Γράφει η Έλενα Ντάκουλα *
Περπατώντας στην πεζοδρομημένη οδό Κοραή, ο διαβάτης δύσκολα μπορεί να φανταστεί ότι από εκεί περνούσε, κάποτε, ένας χείμαρρος, ο «Βοϊδοπνίχτης», που ξεκινούσε από τον Λυκαβηττό, χωριζόταν σε δύο βραχίονες (σημερινές οδοί Δημοκρίτου & Λυκαβηττού), που ενώνονταν στην οδό Ακαδημίας και από τις οδούς Κοραή & Σταδίου, έφταναν στην οδό Πειραιώς. Μία δε πέτρινη γέφυρα, στο ύψος του Αρσακείου, εξυπηρετούσε τον κόσμο για να περνάει από την μία πλευρά του δρόμου στην άλλη.
Τον Οκτώβριο του 1852, μετά από μία φοβερή καταιγίδα, τα νερά παρέσυραν την γέφυρα, με αποτέλεσμα να κοπεί τότε η Αθήνα στα δύο. Η εποχή εκείνη, έμεινε στην μνήμη των Αθηναίων ως «ο καιρός της κολώνας» γιατί λόγω εκείνης της καταιγίδας, εκτός των άλλων καταστροφών, έπεσε η μία από τις τρεις κολώνες που έστεκαν χωριστά, από τις υπόλοιπες, στο ναό του Ολυμπίου Διός.
Η γέφυρα δεν υπάρχει πια και η περιοχή, με την πάροδο των χρόνων έχει αλλάξει εντελώς μορφή. Υπάρχει όμως ένας χώρος, ο «Χώρος Ιστορικής Μνήμης 1941-1944», που εδώ και 80 χρόνια περίπου, παραμένει ο ίδιος, όχι βέβαια με την ίδια χρήση, αλλά για να μας θυμίζει τα δεινά του πολέμου, την αντίσταση αλλά και τις σκληρές δοκιμασίες του ελληνικού λαού, έναντι στον τότε εχθρό της χώρας.
Πρόκειται για ένα μοναδικό ιστορικό μνημείο, αφιερωμένο στην περίοδο της Κατοχής, από τα ελάχιστα της περιόδου του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, που βρίσκεται στην πρωτεύουσα και δεν έχει καταστραφεί (όπως έγινε π.χ. με τα κρατητήρια της οδού Μέρλιν), ή δεν έχει υποβαθμιστεί.
Αντιθέτως, έχει αναδειχθεί και είναι ανοικτό, καθημερινά, για το ευρύ κοινό.
Βρίσκεται 6 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης, επί της οδού Κοραή 4, στο κτίριο της Εθνικής Ασφαλιστικής και είναι το μοναδικό, επισήμως επισκέψιμο καταφύγιο της Αθήνας. Περνώντας καθημερινά μπροστά από αυτό το σημείο, δίπλα στο σινεμά ΑΣΤΥ και τα διάφορα καφέ, δύσκολα μπορεί κάποιος να φανταστεί την ύπαρξή του.
Το κτίριο οικοδομήθηκε την περίοδο 1934-1938 σε σχέδια των αρχιτεκτόνων Εμ. Κριεζή και Αν. Μεταξά. Για την κατασκευή του, είχαν χρησιμοποιηθεί εξαιρετικά υλικά και ήταν ένα από τα πρώτα αθηναϊκά κτίρια που διέθετε ανελκυστήρα και κεντρική θέρμανση. Σύμφωνα δε με τον τότε αναγκαστικό νόμο, η κάθε νέα-ανεγειρόμενη πολυκατοικία ή δημόσιο κτίριο, θα έπρεπε, να διαθέτει καταφύγιο, μια και η ανάμειξη της Ελλάδας στον πόλεμο φαινόταν αναπόφευκτη και όπως προέβλεπε ο Ι. Μεταξάς, ο σημαντικότερος κίνδυνος θα ήταν οι αεροπορικοί βομβαρδισμοί, όπως συνέβαινε σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις. Μεταξύ 1936-1940 φτιάχτηκαν στην Αττική 400 δημόσια καταφύγια και περίπου 12.000 ιδιωτικά για την κατασκευή των οποίων ίσχυαν αυστηρές προδιαγραφές.
Ενα τέτοιο καταφύγιο, απέκτησε και το υπερσύγχρονο για την εποχή, Μέγαρο της Εθνικής Ασφαλιστικής, το οποίο μετά την έκρηξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου επιτάχθηκε, από την κυβέρνηση, για διάφορες κρατικές υπηρεσίες. Στις 6 Μαΐου του 1941 το επέταξαν οι κατοχικές δυνάμεις και στο αντιαεροπορικό καταφύγιο εγκαταστάθηκαν τα κρατητήρια της Kommandatur. Στον πέμπτο όροφο του κτιρίου υψώθηκε η γερμανική σημαία, η οποία θα μείνει εκεί μέχρι τις 12 Οκτωβρίου του 1944 και σήμερα είναι εκτεθειμένη σε γυάλινη προθήκη στο Α΄ Υπόγειο, κοντά στην είσοδο.
Στους χώρους του διώροφου καταφυγίου, το οποίο λειτούργησε ως κέντρο μεταγωγών, κρατήθηκαν πολλοί Έλληνες κάθε ηλικίας, μέχρι και παιδιά 14 ετών, για ασήμαντα παραπτώματα, καθώς και Γερμανοί και Ιταλοί αντιφασίστες. Οι συλληφθέντες, έμεναν εκεί για λίγες μέρες μέχρι να μεταφερθούν στις φυλακές Αβέρωφ, του Χαϊδαρίου, σε γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης ή αλλού.
Καθώς εισέρχεται κάποιος στον χώρο, αισθάνεται και το σουρεαλιστικό της κατάστασης, όταν διαβάζει μία γερμανική επιγραφή πάνω στη βαριά, θωρακισμένη πόρτα εισόδου, όπου αναγράφεται ότι η συγκεκριμένη πληρούσε όλες τις προδιαγραφές για την εξαγωγή της από τη Γερμανία.
Σώζονται προσωπικά αντικείμενα των κρατουμένων και πάνω στους τοίχους μπορεί κανείς να δει διάφορα ακιδογραφήματα, να διαβάσει επιγραφές, ονόματα, μηνύματα σε διάφορες γλώσσες (ελληνικά, αγγλικά, ιταλικά, γερμανικά). Τα μηνύματα αυτά, οι ζωγραφιές, οι κατάρες, οι ευχές, οι παρακλήσεις, οι ερωτικές καρδούλες, τα ονόματα καταδοτών… σε κάνουν να αισθανθείς ένα φοβερό ψυχοπλάκωμα αλλά και πολύ έντονη την παρουσία όλων των ανθρώπων που πέρασαν από κει μέσα και άφησαν το αποτύπωμά τους στην ιστορία, πάνω στους ασβεστωμένους τοίχους των υγρών υπογείων και σου δίνουν την ευκαιρία να τους γνωρίσεις, έστω και μ’ αυτό τον παράδοξο τρόπο.
Στον τοίχο του πρώτου θαλάμου του 2ου υπογείου υπάρχει ένα σκίτσο του Μουσολίνι, που έφτιαξε Ιταλός κρατούμενος. Αν κάποιος παρατηρήσει το σκίτσο θα δει ότι έχει πάνω του μερικές τρύπες. Λέγεται ότι αυτές προήλθαν μετά την επίταξη του κτιρίου από το ΕΑΜ (31/10/1944), όταν ένας ένοπλος κατέβηκε στο υπόγειο και μόλις το αντίκρισε, συναισθηματικά φορτισμένος από όλα όσα είδε στον χώρο, έβγαλε το πιστόλι του και πυροβόλησε πάνω του.
Και ενώ στο ένα μέρος του υπογείου, κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, παιζόταν ένα έργο φρίκης & μαρτυρίου για χιλιάδες κρατούμενους, στο υπόλοιπο, που το καταλάμβανε ο κινηματόγραφος «Άστυ», παιζόντουσαν καθημερινά τα «Επίκαιρα» και προβάλλονταν ταινίες για την ψυχαγωγία των γερμανικών στρατευμάτων.
Αρχές Ιανουαρίου του 1945 στο κτίριο εγκαταστάθηκαν οι Αγγλικές στρατιωτικές δυνάμεις και με την αποχώρησή τους, το μέγαρο επιτάχθηκε από την ελληνική κυβέρνηση προκειμένου να στεγαστούν εκεί οι Ηλεκτρικές Εταιρείες Μεταφορών & Διανομής.
Στις 31 Ιανουαρίου 1991, μετά από πρωτοβουλία της Εθνικής Ασφαλιστικής, ο χώρος κηρύχθηκε Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεοτέρων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού και έγιναν εργασίες συντήρησης & αποκατάστασης.
Πριν λίγο καιρό, η Εθνική Τράπεζα και η Εθνική Ασφαλιστική παρέδωσαν, ως δωρεά, τον «Χώρο Ιστορικής Μνήμης 1941-1944» στον Δήμο Αθηναίων και το Υπουργείο Πολιτισμού.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γιοχάλας Θανάσης, Καφετζάκη Τόνια, ΑΘΗΝΑ, «Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και την λογοτεχνία», Αθήνα, εκδ. ΕΣΤΙΑ, 2013
- Χαραμής Σπήλιος, Χώρος Ιστορικής Μνήμης 1941-1944, Κοραή 4, Μέγαρο Εθνικής Ασφαλιστικής, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ Α.Ε.Ε.Γ.Α. «Η Εθνική», Τμήμα Δημοσίων Σχέσεων-Διαφήμισης, Αθήνα 1991
- Φυλλάδιο του Χώρου Ιστορικής Μνήμης, 1941-1944
- Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στον ιστότοπο https://justanumber.gr/ και αναδημοσιεύεται με την συγκατάθεση της αρθρογράφου.
