης το 1938 στο Jersey City και δυο χρόνια αργότερα, οι Μιχάλης Σαρρής και Δημήτρης Καβαλιέρος άνοιξαν το «400 Diner» στο Elizabeth. Από αυτά πέρασαν αρκετοί Καρπάθιοι, που από πιατάδες έγιναν μάγειροι και, αργότερα, με τις οικονομίες τους άνοιξαν δικά τους Diners.
New Jersey
Στην δεκαετία του 1950, άρχισε η μετακίνηση των μεσοαστών από τις πόλεις στα προάστια, και μεγάλο μέρος αυτών, που εγκατέλειψαν την Νέα Υόρκη, εγκαταστάθηκε στο New Jersey. Σε λίγα χρόνια, χωριά αναπτύχθηκαν σε κωμοπόλεις, με αποτέλεσμα να αυξηθεί η ζήτηση υπηρεσιών στον κλάδο των εστιατορίων που δραστηριοποιούνταν οι Καρπάθιοι και που βρέθηκαν την κατάλληλη ώρα στους κατάλληλους τόπους.
Οι Καρπάθιοι δεν άργησαν να δουν τις ευκαιρίες που παρουσίαζε το New Jersey. Η πρώτη εξόρμηση έγινε το 1951 από τους αδελφούς Μανώλη και Βάσο Μαυρολέων και Μηνά Λεντή, που αγόρασαν το Freehold Diner στο Freehold και λίγο αργότερα οι ίδιοι συνέταιροι με τον Νίκο Καπετανάκη αγόρασαν το Turnabout Diner στο Phillipsburg.
Το 1956 οι Μανώλης και Βάσος Μαυρολέων, ο Μηνάς Λεντής και ο Αριστοτέλης Παπαγεωργίου άνοιξαν το Monmouth Queen Diner, στο Eatontown. Την ίδια χρονιά, άνοιξαν οι αδελφοί Αναστάσης, Νικήτας, Γιώργος και Νίκος Αλεξιάδης, το Garden State Diner στο Paramus, και οι Κωστής Νικολάου, Μιχάλης Βασιλάκης, Δημήτρης Νικολαΐδης και Θεοχάρης Μανωλιάδης το Golden Star Diner στο Little Falls, και τον επόμενο χρόνο οι Νικόλαος Μιχ. Σταυράκης, Κωστής Νικ. Ζαβόλας, Βάσος Γ. Μακρής, Μανώλης Ηλ. Χαλκιάς και Γιάννης Γ. Σαρρής το Venus Diner στο Union. Μέχρι το 1963 άνοιξαν άλλα δέκα Καρπάθικα Diners.
Περίοδος ακμής
Από το 1965, αυξάνει σημαντικά ο αριθμός των Καρπαθιακών Diners. Ο νέος μεταναστευτικός νόμος επέτρεψε σε δυο χιλιάδες Καρπάθιους να εγκατασταθούν στην Αμερική. Οι νεοφερμένοι έπιαναν δουλειά σε Καρπάθικα Diners, ως πιατάδες κι αργότερα ως μάγειροι. Για μερικά χρόνια δούλευαν σκληρά, ώσπου να εξοικονομήσουν το κεφάλαιο που χρειάζονταν για ν’ ανοίξουν κι αυτοί δικό τους Diner, συνήθως τέσσερις φίλοι ή συγγενείς.
Σκληρή δουλειά
Από την ημέρα που άνοιγε το Diner, άρχιζε και σκληρή δουλειά. Οι τέσσερις συνέταιροι δούλευαν 7 μέρες την εβδομάδα και 16 ώρες την ημέρα: δυο δούλευαν μέρα και δυο νύχτα, ο ένας στην κουζίνα και ο άλλος επί της υποδοχής.
Ένα Diner 150 καθισμάτων εισέπραττε γύρω στις 10.000 δολάρια την εβδομάδα, από τα οποία 40% διέθεταν για την αγορά τροφίμων, 30% για μισθούς και 13-15% για το ενοίκιο του οικοπέδου, ασφάλεια, ηλεκτρισμό, νερό, τηλέφωνο και άλλα έξοδα. Το καθαρό κέρδος ήταν από 15-17%, από το οποίο έπρεπε να ξεπληρώσουν τα δάνεια.
Μετά από πέντε χρόνια σκληρής δουλειάς, μπορούσαν να «αναπνεύσουν», να απολαύσουν τους καρπούς των κόπων τους και να ζήσουν ανθρώπινα.
Μέχρι το 1990 τα Καρπαθιακά Diners του New Jersey είχαν φτάσει τα 100. Οι Καρπάθιοι είχαν επικρατήσει σ’ αυτό το είδος των εστιατορίων, έτσι, όταν κάποιος σταματούσε σε κάποιο Diner του New Jersey, δεν ρωτούσε αν ήταν Ελληνικό αλλά αν ήταν Καρπάθικο.
Σ’ ένα άρθρο της New York Times, σχετικό με τα Diners του New Jersey, τα τρία από τα έξι που αναφέρονταν ήταν Καρπάθικα. Σιγά-σιγά, και οι πολιτικοί του New Jersey άρχισαν να υπολογίζουν την οικονομική και πολιτική δύναμη των Καρπαθίων και να αποβλέπουν στην υποστήριξη τους.
Την ίδια εποχή, με πρωτοβουλία του Γιώργου Μανωλιού, Γιάννη Καρακατσάνη, Γιάννη Σακελλάρη, Μιχάλη Σταματάρου και άλλων Καρπαθίων, ιδρύθηκε το Pan Gregorian, συνεταιριστικός οργανισμός 200 ομογενειακών εστιατορίων και Diners, που αξιοποιούσε την αγοραστική τους δύναμη, για να πετυχαίνουν οι εστιάτορες καλύτερες τιμές στην αγορά τροφίμων, εξαρτημάτων και υπηρεσιών. Με τον καιρό, το Pan Gregorian εξαπλώθηκε και σε άλλες πολιτείες της Αμερικής.
Τα περισσότερα Καρπαθιακά Diners δημιουργήθηκαν από μετανάστες πρώτης γενιάς, που τα εκμεταλλεύονταν μέχρι να πάρουν τη σύνταξή τους και μετά τα πουλούσαν ή τα μεταβίβαζαν σε συγγενείς τους. Υπήρχαν όμως και άλλοι που άνοιγαν δεύτερο και τρίτο Diner και πολλές φορές αγόραζαν και το οικόπεδο στο οποίο ήταν τοποθετημένο το Diner. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Παναγιώτης Σκευοφύλακας που μέσα σε 21 χρόνια (1963-1984) άνοιξε εννιά Diners στο New Jersey.
Ύφεση
Τα τελευταία 20 χρόνια, άρχισε η σταδιακή μείωση του αριθμού των Καρπαθιακών Diners του New Jersey. Σήμερα τα περισσότερα παιδιά ιδιοκτητών Diners προτιμούν τα γράμματα και τις επιστήμες ή σταδιοδρομούν σε άλλου είδους επιχειρήσεις. Έτσι οι ιδιοκτήτες, όταν έλθει ο καιρός να πάρουν την σύνταξη τους, τα πωλούν σε άλλους Έλληνες ή και σε ξένους. Τα Καρπαθιακά Diners του New Jersey περνούν στην ιστορία.
Connecticut
Στην δεκαετία του 1950, παρατηρείται ανάλογη κίνηση και στο Connecticut. Το Μάιο του 1950 οι Μιχάλης Ν. Χαλκιάς, Γιάννης Φιλιππίδης και οι αδελφοί Γιώργος, Ηλίας και Μανώλης Κ. Μακρής επιδόθηκαν σε επιχειρήσεις εστιατορίων. Τούς ακολούθησαν και άλλοι Καρπάθιοι, που δημιούργησαν την μικρή Καρπαθιακή παροικία στο New Britain και στην δεκαετία του 1950 άνοιξαν τέσσερα Diners. Οι Καρπάθιοι που έφθασαν αργότερα στο Connecticut επιδόθηκαν σε άλλο είδος εστιατορίων.
Florida
Ο Γιάννης Εμ. Πιττάς, από την Αρκάσα, μετακόμισε το 1925 στο Bartow FL, όπου οι Γιώργος Κάτρος και Μιχάλης Γεωργιάδης είχαν ανοίξει εστιατόριο. Τον επόμενο χρόνο ο Πιττάς άνοιξε το John’s Restaurant, που για πολλά χρόνια αναγνωριζόταν ως το καλύτερο της περιοχής.
Το 1958 ήλθε στο Bartow ο ανεψιός του Μανώλης Χουβαρδάς, ο οποίος με τον καιρό αγόρασε το John’s Restaurant. Ο Χουβαρδάς έφερε κοντά του, πρώτα τα αδέλφια του και μετά άλλους συγγενείς, οι οποίοι, με τη σειρά τους, έφεραν δικούς τους συγγενείς και σε λίγα χρόνια δημιουργήθηκε η Αρκασιώτικη παροικία της Κεντρικής Φλώριδας. Στην αρχή οι νεοφερμένοι έπιαναν δουλειά στο John’s Restaurant και με τον καιρό εξαπλώνονταν στην γύρω περιοχή όπου άνοιγαν δικά τους εστιατόρια, που έφτασαν τα 30.
Yorktown
Μέσα στην Εθνική πινακοθήκη της Αμερικής στο Washington DC υπάρχει ένας πίνακας που απεικονίζει τον Αμερικανό πρόεδρο George Washington και τον Γάλλο στρατηγό Marquis de Lafayette να ανταλλάσσουν χειραψία πάνω σ’ ένα λόφο του Yorktown VA. Σήμερα πάνω σ’ αυτό το λόφο βρίσκεται ο τάφος του ζεύγους Νίκου Ματθαίου, του 16χρονου Αρκασιώτη που το 1920 μετανάστευσε στην Αμερική.
Το 1943 ο Ματθαίου άνοιξε στο Yorktown ένα μικρό εστιατόριο 35 καθισμάτων. Με τον καιρό, και χάρις στα εύγεστα φαγητά και την εξαιρετική περιποίηση που παρείχε, το εστιατόριο μεγάλωνε μέχρι να γίνει το παγκοσμίου φήμης Nick’s Seafood Pavilion, 450 καθισμάτων. Απ’ αυτό πέρασαν πρόεδροι της Αμερικής, γερουσιαστές, στρατηγοί και διασημότητες απ’ τις περισσότερες πολιτείες τις Αμερικής και άλλες χώρες του κόσμου.
Με την πάροδο του χρόνου και την αλματώδη εξέλιξη του εστιατορίου, ο Ματθαίου μπόρεσε να αγοράσει μεγάλες εκτάσεις στην περιοχή, μεταξύ των οποίων και το πεδίον της ιστορικής μάχης του Yorktown.
Αργότερα, όταν η περιουσία αυτή απέκτησε αξία εκατομμυρίων δολαρίων, ο ευγνώμονας Καρπάθιος την δώρισε στην πολιτεία της Virginia. Εκεί, το 1976, όταν η Αμερική γιόρταζε τα 200 χρόνια της Ανεξαρτησίας της, κτίστηκε το American Revolution Museum of Yorktown VA, από τα πλέον αξιόλογα μουσεία της Αμερικής.
Τα Καρπαθιακά εστιατόρια έδωσαν μεγάλη οικονομική ώθηση στην Καρπαθιακή παροικία. Από την οικονομική τους άνθιση επωφελήθηκε και η Κάρπαθος: εκατομμύρια δολάρια (έσοδα των Καρπαθιακών εστιατορίων), επενδύθηκαν στην Κάρπαθο, στην Αττική και στην Ρόδο, σε επιχειρήσεις, σπίτια και σε άλλα ακίνητα. Επίσης ένα σημαντικό μέρος από τα έσοδα των εστιατορίων χρηματοδότησε τους Καρπαθιακούς συλλόγους της Αμερικής και μέσω αυτών πολλά κοινωφελή έργα που έγιναν στην Κάρπαθο.
Karpathian Restaurants
By Manolis Cassotis
At the beginning of the 20th century when immigrants from Greece and countries of Southern and Eastern Europe began to arrive, the locals did not see them with a good eye. They only considered them fit to work in the coal mines. When some Greeks started to create the first restaurants they caused the hostility of the locals, as can be seen from the inscription at the entrance of a restaurant: “Clean American restaurant, without mice and Greeks”.
In 1912 Manolis Giannakis opened the first Karpathian restaurant in Charleston WV, and to cope with the difficulties he encountered he worked sixteen hours every day. Similar efforts were followed by other Karpathians, who in three years (1917-1920) created at least ten restaurants located near towns where were coal mines. Later (1922-1940) other Karpathian restaurants were also created in urban centers, such as in Pittsburgh, New York, Baltimore and Chicago.
Diners
A Diner is a type of restaurant that is built in a factory, and assembled in the place where it will operate, usually near a busy highway. The first Diner, built in 1872, was a horse drawn wagon. In the 1930s the industry produced elaborate stainless-steel Diners and in the 1960s and 1970s they took on the Colonial and Mediterranean style. Today Diners have evolved into luxury restaurants.
The Horseshoe Diner, the first Karpathian Diner, was opened by Nikos Kapetanakis and Yiannis Gergatsoulis in 1938 in Jersey City and two years later, Michalis Sarris and Dimitris Cavalieros opened the “400 Diner” in Elizabeth. Several Karpathians passed through them, who, from dishwashers, became cooks and later, with their savings, opened their own Diners.
New Jersey
In the 1950s, the movement of middle-class people from the cities to the suburbs began, and many of those who left New York settled in New Jersey. In a few years, villages developed into towns, resulting in an increase in the demand for restaurants where the Karpathians happen to be in the right places at the right time.
It didn’t take long for the Karpathians to see the opportunities that New Jersey presented. The first foray was made in 1951 by the brothers Manolis and Vasos Mavroleon and Mina Lenti, who bought the Freehold Diner in Freehold and a little later the same partners with Nikos Kapetanakis bought the Turnabout Diner in Phillipsburg. In 1956, Manolis and Vassos Mavroleon, Minas Lentis and Aristotelis Papageorgiou opened the Monmouth Queen Diner, in Eatontown. That same year, brothers Anastasis, Nikitas, George and Nick Alexiadis opened the Garden State Diner in Paramus, and Kostis Nikolaou, Michalis Vassilakis, Dimitris Nikolaidis and Theoharis Manoliadis opened the Golden Star Diner in Little Falls, and the following year the Nickolas Mich. Stavrakis, Kostis Nik. Zavolas, Vassos G. Makris, Manolis El. Chalkias and Yannis G. Sarris the Venus Diner in Union. By 1963 ten more Karpathian Diners were opened.
Acne period
Since 1965, the number of Karpathian Diners has been increasing significantly. The new immigration law allowed two thousand Karpathians to settle in America. The newcomers got jobs in Karpathian Diners, as dishwashers and later as cooks. For a few years they worked hard, until they saved the capital needed to open their own Diner, usually four relatives or friends.
Hard job
From the day the Diner opened, hard work began. The four partners worked 7 days a week and 16 hours a day: two worked days and two nights, one in the kitchen and the other in the reception. A 150-seat Diner grossed around $10,000 a week, of which 40% was allocated for food purchases, 30% for wages, and 13-15% rent for the lot, insurance, electricity, water, telephone and other expenses. The net profit was from 15-17%, from which they had to repay the loans. After five years of hard work, they could “breathe”, enjoy the fruits of their labor and live humanly.
By 1990 New Jersey’s Karpathian Diners had reached 100. Karpathians had dominated this type of restaurant, so when one stopped into a New Jersey Diner, they did not ask if it was Greek but if it was Karpathian. In a New York Times article about New Jersey Diners, three of the six mentioned were Karpathians. Little by little, New Jersey politicians also began to appreciate the economic and political power of the Karpathians and to look to their support.
At the same time, on the initiative of George Manolios, John Karakatsanis, John Sakellaris, Michael Stamataros and other Karpathians, Pangregorian was founded, a cooperative organization of 200 expatriate restaurants and diners, which utilized their purchasing power, so that restaurateurs could obtain better prices in buying food, accessories and services. Over time, Pangregorian spread to other states in America.
Most Karpathian Diners were created by first-generation immigrants, who operated them until they retired and then sold or passed them on to relatives. But there were others who opened two or three Diners and often bought the lot on which the Diner was located. A typical example is Peter Felix who in 21 years (1963-1984) opened nine Diners in New Jersey.
Decline
Over the past 20 years, the number of New Jersey Karpathian Diners has begun to gradually decline. Today most children of Diners owners prefer letters and sciences or pursue careers in other types of business. So, the owners, when the time comes to retire, sell them to other Greeks or even to foreigners. New Jersey’s Karpathian Diners are becoming a history.
Connecticut
In the 1950s, a similar movement was observed in Connecticut. In May 1950, Michael N. Chalkias, John Filippidis and the brothers George, Elias and Manolis K. Makris engaged in the restaurant business. They were followed by other Karpathians, who created the small Karpathian community in New Britain and in the 1950s opened four Diners. The Karpathians who later arrived in Connecticut indulged in another type of restaurant.
Florida
John Em. Pittas, from Arkasa, moved in 1925 to Bartow FL, where George Katros and Michael Georgiadis had opened a restaurant. The following year, Pittas opened John’s Restaurant, which for many years was recognized as the best in the area.
In 1958, his nephew Manolis Houvardas came to Bartow, who eventually bought John’s Restaurant. Houvardas brought to America, first his brothers and then other relatives, who, in turn, brought their own relatives and in a few years the Arkasian community of Central Florida was created. At first the newcomers got jobs at John’s Restaurant and in time they spread to the surrounding area where they opened their own restaurants, numbering up to 30.
Yorktown
Inside the US National Gallery in Washington DC is a painting depicting US President George Washington and the French General Marquis de Lafayette shaking hands on a hill in Yorktown VA. Today on this hill is the grave of Nick Mathew and his wife, the 16-year-old Arkasian who immigrated to America in 1920.
In 1943 Mathew opened a small 35-seat restaurant in Yorktown. Over time, and thanks to the delicious food and excellent service, the restaurant grew to become the world-famous Nick’s Seafood Pavilion, with 450 seats. American presidents, senators, generals and celebrities from most American states and other countries of the world have passed through it.
Over time and the restaurant’s leaps and bounds, Matthew was able to purchase large tracts of land in the area, including the historic Yorktown battlefield. Later, when this property was worth millions of dollars, the grateful Karpathian donated it to the state of Virginia. There, in 1976, when America was celebrating 200 years of its Independence, the American Revolution Museum of Yorktown VA, one of the most remarkable museums in America, was built.
The Karpathian restaurants gave a great economic boost to the Karpathian community. Karpathos also benefited from their economic prosperity: millions of dollars (income of the Karpathian restaurants), were invested in Karpathos, Attica and Rhodes, in businesses, houses and other properties. Also, a significant part of the restaurants’ revenues financed the Karpathian associations of America and through them many public benefit projects carried out in Karpathos.
