Οκτώ από τις κεντρικές εκκλησίες των έντεκα χωριών της Καρπάθου είναι αφιερωμένες στην Θεοτόκο (Γέννηση, Ευαγγελισμός, Κοίμηση και Ζωοδόχος Πηγή), γι’ αυτό και «Μαριοσκέπαστη» αποκαλούν την Κάρπαθο.
Μια απ’ αυτές τις εκκλησίες βρίσκεται στα Πηγάδια, στην σημερινή πρωτεύουσα του νησιού, αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και γνωστή ως «Βαγγελίστρα».
Στην αρχαιότητα στην σημερινή θέση των Πηγαδίων βρισκόταν το Ποτίδειον όπου, με την επικράτηση του Χριστιανισμού, κτίστηκαν περίλαμπρες Βασιλικές.
Αλλά, με την επιδρομή των Σαρακηνών και την επικράτηση της πειρατείας οι κάτοικοι του Ποτιδείου αποσύρθηκαν στο εσωτερικό του νησιού στην οχυρή περιοχή Κοράκι και οι Βασιλικές καταστράφηκαν.
Αργότερα, στο διάστημα της Τουρκοκρατίας, οι Ποτιδαίοι κατέβηκαν στους πρόποδες του Κορακίου, στο σημερινό Απέρι, και μετά το 1800 ορισμένοι Απερίτες άρχισαν να μετακομίζουν στην περιοχή του Ποτιδείου που στο μεταξύ είχε μετονομαστεί σε Πηγάδια λόγω των πηγαδιών που χρησιμοποιούσαν οι τσοπάνηδες της περιοχής για να ποτίζουν τα ζώα τους.
Τους Απερίτες ακολούθησαν και άλλοι Καρπάθιοι και ναυτικοί από τα γύρω νησιά και με τον καιρό δημιουργήθηκε συνοικισμός που λειτουργούσε σαν μετόχι του Απερίου, και με την αύξηση του πληθυσμού έγινε αναγκαία η οικοδόμηση εκκλησίας.
Σύμφωνα με γραπτές και προφορικές πληροφορίες η εκκλησία κτίστηκε στην δεκαετία του 1870.
Η Αννούλα Μαστροπαναγιώτη που γεννήθηκε το 1863, έλεγε: «όταν κτίστηκε η «Βαγγελίστρα» ήμουν δέκα χρονών». To πιστοποιητικό γεννήσεως του Μανώλη Σταματάκη αναφέρει ότι βαπτίστηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 1876 στην εκκλησία της «Βαγγελίστρας».
Υπάρχει όμως στην Μητρόπολη έγγραφο της 4ης Φεβρουαρίου 1879 βάση του οποίου διορίζεται επιτροπή για την συγκέντρωση χρημάτων και την διεύθυνση των εργασιών οικοδόμησης της εκκλησίας. Ως φαίνεται, η εκκλησία χρησιμοποιούταν για ιεροτελεστίες προτού ακόμη αποπερατωθεί.
Ως προαναφέρθηκε οι Καρπάθιοι έτρεφαν ιδιαίτερη αγάπη και σεβασμό στην Παναγία, και επειδή ο κεντρικός ναός του Απερίου ήταν αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου οι Απερίτες αποφάσισαν να αφιερώσουν την εκκλησία στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου.
Άλλωστε, από τα πέντε εξωκλήσια των Πηγάδια που είναι αφιερωμένα σε γυναικεία πρόσωπα τα τέσσερα είναι αφιερωμένα στην Παναγία (Ζωοδόχος Πηγή, Λαρνιώτισσα, Φανερωμένη, Κυρά Παναγιά) και το πέμπτο, η Αγία Κυριακή, οι πιστοί το αποκαλούν Παναγία.
Το 1943, όταν οι Πηγαδιώτες λόγω του πολέμου αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα Πηγάδια, φεύγοντας για το Απέρι πήραν την εικόνα της Βαγγελίστρας και την έβαλαν μέσα στον Μητροπολιτικό ναό, μπροστά στην εικόνα της Παναγίας.
Η εικόνα της Βαγγελίστρας έμεινε εκεί, μέχρι που απελευθερώθηκε η Κάρπαθος και οι Πηγαδιώτες επέστρεψαν στα σπίτια τους.
Βαγγέλα
Η εικόνα του Ευαγγελισμού που υπάρχει και σήμερα στην Βαγγελίστρα είναι αφιέρωση του Γιάννη Καράβια που την έφερε από την Ρωσία και μετά που η γυναίκα του γέννησε γιο έταξαν στην Παναγία να τους χαρίσει και κόρη και θα την ονόμαζαν στην Χάρη Της. Η Παναγία άκουσε τη προσευχή τους και στο γύρισμα του χρόνου η Ζωή γέννησε κόρη και για πρώτη φορά, όταν την βάπτιζαν, ακούστηκε μέσα στην Βαγγελίστρα το όνομα Βαγγέλα.
Στο Απέρι και στην υπόλοιπη Κάρπαθο δεν ήταν συνηθισμένο το όνομα Βαγγέλα, αυτοί που θέλαν να τιμήσουν την Παναγία ονόμαζαν τις κόρες τους Μαρία. Αλλά μετά που κτίστηκε η Βαγγελίστρα οι Απερίτες συνήθιζαν να δίνουν το όνομα Βαγγέλα στις τρίτες κόρες τους γιατί σύμφωνα με το Καρπάθικο έθιμο έπρεπε πρώτα να βγάλουν τα ονόματα των δυο γιαγιάδων.
Υπήρχαν περιπτώσεις, όπως του Νικολή και της Ζωής τ’ Αλεξάκη, που ονόμασαν Βαγγέλα την δευτερότοκη κόρη τους, γιατί σύμφωνα με το Καρπάθικο έθιμο δεν μπορούσε να πάρει το όνομα της γιαγιάς της (Ζωή) επειδή ήταν το ίδιο με της μάνα της. Υπήρχαν περιπτώσεις που πρωτοκόρες ονομάστηκαν για την Χάρη της Βαγγελίστρας. Της Ευδοξίας Νισύριου άλλαξαν το όνομα σε Βαγγελίτσα γιατί, όταν ήταν μικρή, αρρώστησε και την έταξαν στην Βαγγελίστρα να την γιατρέψει. Αυτές που τους έδωσαν το όνομα Βαγγέλα το μετέδωσαν στις απογόνες τους γι’ αυτό το όνομα Ευαγγελία είναι διαδεδομένο στο Απέρι και στα Πηγάδια.
Η Εκκλησία
Η εκκλησία ήταν βυζαντινού ρυθμού, αποτελείτο από τρία τόξα όπου πάνω στο δεύτερο κτίστηκε ο τρούλος της εκκλησίας και πάνω από τον πρώτο τόξο στην βόρεια πλευρά κτίστηκε το καμπαναριό και στην νότια πλευρά του ίδιου τόξου ο ναυτοδιδάσκαλος Μελέτιος Κουμπής έφτιαξε το ηλιακό ωρολόγιο.
Η εκκλησία κτίστηκε με κουρασάνι και το δάπεδο της στρώθηκε με βοτσαλάκια της θάλασσας διακοσμημένο με γεωμετρικά σχήματα, αργότερα σκεπάστηκε με τσιμέντο και από πάνω με ασπρόμαυρα πλακάκια.
Μερικά χρόνια πριν το 1900 στην δυτική πλευρά της εκκλησίας κτίστηκε το «Κελί της Παναγίας» όπου στεγάστηκε το πρώτο σχολείο των Πηγαδίων.
Σιγά-σιγά τα Πηγάδια μεγάλωσαν και η εκκλησία δεν χωρούσε τους πιστούς. Το 1926 κατεδάφισαν το «Κελί της Παναγίας» και μεγάλωσαν την εκκλησία, στα τρία τόξα προστέθηκαν άλλα δύο.
Ο επιπρόσθετος χώρος ήταν για τις γυναίκες που εκκλησιάζονταν χωριστά από τους άνδρες. Πάνω από αυτόν τον χώρο έφτιαξαν τον Γυναικωνίτη που για μερικά χρόνια στέγασε το σχολείο. Και στις δυο πλευρές της εκκλησίας υπήρχαν στασίδια όπου κάθιζαν οι ηλικιωμένοι στο συνηθισμένο τους στασίδι.
Το ίδιο και οι γυναίκες: οι πιο ηλικιωμένες είχαν καθιερωμένες θέσεις και όταν κάποια πέθαινε την θέση της έπαιρνε η πρωτοκόρη της.
Η Νέα Εκκλησία
Η ανοικοδόμηση της σημερινής εκκλησίας άρχισε το 1986 και τελείωσε σε πέντε χρόνια. Στο νέο εκκλησιαστικό οικοδόμημα προστέθηκε το καμπαναριό όπου κτίστηκε το γραφείο του Μητροπολίτη και κάτω απ’ αυτό, συνέχεια του υπόστεγου, φτιάχτηκε κουζίνα με τα απαραίτητα εξαρτήματα και εργαλεία και ένα όροφο πιο κάτω κτίστηκαν μοντέρνα αποχωρητήρια.
Συνέχεια του υπόστεγου κάτω από την εκκλησία κτίστηκε το πνευματικό κέντρο. Έκτοτε και μέχρι σήμερα συνεχίζονται εσωτερικές και εξωτερικές εργασίες όπως η αγιογράφηση και η διαμόρφωση της αυλής με μαρμάρινα κάγκελα.
Ιστορικές επισκέψεις
Στις 14 Οκτωβρίου 1948 επισκέφθηκε την Κάρπαθο με το αντιτορπιλικό «Άστιγκξ», οι βασιλείς Παύλος και Φρειδερίκη. Οι βασιλείς με τη συνοδεία τους πήγαν πεζοί στην Βαγγελίστρα όπου ο μητροπολίτης Ρόδου Τιμόθεος τέλεσε την δοξολογία.
Ο δρόμος από το λιμάνι μέχρι το Διοικητήριο στρώθηκε με μυρτιές. Το 1963 επισκέφθηκε την Κάρπαθο ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας και λειτούργησε στην Βαγγελίστρα, και στις 25 Οκτωβρίου 1994 η Βαγγελίστρα έζησε μοναδικές στιγμές με την επίσκεψη του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου.
Το Πανηγύρι
Μόλις κτίστηκε η εκκλησία άρχισε και ο εορτασμός της Χάρης Της, με την συμμετοχή Πηγαδιωτών και Απεριτών που κατέβαιναν με μουλάρια και μετά την Θεία Λειτουργία έτρωγαν ότι έφερναν μαζί τους προτού γυρίσουν στο Απέρι.
Αργότερα, όταν καθιερώθηκε το τραπέζι και το γλέντι οι Απερίτες κατέβαιναν από την παραμονή, έμεναν στους στάβλους τους και την μεθεπόμενη επέστρεφαν στ’ Απέρι.
Η προετοιμασία για τη γιορτή της Παναγίας άρχιζε από ενωρίς, η εκκλησία έπρεπε να ασπριστεί και οι πόρτες και τα παράθυρα να μπογιατιστούν.
Το εικονοστάσι, οι εικόνες, ο δεσποτικός θρόνος, το ψαλτήρι, το προσκυνητάρι, το παγκάρι, τα στασίδια και ο γυναικωνίτης έπρεπε να καθαριστούν, τα πλακάκια να τριφτούν, να αστράψει το πάτωμα.
Τα μανουάλια, τα κηροπήγια, τα καντήλια και τ’ άλλα μπρούτζινα και ασημικά σκεύη έπρεπε να γυαλιστούν, αυτή ήταν δουλειά των κοριτσιών, τα έτριβαν με στάχτη και λεμονόκουπες και τα έκαναν να λαμποκοπούν.
Δυο-τρεις μέρες πριν την γιορτή άρχιζε η προετοιμασία των φαγητών. Οι ψαράδες το είχαν τάξιμο, όση μένουλα έπιαναν κείνες τις μέρες την χάριζαν για το τραπέζι της Παναγίας.
Οι γυναίκες μαζευόντουσαν στην αυλή της Παναγίας να καθαρίσουν και αλευρώσουν τα ψάρια έτοιμα για τηγάνισμα, η καθεμιά έφερνε το τηγάνι της. Τα τηγάνιζαν μέσα στα δυο μικρά κελιά που υπήρχαν στην άκρη της αυλής, και επειδή δεν χωρούσε έφτιαχναν πρόχειρα τζάκια στην αυλή, άλλες πιο πρακτικές έφερναν την γκαζιέρα του πετρελαίου από τα σπίτια τους.
Μια χρόνια άργησε να «πέσει έξω» η μένουλα και κινδύνευε να μείνει το τραπέζι της Παναγίας χωρίς το καθιερωμένο ψάρι. Η Παναγία έκαμε το θαύμα της, την παραμονή «έπεσε έξω» η μένουλα στην παραλία του Βρόντη.
Οι ψαράδες πήγαιναν έριχναν τα δίκτυα, έφερναν τα ψάρια στο λιμάνι και ξαναγύριζαν στο Βρόντη, μέχρι που σκοτείνιασε. Εκείνη τη χρονιά ξενύχτισαν οι γυναίκες να καθαρίζουν, να αλευρώνουν και να τηγανίζουν τα ψάρια, μέχρι το πρωί που τελείωσε η λειτουργία.
Άλλες γυναίκες αναλάμβανα τα ρεβίθια, τα καθάριζαν από την προπαραμονή και τα έβαζαν στο νερό να μαλακώσουν και την παραμονή έβραζαν χωριστά αυτά που προορίζονταν για γιαχνί και τα άλλα για ρεβιθόριζο.
Το ρύζι το έβαζαν ανήμερα για να μη λαπιάσει. Από την παραμονή καθάριζαν τα μαρούλια, αλλά τα έκοβαν την άλλη μέρα για να είναι η σαλάτα φρέσκια. Την έβαζαν σε μεγάλες πήλινες τσανάκες και πρόσθεταν φρέσκα ψιλοκομμένα κρεμμυδάκια μαζί και άνηθο.
Λίγο πριν από το σερβίρισμα έβαζαν λάδι και ξύδι. Μέσα στο ίδιο πιάτο έβαζαν τα ψάρια, το ρεβιθόριζο και την σαλάτα. Παλαιότερα που δεν υπήρχαν εμπορικοί φούρνοι, κάθε οικογένεια πρόσφερε από ένα φρέσκο ψωμί. Τα ψωμιά τα έκοβαν φέτες την μέρα της γιορτής και τα έβαζαν σε μεγάλα πανέρια. Το κρασί προμηθεύονταν από Όθος και Βωλάδα.
Την παραμονή το σχολείο έμενε κλειστό, οι δάσκαλοι παίρναν τα παιδιά στον ποταμό της Μύλης για να κόψουν μυρτιές. Κάθε παιδί έφτιαχνε από ένα δεμάτι, άλλο πιο μεγάλο κι άλλο πιο μικρό ανάλογα με την ηλικία και την δύναμη του, υπήρχε συναγωνισμός ποιοι θα έφτιαχναν τα μεγαλύτερα δεμάτια για να πάρουν το μπράβο των δασκάλων.
Τις μυρτιές τις έκοβαν σε πιο μικρά κομμάτια και τις έριχναν στην αυλή και στον δρόμο μπροστά από την εκκλησία. Την παραμονή γινόταν ο εσπερινός και ακολουθούσαν ολονύκτιες παρακλήσεις, μαζί με τους προσκυνητές ξενυχτούσαν και αυτοί που είχαν αναλάβει το μαγείρεμα.
Ανήμερα
Ανήμερα της Παναγίας ερχόταν ο Δεσπότης από τ’ Απέρι για να κάμει την λειτουργία και την δοξολογία για την Εθνική επέτειο. Από ενωρίς στον κεντρικό δρόμο, από τα Διοικητήρια μέχρι το λιμάνι, παρελαύναν τα παιδιά του Δημοτικού σχολείου ψάλλοντας εθνικά άσματα και οι ναυτοπρόσκοποι με την σάλπιγγα και τα τύμπανα. Αργότερα κατέβαιναν με φορτηγά από το Απέρι οι μαθητές του Γυμνασίου με τους καθηγητές.
Μετά την δοξολογία γινόταν η εκφώνηση του πανηγυρικού της ημέρας, την πρώτη χρονιά μετά την Ενσωμάτωση από τον συνταγματάρχη Κωνσταντίνο Κυριαζάνο, στρατιωτικό διοικητή της Καρπάθου. Στην συνέχεια ο Δεσπότης με τους ιερείς και τις αρχές του νησιού πήγαιναν στην πλατεία του Διοικητηρίου, όπου στο ηρώο των πεσόντων γινόταν επιμνημόσυνη δέηση και κατάθεση στεφάνων. Ακολουθούσε παρέλαση των μαθητών Γυμνασίου και Δημοτικού, ναυτοπροσκόπων και σωματείων, και συγχρόνως από την Ακρόπολη ρίχνονταν 21 δυναμίτες.
Από τα Διοικητήρια ο κόσμος επέστρεφε στην αυλή της Παναγίας, που ήταν στρωμένη με τις τάβλες για το τραπέζι. Πρώτα κάθιζαν οι επίσημοι και οι ξενοχωριανοί και μετά, στην δεύτερη και τρίτη τάβλα, ανάλογα με τον κόσμο, οι Πηγαδιώτες.
Προηγείτο το σερβίρισμα του φαγητού και ακολουθούσε το κέρασμα του κρασιού από νεαρές κοπέλες. Αν κάποιος ήταν άρρωστος ή ηλικιωμένος και δεν μπορούσε να πάει στο τραπέζι της Παναγίας, η εκκλησιαστική επιτροπή του έστελνε φαγητό στο σπίτι του.
Μετά το τραπέζι της Παναγίας ο κόσμος συγκεντρωνόταν στο Σιντριβάνι για να παρακολουθήσει τις λεμβοδρομίες. Οι βάρκες ξεκινούσαν από την παραλία που υπήρχε μπροστά στο Σιντριβάνι, έκαναν βόλτα γύρω από το Δεσποτικό νησί και τερμάτιζαν στο Σιντριβάνι. Ο κόσμος περίμενε με αγωνία να δει την πρώτη βάρκα που θα φαινόταν να γυρίζει από το Δεσποτικό και μετά πια θα τερμάτιζε πρώτη για να πάρει το βραβείο, ένα χαλί ελιάς ή μυρτιάς.
Επισκέψεις
Η γιορτή συνεχιζόταν το απόγευμα με επισκέψεις στα σπίτια που είχαν Ευαγγελία, ακόμη και τα μικρά παιδιά γιόρταζαν. Παρέες-παρέες ή κατά οικογένειες άρχιζαν από την μία μέχρι την άλλη άκρη των Πηγαδίων για να επισκεφτούν τα σπίτια που γιόρταζαν.
Η επίσκεψη ήταν απλή και φιλική, το κέρασμα καθιερωμένο με συγκεκριμένο «τελετουργικό»: πρώτα κερνούσαν τις γυναίκες λικέρ και τους άνδρες κρασί ή ρακί. Ακολουθούσαν τα γλυκά φτιαγμένα από τα χέρια της νοικοκυράς: Γλυκό του κουταλιού και δροσερό νερό, μπακλαβάς και κουραμπιές. Αν η εορτάζουσα ήταν παιδί, δεν μπορούσε να πάει να παίξει με τ’ άλλα παιδιά, έπρεπε να βρίσκεται στο σπίτι, να δεχτεί τις ευχές και να ευχαριστήσει.
Το ίδιο απόγευμα οι νέοι και οι νέες αντί για επισκέψεις έκαναν περιπάτους, πηγαινοερχόντουσαν από το λιμάνι μέχρι το Διοικητήριο. Όταν συναντιόντουσαν οι νέοι με τις νέες, δεν μιλούσαν αλλά αντάλλασσαν σύντομες κρυφές ματιές γεμάτες νόημα. Αν ο καιρός ήταν καλός, οι ναυτοπρόσκοποι, παίρναν την βάρκα του Προσκοπισμού και έκαναν βόλτες μέσα στο λιμάνι.
Οι ξενιτεμένοι
Οι ξενιτεμένοι Πηγαδιώτες είχαν ιδιαίτερη σχέση με την Βαγγελίστρα. Στην Αμερική ο σύλλογος Πηγαδιωτών «Ποσειδών» ταύτιζε την ετήσια χοροεσπερίδα του με την γιορτή της Βαγγελίστρας, το Σάββατο που έπεφτε πιο κοντά στις 25 Μαρτίου, και φρόντιζε τα φαγητά που σέρβιραν να θυμίζουν το τραπέζι της Βαγγελίστρας, δεν έλειπαν τα τηγανιτά ψάρια και το ρεβιθόριζο.
Το 1995 ο «Ποσειδών» οργάνωσε εκδρομή προσκύνημα στη Χάρη της Βαγγελίστρας, πενήντα Πηγαδιώτες πήγαν αεροπορικώς στην Κάρπαθο για να βρεθούν στην Χάρη της και να συνεορτάσουν με τους συμπατριώτες τους.
Τα τελευταία χρόνια αρκετοί Πηγαδιώτες της Αμερικής πηγαίνουν στην Κάρπαθο για να παρευρεθούν στην χάρη της, ιδιαίτερα όταν το Πάσχα έρχεται πιο κοντά στην γιορτή της Παναγίας.
Με ενθουσιασμό απάντησαν οι απόδημοι Πηγαδιώτες και άλλοι Καρπάθιοι στο κάλεσμα του Μητροπολίτη κ. Αμβροσίου για την οικοδόμηση της νέας Βαγγελίστρας.
Ο Σύλλογος Πηγαδιωτών Αμερικής εξέδωσε δίτομο πανηγυρικό λεύκωμα αφιερωμένο στην Βαγγελίστρα, χρηματοδότησε το μαρμάρινο τέμπλο και από τον έρανο που διενέργησε συγκέντρωσε 100.000 δολάρια.
Επίσης από το ταμείο του και έρανο μεταξύ των συμπατριωτών τους κτίστηκε το υπόστεγο της εκκλησίας. Παράλληλα πολλά αφιερώματα και αγιογραφίες είναι έργα των αποδήμων.
Οι Πηγαδιώτες φεύγοντας για την ξενιτειά περνούσαν από την Βαγγελίστρα να ανάψουν το καντήλι και να προσευχηθούν, και μαζί με την ευχή της μάνας τους να πάρουν και την ευλογία της Παναγίας και να τους φέρει πίσω στην χάρη της.
Όταν πιά βρίσκονταν μέσα στο πλοίο που ετοιμαζόταν να αναχωρήσει έριχναν μια ματιά στην Βαγγελίστρα που από την αυλή της ανέμιζαν κάτασπρα μαντίλια, τους αποχαιρετούσαν συγγενείς και φίλοι εύχονταν τους καλό ταξίδι και καλή επιστροφή.
Και όταν το πλοίο άρχισε να απομακρύνεται το βλέμμα τους έπεφτε για τελευταία φορά στο καμπαναριό της εκκλησίας που κυμάτιζε η Ελληνική σημαία και από το μυαλό τους περνούσε η σκέψη: «Θα το ξανάβλεπαν, ή μια μέρα θα κτυπούσε η καμπάνα του για να αναγγείλει το πέρασμα τους στην αιώνια ζωή».
“Vangelistra” of Karpathos, guide and beacon of return for those who left
Eight of the central churches of the eleven villages of Karpathos are dedicated to Virgin Mary (Birth, Annunciation, Dormition and Life-Giving Source), which is why they call Karpathos “Marioskepasti”. One of these churches is in Pigadia, the current capital of the island, it is dedicated to the Annunciation of the Virgin Mary and is known as “Vangelistra”.
In ancient times in the current Pigadia was Potideion, where, with the prevalence of Christianity, splendid Basilicas were built. But, with the invasion of the Saracens and the prevalence of piracy, the inhabitants of Potideion retreated to the interior of the island in the fortified area of Koraki, and the Basilicas were destroyed. Later, during the Turkish occupation, the Potideians descended to the foothills of Koraki, in today’s Aperi, and after 1800 some Aperitans began to move around Potideion, which in the meantime renamed Pigadia because of the wells used by the shepherds of the area to water their animals.
The Aperitans were followed by other Karpathians and sailors from the surrounding islands and over time a settlement was created that functioned as a section of Aperi, and with the increase in population became necessary to build a church. According to written and oral information, the church was built in the 1870s. Annoula Mastropanagioti, who was born in 1863, said: “I was ten years old when ‘Vagelistra’ was built.” The birth certificate of Manolis Stamatakis states that he was baptized on September 28, 1876 in the church of “Vangelistra”. However, there is a Metropolitan document dated February 4, 1879, which states that a committee is appointed to collect money and supervise the construction of the church. Apparently, the church was used for rites before it was finished.
As mentioned before, the Karpathians had a special love and respect for the Virgin Mary, and because the central church of Aperi was dedicated to the Dormition of the Virgin, the Aperitans decided to dedicate the church to the Annunciation of the Virgin. After all, of the five chapels of Pigadia that are dedicated to women, four are dedicated to Holy Mother (Zoodochos Pigi, Larniotissa, Faneromeni, Kyra Panagia) and the fifth, Saint Sunday, the faithful call it Holy Mother.
In 1943 during WWII, when the people of Pigadia were forced to leave Pigadia, going to Aperi they took the icon of Vangelistra and placed it inside the Metropolitan church, in front of the icon of the Holy Mother. The icon of Vangelistra remained there until Karpathos was liberated and the people of Pigadia returned home.
Vangela
The icon of the Annunciation that still exists today in Vangelistra was dedicated by Yannis Karavias who brought it from Russia, and after his wife gave birth to a son, they prayed to Virgin Mary to give them a daughter and they would name her after Her Grace. The Virgin Mary heard their prayer, and the next year Zoe gave birth to a daughter and for the first time, when she was baptized, the name Vangela was heard in Vangelistra.
In Aperi and the rest of Karpathos, the name Vangela was not common, those who wanted to honor the Virgin Mary named their daughters Maria. But after Vangelistra was built, the Aperitans used to give the name Vangela to their third daughters because according to the Karpathian custom the first two had to take the names of their grandmothers first. There were cases, such as that of Nikolis and Zoe t’Alexaki, who named their second daughter Vangela, because according to Karpathian custom she could not take the name of her grandmother (Zoe) because it was the same as her mother’s. There were cases when first born daughters were named for the Grace of Vangelistra. Eudoxia Nisyriou’s name was changed to Vangelitsa because, when she was young, she fell ill, and they prayed to Vangelistra to heal her. Those who were given the name Vangela passed it on to their descendants, which is why the name Evangelia is widespread in Aperi and Pigadia.
The Church
The church was of Byzantine style, it consisted of three arches where the dome of the church was built on the second one and the belfry was built on top of the first arch on the north side and on the south side of the same arch the sailor teacher Meletios Koumpis designed a solar clock. The church was built with kurasan and its floor was laid with sea pebbles decorated with geometric shapes, later it was covered with cement and topped with black and white tiles. A few years before 1900, on the west side of the church, the “Cell of the Virgin Mary” was built, where the first school of Pigadia was housed.
Little by little Pigadia grew, and the church could not accommodate the faithful. In 1926 they demolished the “Cell of the Virgin Mary” and enlarged the church; two more arches were added. The additional space reserved for the women who worshiped separately from the men. On top of this space, they built “Gynaikonitis” which housed the school for a few years. On both sides inside the church were pews where the elderly sat in their usual pew. The same with women: the oldest had established position and when someone died, her first daughter took her place.
New Church
The reconstruction of the current church began in 1986 and was completed in five years. The bell tower building was added to the new church where the office of the Metropolitan is located and below it, a continuation of the church hall, a kitchen was built with the necessary accessories and tools and modern toilets were built one floor below. The spiritual center was built as a continuation of the church hall under the church. Since then and to this day, interior and exterior work continues, such as the iconography and the reconstruction of the courtyard with marble railings.
Historical events
On October 14, 1948, kings Paul and Frederika visited Karpathos with the destroyer “Astigx”. The royals with their escort went on foot to Vagelistra where the Metropolitan of Rhodes Timotheus performed the doxology. The road from the port to the Administration building was paved with myrtles. In 1963 Ecumenical Patriarch Athenagoras visited Karpathos and officiated in Vagelistra, and on October 25, 1994 Vagelistra experienced unique moments with the visit of Ecumenical Patriarch Bartholomew.
The Feast
As soon as the church was built, the celebration of Her Grace began, with the participation of Pigadians and Aperitans who came down with mules and after the Divine Liturgy ate what they brought with them before returning to Aperi. Later, when the feast with food serving was established, the Aperitans would come down the day before, stay in their stables and return to Aperi two days later.
The preparation for the Feast of the Virgin Mary began early, the church had to be whitewashed and the doors and windows painted. The iconostasis, the icons, the despotic throne, the psaltery, the altar, the pews and the “Gynaikonitis” had to be cleaned, the tiles scrubbed, the floor polished. Manuals, candlesticks and other brass and silverware had to be polished, this was the girls’ job, they were rubbed with ashes and lemon wedges and made them shine.
Two or three days before the celebration, the preparation of the food began. For the fishermen was tradition, all the ‘menula’ they caught in those days were donated for the table of the Virgin Mary. The women would gather in the church’s courtyard to clean and flour the fish ready for frying, each bringing her own frying pan. They fried them in the two small cells that existed at the edge of the yard, and because there was no room, they made makeshift fireplaces in the yard, others were more practical and brought their kerosene stove. One year the menula was too late to “fall out” and the Virgin’s table was in danger of being left without the traditional fish. The Holy Mother performed her miracle, on the eve the menula “fell out” on the beach of Vronti. The fishermen used to cast their nets, bring the fish to the harbor and return to Vronti, until it got dark. That year the women stayed up all night cleaning, flouring and frying the fish, until the morning when the church service ended.
Other women took charge of the chickpeas, they cleaned them the day before and put them in water to soften and on the eve they boiled separately those intended for “yachni” and the others to be cooked with rice. The rice was put in during the day so that it will stay fresh. They cleaned the lettuce the night before but cut it the next day to keep the salad fresh. They put it in large clay pots and added fresh chopped onions along with dill. Just before serving, added oil and vinegar. In the same dish they put fish, chickpeas and salad. In the past when there were no commercial bakeries, each family offered a fresh loaf of bread. The bread was cut into slices on the day of the feast and placed in large pans. The wine was bought from Othos and Volada.
The day before the school was closed, the teachers took the children to the river of Myli to cut myrtles. Each child made a bundle, one bigger and one smaller depending on their age and strength, there was competition to see who would make the biggest bundle to get the teachers’ thumbs up. The myrtles were cut into smaller pieces and thrown in the yard and on the street in front of the church. On the eve, Vespers was celebrated, and all-night supplications followed, along with the pilgrims, those who had undertaken the cooking also stayed up all night.
The Day of Celebration
On the day of Celebration, the Metropolitan came from Aperi to perform the liturgy and doxology for the National anniversary. From early on the main road from the Administration building to the port the students of the Primary school marched singing national songs and the sea boy scouts with trumpets and drums. Later, the high school students and their teachers came down in trucks from Aperi.
After the doxology, the national speech of the day was delivered, the first year after the Incorporation by colonel Konstantinos Kyriazanos military commander of Karpathos. Afterwards, the Metropolitan with the priests and authorities of the island went to the square of the Administration building, where a memorial service was held for the fallen heroes and wreaths were laid. There was a parade of high school and elementary school students, sea boy scouts and societies, and at the same time 21 dynamites were thrown from Acropolis.
From the Administration building, people returned to the courtyard of the church, which was laid out with tables to serve food. First sat the officials and the people from the other villages, and later the Pigadiotes. It was preceded by the serving of food and followed by the serving of wine by young maidens. If someone was sick or old and could not go to the Holy Mother’s table, the church committee would send food to their home.
After the feast of the Virgin Mary, people gathered at the Fountain to watch the boat races. The boats started from the beach in front of the Fountain, went around Despotic Island and ended at the Fountain. People waited anxiously to see the first boat that would appear to return from the Despotic and then finish first to receive the prize, an olive or myrtle branch.
Home visits
The celebration continued in the afternoon with visits to the homes of those who had someone named Vangelia, even if she was a small child. Groups or families started from one end to the other end of Pigadia to visit the houses that were celebrating. The visit was simple and friendly, the treat established with a specific “ritual”: first the women were treated to liquor and the men to wine or raki. Next came the sweets made by the housewife’s hands: Sweets of the spoon and cool water, baklava and kourabiades. If the celebrant was a child, she could not go to play with the other children, she had to be at home, accepting the wishes and giving thanks.
That same afternoon, instead of visiting, the young men and women went for walks, coming and going from the port to Administration building. When the young men and the young women met, they did not speak but exchanged sneak peeks full of meaning. If the weather was good, the sailor boy scouts would take the Scouting boat and make trips in the harbor.
The estranged
The estranged Pigadiotes had a special relationship with Vangelistra. In America, the “Poseidon” club of Pigadiotes equated its annual ball with the feast of Vagelistra, the Saturday closest to March 25, and made sure that the food they served resembled Vagelistra’s table, there were fried fish and chickpeas. In 1995 “Poseidon” organized a pilgrimage trip to the Grace of Vangelistra, fifty Pigadiotes flew to Karpathos to meet her Grace and celebrate with their compatriots. In recent years, several American Pigadiotes go to Karpathos to attend her celebration, especially when Easter comes early and closer to the Feast of the Virgin Mary.
Pigadiotes and other Karpathians from all over the world responded enthusiastically to the call of our Metropolitan Mr. Ambrosius for the construction of the new Vangelistra. The American “Poseidon” Association published a two-volume celebratory album dedicated to Vangelistra, financed the marble iconostasis and collected 100,000 dollars from the fundraising it held. Also, from his fund and other collected among their compatriots, the hall of the church was built. At the same time, many tributes and hagiographies are the offering of estranged Pigadiotes.
The Pigadiotes, leaving for foreign countries, passed by Vangelistra to light a candle and pray, and together with the wish of their mother, they wanted to receive the blessing of the Virgin Mary and bring them back to her Grace. When they were already inside the ship about to depart, they looked at Vangelistra, where from her yard relatives and friends said goodbye to them by waving white handkerchiefs wishing them a good journey and a good return. When the ship started to leave the port, their gaze fell for the last time on the bell tower of the church where the Greek flag was flying and a thought crossed their minds: “Will I see it again, or one day its bell would announce my passing to eternal life.”
Manolis Cassotis.
