Όπως και με τα τρία προηγούμενα άρθρα που εκφράζουν τις απόψεις Ιταλών αξιωματούχων για τα γεγονότα που ακολούθησαν στα χρόνια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου στην Κάρπαθο μετά την άφιξη των Γερμανών στις 6 Σεπτεμβρίου 1943 και την ανακοίνωση της Συνθηκολόγησης της Ιταλίας με τους Συμμάχους, συνεχίζουμε με τις απόψεις στρατιωτικού ιερέα που την ίδια εποχή υπηρέτησε στην Κάρπαθο.
Ο ανώνυμος ιερέας
Από την αρχαιότητα θεωρείτο καθιερωμένη η παρουσία θρησκευτικών εκπροσώπων σε όλους τους στρατούς ανεξάρτητα θρησκεύματος. Η παρουσία καθολικού στρατιωτικού ιερέα στην Κάρπαθο στα χρόνια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου δεν προκαλεί έκπληξη. Οι πληροφορίες που ακολουθούν προέρχονται από το ημερολόγιο του ιερέα που εξερεύνησε και δημοσίευσε ο Χάρη Κουτελάκης, και παρ’ όλες τις προσπάθειες που κατέβαλε δεν μπόρεσε να εξακριβώσει το όνομα του.
Τη νύχτα της 19ης Δεκεμβρίου 1942, ο ανώνυμος ιερέας ξεκίνησε από τον Πειραιά και το πρωί της 21ης έφτασε στη Ρόδο, όπου υπηρέτησε μέχρι στις 21 Ιουνίου 1943 και το πρωί της επομένης έφτασε αεροπορικώς στην Κάρπαθο. Την άλλη μέρα με το καλωσόρισμα, οι Εγγλέζοι βομβάρδισαν το λιμάνι των Πηγαδίων και έλαβε γεύση της πολεμικής κατάστασης που επικρατούσε στο νησί.
Οι πρώτες ιεροτελεστίες στην Κάρπαθο
Αφού γνωρίστηκε με τους στρατιωτικούς και πολιτικούς αξιωματούχους, στις 24 Ιουνίου τέλεσε λειτουργία στην πλατεία του Διοικητηρίου με τον καπελλάνο (ιερέα) Don Luigi Accurso, που αμέσως μετά έφυγε με άδεια και δεν ξαναγύρισε. Αργότερα στις 2 Ιουλίου ιερούργησε στο Ιταλικό νεκροταφείο στο Πλατύολο.
Τις επόμενες μέρες επισκέφθηκε το στρατιωτικό νοσοκομείο στις Μενετές και στρατιωτικές μονάδες στον Προφήτη Ηλία, Αφιάρτη, Κάστελλο, αεροδρόμιο, Φοινίκι, Άφωτη, Βρόντη και σε άλλες τοποθεσίες στα Πηγάδια, όπου τελούσε Θ. Λειτουργίες και εξηγούσε το Ευαγγέλιο με ομιλίες ενθάρρυνσης και συμπαράστασης.
Στην Κάσο
Το βράδυ της 9ης Αυγούστου με τoν Maresciallo Penna πήγε στην Κάσο όπου το επόμενο πρωί τέλεσε την Θ. Λειτουργία με τον εκεί καπελλάνο Don Terzi, αλλά λόγω της επιδεινούμενης κακοκαιρίας επέστρεψε την ίδια μέρα. Φθάνοντας στο Φοινίκι έμαθε από τον λοχαγό Ricci για την απόβαση κατασκόπων στον Λευκό.
Ο Vincenzo είναι καλά
Στις 27 Αυγούστου πήρε τηλεγράφημα από τον πατέρα του ότι ο αδελφός του Vincenzo, που αιχμαλωτίστηκε στην Τυνησία, βρισκόταν στην Αγγλία και είναι καλά. Από τον υπολοχαγό Kraack, που έφτασε στην Κάρπαθο πριν από μια βδομάδα, έμαθε ότι περίμενε την άφιξη γερμανικού Τάγματός, και «Πράγματι στις 6 Σεπτεμβρίου έφτασαν στα Πηγαδίων από τον Πειραιά τα ατμόπλοια Donizzetti και Ελλάς συνοδευόμενα από δύο καταδρομικά, ένα ανθυποβρυχιακό και ένα πλοίο συνοδείας και τρεις μοτοζάτερες από την Κρήτη και αποβίβασαν στρατιώτες και εφόδια» (μόνο 4-5 μοτοζάτερες συνοδευόμενες από ένα μικρό πολεμικό πλοίο έφτασαν από την Κρήτη) και τονίζει: «Αυτό ήταν η αρχή της καταστροφής μας!».
Η Ιστορία θα κρίνει
Το βράδυ της 8ης Σεπτεμβρίου πληροφορήθηκε για την συνθηκολόγηση της Ιταλίας με τους Συμμάχους και άρχισαν οι διαπραγματεύσεις με τους Γερμανούς, και κατηγορεί τους Ιταλούς αξιωματικούς που, παρά την θέληση των στρατιωτών να πολεμήσουν, παράδωσαν σε 900 Γερμανούς 3000 Ιταλούς με κανόνια, όλμους, πολυβόλα, τουφέκια, χιλιάδες πυρομαχικά και ξιφολόγχες χωρίςνα έχουν την ικανοποίηση να ρίξουν έστω μια βολή!! «Η Ιστορία σε ένα προσεχές μέλλον, θα κρίνει!»
Στις 17 Σεπτεμβρίου επιβιβάστηκαν σε δύο αρματαγωγά 700 Ιταλοί αιχμάλωτοι που μεταφέρθηκαν στην Κρήτη, και στις 19 έφθασαν στα Πηγάδια ένα ατμόπλοιο, δυο αρματαγωγά, για να επιβιβάσουν και μεταφέρουν τους υπόλοιπους αιχμαλώτους. Αλλά την επομένη μετά την επιβίβαση των στρατιωτών, συμμαχική αεροπορική επιδρομή βομβάρδισε τα πλοία σπέρνοντας τον θάνατο. Πλήθος πανικόβλητων στρατιωτών έπεσαν στην θάλασσα και όσοι δεν γνώριζαν κολύμπι, όπως ο λοχαγός Giordano, πνίγηκαν και τους μετέφεραν στην κατοικία του λοχαγού που μετατράπηκε σε νεκροθάλαμο.
Σε κατάσταση αγωνίας με ρόγχο θανάτου
Αφού τους έδωσε την τελευταία ευχή, έτρεξε στο νοσοκομείο όπου άρχισαν να καταφθάνουν οι πιο σοβαρά τραυματίες σε κατάσταση αγωνίας με τον ρόγχο του θανάτου. Τους έδινε την άφεση «υπό όρον» πεθαίνοντας μετά από λίγη ώρα.
Σιγά-σιγά έφθασαν και οι άλλοι τραυματίες. Οι Ιταλοί γιατροί μαζί με ένα Γερμανό γιατρό και δυο γυναίκες τους φρόντιζαν πέρα από τα όρια αγαθοεργίας. Ο δε ιερέας έτρεχε από τον ένα στον άλλο εμψυχώνοντας και συμφιλιώνοντας τους με τον Θεό, προετοιμάζοντας τους ετοιμοθάνατους για το «κάλεσμα του Κυρίου» …
Αίματα παντού
Το πρωί της επομένης ανέβηκε στο πλοίο να φροντίσει για τους νεκρούς. Το θέαμα που αντίκρυσε ήταν φοβερό, αίματα παντού και έξι νεκροί στις πιο απίθανες στάσεις. Μετά την τακτοποίηση των νεκρών, βρώμικος από αίματα και ιδρώτα, κουρασμένος και νηστικός επί τριάντα έξι ώρες, αλλά ευχαριστημένος για όσα είχε κάνει, πήγε να πλυθεί και να ξεκουραστεί.
Το πρωί της 22ας έγινε η κηδεία των πεσόντων στο Ιταλικό νεκροταφείο, δέκα Ιταλών και ενός Γερμανού. Στην Θ. Λειτουργία και στην τελετουργική άφεση στους νεκρούς παρευρέθηκε ο συνταγματάρχης Imbriani με άλλους Ιταλούς και ένα Γερμανό αξιωματικό.
Στο μεταξύ μετακόμισαν στο Νοσοκομείο στο Όθος τους πιο βαριά τραυματισμένους. Εκεί μετακόμισε και ο ιερέας για περισσότερη ασφάλεια, αλλά καθημερινά κατέβαινε στα Πηγάδια για να επισκεφθεί τους αιχμαλώτους και να κάμει την Θ. Λειτουργία. Στις 6 Οκτωβρίου κατεβαίνοντας στα Πηγάδια, το αυτοκίνητο έπεσε στο γκρεμό τραυματίζοντας σοβαρά τον ιερέα, τον υπολοχαγό Poli και δυο Γερμανούς.
Η κατάσταση χειροτερεύει
Η κατάσταση χειροτερεύει, οι Γερμανοί λαμβάνουν σκληρά μέτρα εναντίον των Ιταλών, παίρνουν τα τρόφιμα από τις αποθήκες τους και τους απαγορεύουν να κυκλοφορούν τη νύχτα, ενώ οι πολεμικές επιχειρήσεις εντείνονται. Στις 7 Οκτωβρίου παρατεταμένη αεροναυμαχία διεξάγεται μεταξύ Καρπάθου και Ρόδου με μεγάλες απώλειες για τους Γερμανούς. Την επομένη αγγλικά αεροπλάνα πετούν πάνω από την Κάρπαθο και ρίχνουν προκηρύξεις στα ιταλικά και στα γερμανικά.
Στις 20 Οκτωβρίου μηχανοκίνητο ιστιοφόρο πλέοντας προς την Κρήτη δέχθηκε επίθεση από συμμαχικά αεροπλάνα. Το ιστιοφόρο κατόρθωσε να φτάσει στην Κάσο με αρκετούς νεκρούς, που ενταφίασε ο Έλληνας ιερέας, και τραυματίες τους οποίους περιέθαλψε ο εκεί Έλληνας γιατρός (Εμμανουήλ Σταματάκης). Μαζί με το ιατρικό προσωπικό πήγε και ο ιερέας στην Κάσο. Οι πιο βαριά τραυματισμένοι μεταφέρθηκαν στο Όθος και οι υπόλοιποι συνέχισαν το ταξίδι τους για την Κρήτη.
Alessandro Orofino
Στις 23 Οκτωβρίου οι Γερμανοί εκτέλεσαν, κατόπιν προδοσίας, τον Alessandro Orofino που κρυβόταν και τον έθαψαν κοντά στο γεφύρι της Βωλάδας σε ένα λάκκο που έβαλαν τον ίδιο να σκάψει. Το ρολόι και το πορτοφόλι του Alessandro που περιείχε 8 με 9 χιλιάδες λιρέτες τα έδωσαν στον Έλληνα καταδότη. «Είθε ο Κύριος να τον πληρώσει με ό,τι του αξίζει!».
Στις 26 Οκτωβρίου ο ιερέας πήγε στις Μενετές, όπου ο λοχαγός Bethege του έδωσε άδεια να ξεθάψει τον νεκρό και τον έθαψε στο Ιταλικό νεκροταφείο με την πρέπουσα ιεροτελεστία.
Το βράδυ της 23ης Οκτωβρίου αναχώρησε ατμάκατος με 60 Ιταλούς στρατιώτες και 10 αξιωματικούς, μεταξύ των οποίων οι λοχαγοί Mancuso και Di Sandro, οι υπολοχαγοί Albertini, Scaramuggino, Basosi, Falciani, και όταν έφτασε κοντά στην Κρήτη την σταμάτησε αγγλικό υποβρύχιο και την ανάγκασε να κατευθυνθεί προς την Αφρική, και σώθηκαν.
Με αυτήν την αναχώρηση λιγόστεψαν οι Ιταλοί αξιωματικοί που μένουν στο νησί. Ο υπολοχαγός Patruno, τον οποίο οι Γερμανοί είχαν ήδη πιάσει, τους ξέφυγε λέγοντας ότι πάει να μαζέψει τα πράγματά του και το έσκασε. Ο συνταγματάρχης Imbriani πήγε στο Όθος να τον βρει, αλλά γύρισε άπραγος. Αν τον πιάσουν οι Γερμανοί θα τον τουφεκίσουν ως φυγά και αντάρτη.
Εκτελέσεις
Χάραμα στις 2 Νοεμβρίου οι Γερμανοί τουφέκισαν 7 Έλληνες νεαρούς από τα Σπόα: «Σ’ εκείνο το σημείο είχε πέσει ένα γερμανικό αεροπλάνο και όλα τα μέλη του πληρώματος είχαν σκοτωθεί. Αυτοί οι Έλληνες είχαν τρέξει πάνω σ’ αυτά τα πτώματα, όπως τα κοράκια πάνω στην λεία, γδύνοντάς τους και λεηλατώντας τα πάντα και ανικανοποίητοι απ’ όλα αυτά είχαν αφαιρέσει ό,τι μπορούσαν από το αεροπλάνο, αφήνοντας μόνον τον μεταλλικό σκελετό. Μεταξύ των επτά ήταν και ο γιός του παπά. Αφού τους αναγνώρισαν, τους οδήγησαν στα Πηγάδια, όπου κάθε μέρα τους χτυπούσαν μέχρις αίματος, τους δίκασαν και τους καταδίκασαν σε θάνατο». (Ο ιερέας κατέγραψε τα γεγονότα όπως θα τα άκουσε. Ο ένας γερμανός αεροπόρος σκοτώθηκε και ο άλλος τραυματίστηκε και οι εκτελεσθέντες ήταν τρείς: Εμμανουήλ Κων. Πιπέρης, Πάχος Βασ. Ν. Πιπέρης και Εμμανουήλ Γ. Σισαμής).
Υποβρύχιο
Στις 16:45 της 6ης Νοεμβρίου συμμαχικό υποβρύχιο από το Δεσποτικό νησί έριξε μια τορπίλη στην αποβάθρα του λιμανιού, όπου βρισκόταν ένα μεγάλο ιστιοφόρο το οποίο καταστράφηκε, και μαζί μ’ αυτό και τα γράμματα που έστελναν οι στρατιώτες στα σπίτια τους. Η αποβάθρα, το Τελωνείο και τα σπίτια ένα γύρω υπέστησαν καταστροφές. Το υποβρύχιο αναδύθηκε και άνοιξε πυρ με το κανόνι του εναντίον ενός υδροπλάνου που βρισκόταν εκεί κοντά. Η άμυνα των Γερμανών ενεργοποιήθηκε χωρίς αποτέλεσμα. Οι Γερμανοί είχαν δυο νεκρούς και οι Ιταλοί ένα τραυματία.
Πήγε για πασσάλους και βρήκε τον θάνατο
Στο στρατόπεδο αιχμαλώτων στον Τηλέγραφο ο στρατιώτης Mario Cosenza πήγε να βγάλει πασσάλους μέσα από τα σύρματα που υπήρχαν ένα γύρω από τον σταθμό υποθαλάσσιων καλωδίων για να φτιάξει την καλύβα του, χωρίς να προσέξει την επιγραφή που έγραφε για νάρκες και από την έκρηξη νάρκης σκοτώθηκε. Ένας ειδικός Γερμανός υπαξιωματικός απεγκλώβισε το πτώμα, το οποίο θάφτηκε με την πρέπουσα τελετουργία στο Ιταλικό νεκροταφείο.
Ο ιερέας συνεχίζει να προσφέρει θρησκευτική και ηθική συμπαράσταση στους Ιταλούς αιχμαλώτους και προσπαθεί να βελτιώσει την θέση τους, και ξαφνικά στις 15 Νοεμβρίου 1943 τελειώνει η τελευταία καταγραφή μισοτελειωμένη. Δεν είναι βέβαιο πότε έφυγε από την Κάρπαθο για την Κρήτη και πώς βρέθηκε το ημερολόγιό του στην Ιταλική πρεσβεία στην Αθήνα. Το μόνο βέβαιο είναι ότι το ημερολόγιό του προσφέρει, από διαφορετική σκοπιά, μια ματιά στην Ιστορία της Καρπάθου στα χρόνια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.
The Italians in Dodecanese during WWII Military chaplain in Karpathos
By Manolis Cassotis
As with the three previous articles expressing the views of Italian officials on the events that followed in WWII in Karpathos after the arrival of the Germans on September 6, 1943 and the announcement of Italy’s Capitulation with the Allies, we continue with the views of a military priest who at the same time served in Karpathos.
The anonymous priest
Since ancient times, the presence of religious representatives in all armies, regardless of religion, was established. The presence of a Catholic military chaplain in Karpathos during WWII is not surprising. The following information comes from the priest’s diary which was discovered and published by Haris Koutelakis, and despite all his efforts was unable to ascertain his name.
On the night of December 19, 1942, the anonymous chaplain left Piraeus and on the morning of the 21st he arrived in Rhodes where he served until June 21, 1943 and the next morning he arrived by air in Karpathos. The next day the British bombarded the port of Pigadia and he got a taste of the war situation prevailing on the island.
The first rites in Karpathos
After meeting the military and political officials, on June 24 he held a service in the Administration square with chaplain Don Luigi Accurso, who immediately afterwards left on leave and never returned. Later, on July 2nd he officiated at the Italian cemetery in Platyolo.
The following days he visited the military hospital in Menetes and military units in Prophet Εlias, Afiarti, Kastello, the airport, Finiki, Afoti, Vronti and other locations in Pigadia, where he celebrated Divine Liturgies and explained the Gospel with speeches of encouragement and support.
In Kasos
On the evening of August 9th, with Maresciallo Penna, he went to Kasos, where the next morning he celebrated Mass with the chaplain there, Don Terzi, but due to worsening weather he returned the same day. Arriving at Finiki he learned from Captain Ricci about the landing of spies at Lefko.
Vincenzo is fine
On August 27 he received a telegram from his father telling him that his brother Vincenzo who was captured in Tunisia was in England and well. From Lieutenant Kraack who arrived in Karpathos a week before, he learned that he was expecting the arrival of a German Battalion, and “Indeed on the 6th of September the cargo boats Donizzetti and Hellas arrived at Pigadia from Piraeus accompanied by two cruisers, an anti-submarine and an escort ship and three landing boats from Crete and landed soldiers and supplies” (only 4-5 landing boatsaccompanied by a small warship arrived from Crete) and emphasizes: “This was the beginning of our destruction!”.
History will judge
On the evening of September 8, he was informed of Italy’s capitulation with the Allies and negotiations with the Germans began, and he blames the Italian officers who, despite the will of the soldiers to fight, surrendered to 900 Germans 3000 Italians with cannons, mortars, machine guns, rifles, thousands of rounds of ammunition and bayonets without having the satisfaction of even firing a shot!! “History in the near future will judge!“
On September 17, 700 Italian prisoners who were transported to Crete were boarded on two cargo boats, and on the 19th a steamship and two cargo boats arrived at Pigadia to board and transport the rest of the prisoners. But the day after the soldiers boarded, an Allied air raid bombed the ships, sowing death. Panicked soldiers fell into the sea and those who did not know how to swim, like Captain Giordano, drowned and were taken to captain’s residence which was turned into a mortuary.
Agony with the snoring of death
After giving them the last blessing, he ran to the hospital where the most seriously injured began to arrive in a state of agony with the snoring of death. He would give them a “conditional” forgiveness, dying after a while.
Slowly the other wounded arrived, Italian doctors with a German doctor and two women took care of them beyond the limits of charity. The chaplain ran from one to the other encouraging and reconciling them to God, preparing the dying for the “call of the Lord“…
Blood everywhere
The next morning, he went on board to take care of the dead. The sight before him was terrible, blood everywhere and six dead in the most unlikely positions. After arranging the dead, dirty with blood and sweat, tired and fasting for thirty-six hours, but pleased with what he had done, he went to wash and rest.
On the morning of the 22nd, ten Italians and one German were buried in the Italian cemetery. Colonel Imbriani with other Italians and a German officer attended the Divine Liturgy and the ritual absolution of the dead.
In the meantime, the Hospital was transferred to Othos with the most seriously injured. The chaplain also moved there for safety, but every day he came down to Pigadia to visit the prisoners and celebrate the Divine Liturgy. On October 6, going to Pigadia, the car crashed into the cliff seriously injuring the chaplain, Lieutenant Poli and two Germans.
Situation worsens
The situation worsens, the Germans take harsh measures against the Italians, taking food from their warehouses and forbidding them to move at night, while military operations intensify. On October 7, a prolonged naval battle takes place between Karpathos and Rhodes with heavy losses for the Germans. The next day English planes fly over Karpathos and drop announcements in Italian and German.
On October 20, a motorized boat sailing towards Crete was attacked by allied planes. The boat managed to reach Kasos with several dead that the Greek priest buried and wounded, treated by the Greek local doctor (Emmanouil Stamatakis). Together with the medical staff, the chaplain went to Kasos. The most seriously injured were taken to Othos and the rest continued their journey to Crete.
Alessandro Orofino
On October 23, the Germans executed, following betrayal, Alessandro Orofino who was hiding and buried him near the bridge of Volada in a pit they made him dig. Alessandro’s watch and wallet containing 8 to 9 thousand lire were given to the Greek traitor. “May the Lord reward him with what he deserves!“
On October 26 the chaplain went to Menetes where Captain Bethege gave him permission to exhume Alessandro and buried him in the Italian cemetery with the appropriate rite.
On the evening of October 23, a motorboat left with 60 Italian soldiers and 10 officers among them Captains Mancuso and Di Sandro, Lieutenants Albertini, Scaramuggino, Basosi, Falciani, and when it got near Crete was intercepted by an English submarine and forced it to head for Africa and were saved.
With this departure, the number of Italian officers living on the island was reduced. Lieutenant Patruno, whom the Germans had already caught, left saying he was going to pack his things and disappeared. Colonel Imbriani went to Othos to find him but returned empty, if the Germans catch him they will shoot him as a fugitive and rebel.
Executions
Before dawn, on November 2nd, the Germans executed 7 Greek youths from Spoa: “At that point, a German plane had crashed, and all the crew had been killed. These Greeks had pounced on these corpses, like crows on their prey, stripping them and plundering everything, and not satisfied with all this they had removed everything they could from the plane, leaving only the metal frame. Among the seven was Spoa’s priest son. After identified them, took them to Pigadia, where every day were beaten to the point of blood, tried and sentenced to death.” (The priest recorded the events as he heard them, one German airman was killed and the other wounded, the executed were three: Emmanuel Kon. Piperis, Pachos Vas. N. Piperis and Emmanuel G. Sisamis).
Submarine
At 16:45 on November 6, an Allied submarine from Despotico islet dropped a torpedo on the harbor dock where a large sailing vessel was dock which was destroyed, and with it the letters that the soldiers were sending home. The wharf, the Customs House and the surrounding houses were destroyed. The submarine surfaced and opened fire with its cannon on a nearby seaplane. The German defense was activated to no avail. The Germans had two dead and the Italians one wounded.
Went for stakes and found death
In the POW camp at Telegraphos Private Mario Cosenza went to pull stakes through the wires around the submarine cable station to build his hut, not noticing the mine sign, and a mine explosion killed him. A German non-commissioned officer freed the body, which was buried with due ceremony in the Italian cemetery.
The chaplain continues to offer religious and moral support to the Italian prisoners and tries to improve their situation and suddenly, on November 15, 1943, the unfinished diary ends. It is not certain when he left Karpathos for Crete and how his diary got to the Italian embassy in Athens. The only thing that is certain is that his diary offers, from a different point of view, a look at the History of Karpathos in the years of WWII.
