Γράφει ο Μανώλης Κασσώτης
Στην Ελλάδα και σ’ άλλα μέρη του κόσμου είναι γνωστή η συμβολή των Συμαίων δυτών στην ανεύρεση και ανέλκυση των αρχαιοτήτων των Αντικυθήρων. Είναι όμως σχεδόν άγνωστη η συμβολή δυο άλλων Δωδεκανησίων στην εξερεύνηση του Ιερού Πηγαδιού των Mayas στην Κεντρική Αμερική.
Όση σημασία έχει ο Heinrich Schliemann για τις ανασκαφές στην Τροία και ο Arthur Evans για τις ανασκαφές στην Κρήτη, την ίδια σημασία έχει και ο Edward Herbert Thompson για τις ανασκαφές που έκαμε στην Κεντρική Αμερική για τον πολιτισμό των Mayas.
Αρχίζοντας το 1885 αφιέρωσε μισό αιώνα ζωής κάνοντας ανασκαφές στην χερσόνησο Yucatan στην δυτική πλευρά του κόλπου του Μεξικού και κυρίως στην αρχαία πόλη Chichen-Itza, όπου μεταξύ των άλλων ανακάλυψε τις πυραμίδες των Mayas που τις είχε ζηλότυπα κρυφοφυλάξει η τροπική βλάστηση.
«Πηγάδι της θυσίας»
Ο Thompson ερευνώντας την βιβλιοθήκη της Μαδρίτης βρήκε ένα χειρόγραφο βιβλίο του ιεραποστόλου, και αργότερα αρχιεπισκόπου του Yucatan, Diego De Landa με τον τίτλο «Relacion de la Cosas de Yucatan». Στο βιβλίο του ο De Landa περιέγραφε την ιερή πόλη των Mayas, την Chichen-Itza δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στο Ιερό πηγάδι, το Cenote, που στην γλώσσα των ιθαγενών σημαίνει το «Πηγάδι της θυσίας».
Σύμφωνα με την περιγραφή του De Landa, είχε διατηρηθεί μια παράδοση μεταξύ των ιθαγενών του Μεξικού σχετικά με το «Πηγάδι της θυσίας». Σε εποχή ξηρασίας ή κάποιας άλλης φυσικής καταστροφής, οι ιερείς του ιερού ναού του «Kukil Can» πήγαιναν εν πομπή, με ψαλμούς και μουσική, στο «Πηγάδι της θυσίας», ακολουθώντας την Ιερά οδό. Μαζί τους είχαν αιχμαλώτους νέους, των πιο φημισμένων εχθρών και αντιπάλων τους, όμορφες νέες και αντικείμενα μεγάλης αξίας.
Όταν η πομπή έφτανε στο «Πηγάδι της θυσίας» γινόταν ιδιαίτερη τελετή στο ιερό του «Θεού της βροχής» που βρισκόταν στο χείλος του Πηγαδιού και απ’ εκεί έριχναν τους νέους, τις νέες και τα άλλα αντικείμενα για να εξευμενίσουν τον θυμωμένο θεό που κατοικούσε στο πυθμένα του Πηγαδιού.
Οι προηγούμενοι και οι σύγχρονοι μελετητές της εποχής θεωρούσαν τις περιγραφές του De Landa μύθους και δημιουργήματα της φαντασίας του. Όμως ο Thompson το αντιμετώπισε ως πραγματικότητα και μετά από αρκετά χρόνια, στις αρχές του 20ου αιώνα, ανακάλυψε το Ιερό πηγάδι που περιέγραφε ο De Landa: ήταν ένα από τα βαθουλώματα της περιοχής που δημιουργούνται στην επιφάνεια της γης από την υποχώρηση του υπεδάφους (sinkhole) και αποφάσισε να το εξερευνήσει. Βρήκε χρηματοδότες, αλλά κανείς τους δεν ήθελε να πάρει την ευθύνη για την ζωή του, «αν θέλεις να αυτοκτονήσεις μπορείς να βρεις καλλίτερο τρόπο», του έλεγαν.
Νικόλας και Πανορμίτης
Όταν ο Thompson εξασφάλισε την χρηματοδότηση πήγε στη Βοστόνη και πήρε μαθήματα θαλάσσιας κατάδυσης από τον πλοίαρχο Ephraim Nickerson of Long Waarf. Αργότερα ο ίδιος διηγείτο: «όπως διαπίστωσα έγινα μέτριος, όχι πολύ καλός δύτης», για την εξερεύνηση όμως του πηγαδιού χρειαζόταν πεπειραμένο δύτη. Εκείνη την εποχή, πριν ακόμα αρχίσει η ομαδική μετανάστευση των Ελλήνων σφουγγαράδων στο Tarpon Springs της Φλώριδας, μετανάστευσαν στις Bahamas αρκετοί Καλύμνιοι σφουγγαράδες, που επιδόθηκαν στην σπογγαλιεία και σύντομα η φήμη τους διαδόθηκε σ’ όλη την Αμερική.
Εκεί, λοιπόν, στις Bahamas πήγε ο Thompson για να βρει δύτη. Ρώτησε και έμαθε ότι ο πιο πεπειραμένος σφουγγαράς σ’ όλες τις Bahamas ήταν ο Νικόλας. Μ’ αυτόν και τον βοηθό του, τον Πανορμίτη, υπέγραψε συμφωνητικό. Δεν αναφέρεται ο τόπο της καταγωγής τους αλλά από τα ονόματα Νικόλας και Πανορμίτη και την παρουσία Καλυμνίων στις Bahamas εξάγεται ότι ήταν Καλύμνιοι.
Ο Thompson εγκατάστησε ένα γερανό στο χείλος του πηγαδιού στην δεξιά μεριά του ιερού, από το οποίο σύμφωνα με τον De Landa, οι Mayas έριχναν τις νέες, τους νέους και τα πολύτιμα αντικείμενα μέσα στο πηγάδι. Με την βοήθεια του γερανού καθάρισε, αυτήν την μεριά του πηγαδιού από τα δέντρα, τα χώματα και τις πέτρες που είχαν συσσωρευτεί από εκατοντάδες χρόνια. Έφτιαξαν μια τεράστια ξύλινη σχεδία και με τον γερανό την κατέβασαν μέσα στο πηγάδι. Πάνω στην σχεδία έβαλαν τα σκάφανδρα, τις αεραντλίες και τα άλλα εξαρτήματα που χρειάζονταν για την κατάδυση.
Ο Πανορμίτης πήρε τη θέση του κοντά στις αεραντλίες από όπου διηύθυνε τους ιθαγενείς και βοηθούσε τον Thompson και τον Νικόλα να βάλουν το «φόρεμα» και την μπρούτζινη περικεφαλαία. Όλα ήταν έτοιμα για την κατάδυση. Οι ιθαγενείς, που παρακολουθούσαν αμίλητοι έχασαν το χρώμα τους, δεν πίστευαν ότι θα τους ξανάβλεπαν. Ο «Θεός της βροχής» δεν θα τους άφηνε να επιστρέψουν. Οι ιθαγενείς πίστευαν ότι στον σκοτεινό βυθό του ιερού πηγαδιού, που ζούσε ο παντοδύναμος Θεός, υπήρχαν μεγάλα φίδια και τρομερά τέρατα κι αν κάποιος τολμούσε να φθάσει μέχρι εκεί δεν θα τον άφηναν να γυρίσει ζωντανός.
Παραμένουν ζωντανοί
Σιγά-σιγά ο Thompson κατέβηκε τη σκάλα που ήταν στερεωμένη στο πλάι της σχεδίας και σε λίγο χάθηκε κάτω από το χαλκοπράσινο νερό. Φαινόντουσαν μόνο οι φυσαλίδες του αέρα που έβγαιναν από την βαλβίδα της περικεφαλαίας και έφθαναν στην επιφάνεια. Στα τρία πρώτα μέτρα οι ακτίνες του ήλιου που διαπερνούσαν το νερό άλλαζαν χρώμα από κίτρινο σε πράσινο και σκούρο βυσσινί, μετά απόλυτο σκοτάδι. Σε λίγο, σαν πιο έμπειρος, καταδύθηκε ο Νικόλας και σε λίγα λεπτά ήλθε δίπλα στον Thompson και του έσφιξε το χέρι. Ήταν οι πρώτοι άνθρωποι που έφτασαν μέχρι σ’ αυτό το σημείο ζωντανοί και εξακολουθούσαν να παραμένουν ζωντανοί.
Μαζί τους πήραν από ένα υποθαλάσσιο φακό για να βλέπουν, αλλά ήταν τελείως άχρηστος, γιατί κοντά στον βυθό το νερό ήταν πηκτό, κάτι μεταξύ σούπας και λάσπης, έπρεπε να δουλεύουν μέσα στο σκοτάδι. Είχαν μαζί τους και από ένα υποθαλάσσιο τηλέφωνο, αλλά και αυτό το εγκατέλειψαν, γιατί βρήκαν καλύτερο τρόπο να επικοινωνούν μεταξύ τους. Ανακάλυψαν ότι στα 20-30 μέτρα βάθος που δούλευαν, όταν κολλούσαν τη μια μύτη της περικεφαλαίας του ενός με του άλλου, μπορούσαν να μιλούν και να συνεννοούνται. Οι φωνές τους έμοιαζαν σαν να έρχονταν από το υπερπέραν, χωρίς ζωή και χρώμα, αλλά ακούγονταν καθαρά.
«Εύφορη ζώνη»
Το άνοιγμα του Πηγαδιού είχε σχήμα ελλειπτικό με μέση διάμετρο γύρω στα 57 μέτρα και από το χείλος μέχρι το νερό γύρω στα 20-24 μέτρα. Κοντά στην επιφάνεια του νερού, μέχρι που τελείωνε το πηκτό νερό και άρχιζε η λάσπη, μπορούσαν να κινούνται με σχετική ευκολία. Δέκα περίπου μέτρα κάτω από την επιφάνεια, η λάσπη γινόταν τόσο παχιά που συγκρατούσε πελώριες ρίζες και κορμούς δένδρων. Πέντε μέτρα πιο κάτω η λάσπη ήταν τόσο συμπαγής που συγκρατούσε κολώνες και μεγάλες πέτρες από τους τοίχους του ιερού που γκρεμίστηκε και έπεσε μέσα στο πηγάδι. Μέσα σ’ αυτά τα πέντε μέτρα πάχος λάσπης, που ο Thompson τα ονόμασε «εύφορη ζώνη», έψαχνε να βρει τις αποδείξεις που θα επαλήθευαν την παράδοση των Mayas, όπως την περιέγραψε ο De Landa.
Μέσα στην «εύφορη ζώνη» βρήκαν τους σκελετούς τριών γυναικών. Γύρω από της μιας τον λαιμό ήταν ένα περιδέραιο φτιαγμένο από χάντρες. Μέσα στη λάσπη βρέθηκαν μερικά κομμάτια από τα ρούχα που φορούσαν τα τρία άτυχα θύματα. Μετά βρήκαν σκαλιστά πέτρινα αγαλματάκια σκεπασμένα από φύλλα χρυσού και χαλκού, τεμάχια από ρητινώδη λιβάνια, αρκετούς σκελετούς, βέλη και κομμάτια από ύφασμα, όλα μεγάλης αρχαιολογικής αξίας. Βρέθηκαν αρκετά χρυσά αντικείμενα, τα περισσότερα από μείγμα μικρής περιεκτικότητας χρυσού, υπήρχαν λίγα φτιαγμένα από καθαρό χρυσάφι, αλλά η αξία τους συνίστατο στις φιγούρες και στα σύμβολα που ήταν σκαλισμένα πάνω τους.
Στο Peabody Museum της Βοστόνης, όπου σήμερα εκτίθενται, δώρισε ο Thompson τα αρχαιολογικά αντικείμενα που βρήκε στο «Πηγάδι της θυσίας». Όμως τα περισσότερα απ’ αυτά τα αρχαιολογικά ευρήματα πέρασαν από τα χέρια δυο συμπατριωτών μας σφουγγαράδων που ξέρουμε μόνο τα μικρά τους ονόματα. Γι’ αυτό η σύντομη αναφορά στο κατόρθωμα τους ας θεωρηθεί μνημόσυνο στην μνήμη του Νικόλα και του Πανορμίτη.
Kalymnian sponge divers explored the “Holy Well”
of the Mayas of Mexico
In Greece and in other parts of the world, the contribution of the Simian divers to the discovery and retrieval of the antiquities of Antikythera is well known. However, the contribution of two other Dodecanese to the exploration of the Sacred Well of the Mayas in Central America is almost unknown. As important as Heinrich Schliemann is for the excavations in Troy and Arthur Evans for the excavations in Crete, Edward Herbert Thompson is equally important for the excavations he made in Central America for the Mayas civilization.
Beginning in 1885, he devoted half a century of his life excavating in the Yucatan Peninsula on the western side of the Gulf of Mexico, and especially in the ancient city of Chichen-Itza, where, among other things, he discovered the Mayan pyramids that had been jealously hidden by tropical vegetation.
“Well of Sacrifice”
Thompson researching the Madrid library found a handwritten book by the missionary, and later archbishop of Yucatan, Diego De Landa entitled “Relacion de la Cosas de Yucatan”. In his book, De Landa described the sacred city of the Mayas, Chichen-Itza, paying particular attention to the Sacred Well, the Cenote, which in the language of the natives means “Well of Sacrifice”. According to De Landa’s account, a tradition had been preserved among the natives of Mexico concerning the “Well of Sacrifice.” In times of drought or some other natural disaster, the priests of the holy temple of “Kukil Can” would go in procession, with psalms and music, to the “Well of Sacrifice”, following the Sacred Way. With them they had captive youths, of their most illustrious enemies and rivals, beautiful maidens, and articles of great value. When the procession reached the “Well of Sacrifice” a special ceremony was held at the shrine of the “God of Rain” which was located on the edge of the Well and from there they threw the young men, women and other objects to appease the angry god who resided in the bottom of the Well.
Earlier and contemporary scholars of the time considered De Landa’s descriptions to be myths and figments of his imagination. But Thompson took it as a reality and after several years, at the beginning of the 20th century, he discovered the Holy Well described by De Landa: it was one of the depressions in the area created on the surface of the earth by the subsidence of the subsoil (sinkhole). and decided to explore it. He found financiers, but none of them wanted to take responsibility for his life, “if you want to kill yourself you can find a better way”, they told him.
Nicholas and Panormitis
When Thompson secured the funding, he went to Boston and took scuba diving lessons from Captain Ephraim Nickerson of Long Waarf. Later he himself recounted: “as I found out I became a mediocre, not a very good diver”, but for the exploration of the well an experienced diver was needed. At that time, even before the massive migration of Greek sponge divers to Tarpon Springs, Florida, several Kalymnian sponge divers immigrated to Bahamas, engaged in sponge fishing and soon their fame spread throughout America. So there, in the Bahamas, Thompson went to find a diver. He asked and learned that the most experienced sponge diver in all of the Bahamas was Nicholas. He signed an agreement with him and his assistant, Panormitis. The place of their origin is not mentioned, but from the names Nicholas and Panormitis and the presence of Kalymnians in the Bahamas, it is deduced that they were Kalymnians.
Thompson installed a crane at the rim of the well on the right side of the sanctuary, from which, according to De Landa, the Mayas dropped the brides, youths, and valuables into the well. With the help of the crane, he cleaned this part of the well from the trees, soil and stones that had accumulated over hundreds of years. They built a huge wooden raft and lowered it into the well with the crane. On the raft they put the diving suit, the air pumps and the other accessories needed for the dive.
Panormitis took his place near the air pumps from where he directed the natives and was helping Thompson and Nikolas put on the “dress” and bronze helmet. Everything was ready for the dive. The natives, watching speechless, lost their color, not believing they would see them again. The “Rain God” would not let them return. The natives believed that at the dark bottom of the sacred well, where the almighty God lived, there were great snakes and terrible monsters and if anyone dared to reach there they would not let him return alive.
They remain alive
Slowly Thompson descended the ladder fixed to the side of the raft and was soon lost beneath the copper-green water. Only the air bubbles that came out of the skull valve and reached the surface were visible. In the first three meters the sun’s rays penetrating the water changed color from yellow to green and dark red, then total darkness. In a little while, as if more experienced, Nicholas dived and, in a few minutes, he came next to Thompson and shook his hand. They were the first people to reach this point alive and still remain alive.
They took with them an underwater flashlight to see, but it was completely useless, because near the bottom the water was thick, something between soup and mud, they had to work in the dark. They also had an underwater telephone with them, but they abandoned that as well, because they found a better way to communicate with each other. They discovered that at the 20–30-meter depth where they were working, when they stuck one nose of each other’s skull together, they could talk and communicate. Their voices seemed to come from beyond, lifeless and colourless, but clear.
“Fertile zone”
The opening of the Well had an elliptical shape with an average diameter of around 57 meters and from the rim to the water around 20-24 meters. Near the surface of the water, until the thick water ended and the mud began, they could move with relative ease. About ten meters below the surface, the mud became so thick that it held huge roots and tree trunks. Five meters below the mud was so solid that it held pillars and large stones from the walls of the sanctuary that collapsed and fell into the well. In this five-meter-thick mud, which Thompson called the “fertile zone”, he looked for the evidence that would verify the Mayas tradition, as described by De Landa.
Inside the “fertile zone” they found the skeletons of three women. Around her neck was a necklace made of beads. Some pieces of the clothes worn by the three unfortunate victims were found in the mud. Then they found carved stone figurines covered in gold and copper leaves, pieces of resinous incense, several skeletons, arrows, and pieces of cloth, all great archaeological value. A number of gold objects were found, most of them a mixture of a small gold content, there were a few made of pure gold, but their value consisted in the figures and symbols carved on them.
Thompson donated the archaeological artifacts he found at the “Sacrificial Well” to the Peabody Museum in Boston, where they are now on display. But most of these archaeological finds passed through the hands of two of our compatriots, whose first names we only know. That is why the brief reference to their achievement should be considered a memorial in memory of Nicholas and Panormitis.
Manolis Cassotis
