Στις 13 Μαΐου 1943, οι Αμερικανοί από δυτικά και οι Άγγλοι με τους συμμάχους τους από ανατολικά, εκκαθάρισαν τη Βόρεια Αφρική από τους Γερμανο-ιταλούς. Στις 10 Ιουλίου έγινε η απόβαση των Συμμάχων στη Σικελία, με αποτέλεσμα στις 25 Ιουλίου να πέσει η Κυβέρνηση Μουσολίνι και να αναλάβει ο στρατηγός Badoglio. Η Ιταλία προσπαθούσε να βρει τρόπο να βγει από τον πόλεμο.
Οι αντιμαχόμενοι προσπαθούσαν να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα και να εκμεταλλευτούν τις αναμενόμενες εξελίξεις. Στις 3 Σεπτεμβρίου 1943 η κυβέρνηση Badoglio υπέγραψε ανακωχή με τους Συμμάχους, και οι φασίστες υπό τον Μουσολίνι μετέφεραν την έδρα τους στη Βόρεια Ιταλία, και συνέχισαν να μάχονται στο πλευρό των Γερμανών. Η Ιταλία έπαψε να υπάρχει ως αξιόλογη πολεμική δύναμη.
Accolade
Μήνες πριν την ανακωχή, οι Βρετανοί κατάρτισε το σχέδιο Accolade που προέβλεπε την κατάληψη της Δωδεκανήσου, χρησιμοποιώντας την 8η Ινδική μεραρχία, που ήταν έτοιμη για δράση την 1ην Σεπτεμβρίου. Αλλά στις 26 Αυγούστου τα αποβατικά σκάφη που προορίζονταν για τη Δωδεκάνησο απεστάλησαν για άλλη επιχείρηση στη Burma και η Ινδική μεραρχία αποσπάστηκε στην κεντρική Μεσόγειο. Η μόνη δύναμη που απόμεινε ήταν η 234η Βρετανική ταξιαρχία. Επιπλέον, οι Βρετανοί διέθεταν στην Ανατολική Μεσόγειο 280 αεροπλάνα, 8 αντιτορπιλικά, 10 υποβρύχια, 16 αποβατικά και άλλα βοηθητικά σκάφη.
Οι Γερμανοί, από τη δική τους πλευρά, ενίσχυσαν τη φρουρά της Κρήτης με την 22α μεραρχία υπό τον στρατηγό Muller, και στην Ρόδο κατάρτισαν την 440η ταξιαρχία εφόδου, που η δύναμη της έφτασε στους 6.000 άνδρες υπό τον στρατηγό Kleeman. Οι δυνάμεις αυτές υποστηρίζονταν από 300 αεροπλάνα με βάσεις στην ηπειρωτική Ελλάδα και στην Κρήτη. Οι Γερμανικές ναυτικές δυνάμεις ήταν περιορισμένες, αλλά κατά την εξέλιξη των επιχειρήσεων «έπεισαν» τους κυβερνήτες έξι ιταλικών αντιτορπιλικών στον Πειραιά και στη Σούδα να τους τα παραδώσουν ανέπαφα.
Στο Αιγαίο και στα Δωδεκάνησα οι Ιταλοί είχαν στην Ρόδο 40.000 στο στρατό, ναυτικό και αεροπορία, συμπεριλαμβανομένης της μεραρχίας Regina υπό τον στρατηγό Scaroina. Στην Κάρπαθο είχαν 2.500 άνδρες υπό τον συνταγματάρχη Imbriani, στην Κω 4.000 υπό τον συνταγματάρχη Leggio, και στη Λέρο όπου βρισκόταν η ναυτική βάση είχαν γύρω στους 6.000 άνδρες υπό τον ναύαρχο Mascherra, και μικρότερες δυνάμεις στα άλλα νησιά. Επίσης στην Κρήτη διέθεταν τη μεραρχία Siena και στη Σάμο τη μεραρχία Kuneo, και σημαντικές δυνάμεις στις Κυκλάδες. Διοικητής των Ιταλικών Δυνάμεων στο Αιγαίο ήταν ο ναύαρχος Campioni, με έδρα τη Ρόδο. Όμως, το ηθικό των Ιταλών ήταν χαμηλό και η μαχητικότητα τους περιορισμένη.
Στις 8 Σεπτεμβρίου 1943, μόλις ανακοινώθηκε η ανακωχή, οι Γερμανοί επιβλήθηκαν των Ιταλών στην Κρήτη και στη Ρόδο και οι Σύμμαχοι με τη συνεργασία των Ιταλών κατέλαβαν την Κω, Λέρο και Σάμο.
Στην Κάρπαθο
Στις 25 Αυγούστου, κλιμάκιο Γερμανών αξιωματικών ήλθε στην Κάρπαθο για να μελετήσει τις αμυντικές ανάγκες του νησιού, αλλά στην πραγματικότητα για να κατασκοπεύσει τις στρατιωτικές θέσεις των Ιταλών.
Σύμφωνα με το συμμαχικό σχέδιο, το πρωί της 9ης Σεπτεμβρίου θα έφθανε στην Κάρπαθο από την Αίγυπτο μεταγωγικό αεροπλάνο με δυο Άγγλους αξιωματικούς και τον σημαιοφόρος Παναγόπουλος, με σκοπό να πείσουν τους Ιταλούς να κρατήσουν το νησί μέχρι να φθάσουν οι Συμμαχικές δυνάμεις. Όμως, τους πρόφτασαν οι Γερμανοί.
Στις 6 Σεπτεμβρίου 1943, δυο μέρες πριν ανακοινωθεί η ανακωχή, έφτασαν από την Κρήτη στα Πηγάδια, χωρίς να ενημερώσουν τους Ιταλούς, 4-5 μοτοζάτερες και ένα μικρό πολεμικό πλοίο με ένα γερμανικό τάγμα 800 ανδρών υπό τον λοχαγό Bethege. Οι Γερμανοί εγκατασταθήκαν στο λιμάνι και τη νύχτα ένα Γερμανικό απόσπασμα αναπτύχθηκε και πήρε θέσεις στη Σίσαμο. Το πρωί της επόμενης ο Imbriani μετέφερε δυνάμεις πεζικού και πήραν θέσεις εναντίον των Γερμανών στο λιμάνι. Αλλά μόλις διεπίστωσαν ότι βρισκόντουσαν υπό την απειλή των Γερμανών στη Σίσαμο αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν. Τις επόμενες μέρες οι Γερμανοί εκμεταλλευόμενοι την αδράνεια των Ιταλών σταθεροποιώντας τις θέσεις τους.
Στο μεταξύ, το βράδυ της 8ης Σεπτεμβρίου ανακοινώθηκε η ανακωχή της Ιταλίας με τους Συμμάχους και την επόμενη ο Bethege απαίτησε από τον Imbriani να παραδώσει την Κάρπαθο. Ο τελευταίος αρνήθηκε και ο Bethege απείλησε ότι θα καλούσε με το ραδιοτηλέφωνο του πλοίου γερμανικά stuka από την Κρήτη για να βομβαρδίσουν τους Ιταλούς. Εκ των υστέρων αποδείχθηκε ότι το ραδιοτηλέφωνο δεν δούλευε, ούτε και stuka υπήρχαν στην Κρήτη.
Η Παράδοση
Ο στρατηγός Scaroina με την παράδοση της μεραρχία Regina στη Ρόδο υπέγραψε και την παράδοση των ιταλικών στρατιωτικών δυνάμεων της Καρπάθου στην οποίαν υπάγονταν, και διαβίβασε τηλεφωνική εντολή στον Imbriani να παραδώσει το νησί στους Γερμανούς. Ο Imbriani ζήτησε γραπτή διαταγή και στις 13 Σεπτεμβρίου έφθασε ένα υδροπλάνο με τον ανθυπολοχαγό Bismataro, που έφερε τη διαταγή του ναυάρχου Campioni προς τον Imbriani.
Ο Imbriani με τους διοικητές των μονάδων αποφάσισαν να εκτελέσουν τη διαταγή και ακολούθησε ο αφοπλισμός των στρατιωτών. Σε ορισμένες μονάδες η συγκέντρωση των όπλων δεν ακολούθησε την κανονισμένη διαδικασία, το ηθικό των στρατιωτών ήταν πεσμένο, και στην ακαταστασία που δημιουργήθηκε αρκετοί Καρπάθιοι βρήκαν την ευκαιρία και πήραν αρκετά όπλα. Οι Γερμανοί παρέλαβαν τον οπλισμό των Ιταλών, κατέλαβαν τις πυροβολαρχίες, τις οχυρώσεις και όλες τις στρατιωτικές εγκαταστάσεις.
La Guera e Fimita
Μόλις οι Ιταλοί αφοπλίστηκαν, άρχισαν να πανηγυρίζουν, πετούσαν τα καπέλα τους στον αέρα και ζητωκραύγαζαν “La guera e fimita”, νόμισαν ότι γι’ αυτούς τελείωσε ο πόλεμος και θα γύριζαν στα σπίτια τους. Οι Γερμανοί υποσχέθηκαν ότι, μέσω Κρήτης και της ηπειρωτικής Ελλάδας, θα τους έστελναν στην πατρίδα τους. Από τους 2500 Ιταλούς, 90 δήλωσαν ότι ήθελαν να συνεργαστούν με τους Γερμανούς, 56 ως ενεργοί στρατιωτικοί και 34 ως βοηθητικοί, οι περισσότεροι δεν πίστευαν ότι θα έφταναν σώοι στην Ιταλία. Επιπλέον, έμεινε στην Κάρπαθο η Αστυνομία, η Τελωνοφυλακή και ορισμένοι υπάλληλοι.
Αιχμάλωτοι
Τις επόμενες μέρες, οι Γερμανοί άρχισαν να συγκεντρώνουν τους άοπλους Ιταλούς και να τους στέλνουν στην Κρήτη. Στις 21 Σεπτεμβρίου, ενώ ένα φορτηγό βρισκόταν στο αγκυροβολημένο στα Πηγάδια με αρκετές εκατοντάδες αιχμαλώτους το βομβάρδισαν 3-4 αγγλικά αεροπλάνα, 12 Ιταλοί έχασαν τη ζωή τους και 72 τραυματίστηκαν. Η μεταφορά των αιχμαλώτων συνεχίστηκε με καΐκια και κράτησε μέχρι τον Φεβρουάριο του 1944, με προορισμό σε στρατόπεδα εργασίας αιχμαλώτων στην Γερμανία.
Δραπέτες
Αρκετοί Ιταλοί, που βρήκαν την ευκαιρία και είχαν το θάρρος, δραπέτευσαν από τα στρατόπεδα αιχμαλώτων και, με τη βοήθεια Καρπαθίων, κρύφτηκαν στα χωριά και σε απόμερα εξοχικά σπίτια. Οι Γερμανοί έβγαλαν διαταγή σύμφωνα με την οποία όσοι Ιταλοί δραπέτες δεν παραδίνονταν σε τακτή προθεσμία θα εκτελούνταν, και αυτοί που τους βοηθούσαν θα τιμωρούνταν αυστηρά. Όλοι σχεδόν οι δραπέτες παραδόθηκαν πριν περάσει η προθεσμία. Δεν ήταν μόνο η διαταγή των Γερμανών, αλλά το κρύο του χειμώνα που πλησίαζε και το φαγητό που ήταν δύσκολο να βρεθεί.
Ο Alessandro Orofino, ένας Ιταλός στρατιώτης που δραπέτευσε, κρυβόταν μέσα σ’ ένα εκκλησάκι. Μετά από προδοσία, οι Γερμανοί τον συνέλαβαν και τον εκτέλεσαν, αφού πρώτα τον υποχρέωσαν να σκάψει τον λάκκο του. Τον έστησαν μπροστά στο λάκκο και του είπαν να διαβάσει κάποιες προκηρύξεις που κρατούσε πάνω του, τον πυροβόλησαν στο κεφάλι και έπεσε μέσα στο λάκκο. Μόλις έφυγαν οι Γερμανοί, ο προδότης πήρε τις μπότες που φορούσε ο νεκρός.
Ο υπολοχαγός Alberto Patruno κρυβόταν στο Μεσοχώρι υπό την προστασία του σταθμάρχη Michele, και όταν τον αναζήτησαν οι Γερμανοί, αυτός τον έστειλε στους κατασκόπους που πριν από μερικές μέρες έφτασαν στο νησί. Οι Γερμανοί συνέλαβαν δέκα ομήρους και απείλησαν ότι θα τους εκτελούσαν εάν δεν βρισκόταν ο Patruno ζωντανός ή πεθαμένος. Οι κατάσκοποι, για να αποσοβήσουν την απειλή και επειδή ο Patruno μπορούσε να τους προδώσει για να σωθεί, βρήκαν σαν καλύτερη λύση να τον εκτελέσουν και να ρίξουν το πτώμα του σε μια ρεματιά. Ο Ιταλός στρατιωτικός γιατρός Cutulo που έκαμε τη νεκροψία, με την σύμφωνη γνώμη του Imbriani, «διαπίστωσε» ότι ο Patruno πέθανε από καρδιακή προσβολή.
Ο ανθυπολοχαγός Michele Memola κρυβόταν στο Μεσοχώρι, όπου για πέντε μήνες τον τροφοδοτούσαν και τον έκρυβαν οι κάτοικοι του χωριού. Τελικά στις 17 Φεβρουαρίου 1944 αποφάσισε να παραδοθεί. Στο μεταξύ η κατάσταση του πολέμου άρχισε να αλλάζει εις βάρος των Γερμανών, δεν τον εκτέλεσαν αλλά τον έστειλε σε στρατόπεδο αιχμαλώτων στην Γερμανία. Δυο φορές, μετά τον πόλεμο, επισκέφθηκε την Κάρπαθο για να ευχαριστήσει τους ανθρώπους που τον περιέθαλψαν. Χρόνια αργότερα ο γιός του Massimo έγραψε βιβλίο για την δραματική περιπέτεια του πατέρα του. Το βιβλίο μεταφράστηκε στα Ελληνικά, και το 2019 έγινε η βιβλιοπαρουσίαση στην Κάρπαθο, παρουσία του συγγραφέα και άλλων συγγενών του.
Για δέκα μήνες ο Sergio Gattulli κρυβόταν με τη βοήθεια της οικογένειας Ζωής Βασιλαράκη, της αργότερα συζύγου του, και για ένα διάστημα στην κουφάλα μιας ελιάς, στον Άη Γιώργη στις Βάτσες. Μετά από προδοσία τον συνέλαβαν οι Ιταλοί carabinieri και οι Γερμανοί τον έστειλαν σε στρατόπεδο στην Ρόδο. Μετά από 48 μέρες τον πίσω στην Κάρπαθο και τον έβαλαν φυλακή, αλλά με τη βοήθεια ενός αντιναζιστή Γερμανού δραπέτευσε. Κρυβόταν μέχρι που έφυγαν οι Γερμανοί και απελευθερώθηκε η Κάρπαθος.
Αντίσταση
Οι μόνοι Ιταλοί που προέβαλαν κάποια αντίσταση ήταν γύρω στους 50 στον Τρίστομο. Θέλαν να πάρουν το καΐκι του Γιώργη Πρωτόπαπα να πάνε στην Τήλο, αλλά οι Carabinieri στο Διαφάνι, φοβούμενοι τις συνέπειες, τους απέτρεψαν. Τη νύχτα της 27ης Σεπτεμβρίου ξεκίνησαν από το Τρίστομο τρεις Ιταλοί στρατιώτες με μια βάρκα με προορισμό το Καστελόριζο, αλλά χάθηκαν μέσα στο πέλαγος όπου τους βρήκε ένα αγγλικό αντιτορπιλικό. Μερικοί πεζοναύτες μαζί με έναν λοχαγό πεζικού, έναν σμηνία και δυο στρατιώτες, πήγαν με μια βάρκα στην Τήλο και μετά στη Σύμη.
The Battle for the Dodecanese – The Germans occupy Karpathos
By Manolis Kassotis
On May 13, 1943, the Americans from the west and the British with their allies from the east, cleared North Africa of the German Italians. On July 10, the Allies landed in Sicily, with the result that on July 25 Mussolini’s Government fell and General Badoglio took over. Italy was trying to find a way out of the war. The warring parties were trying to adapt to the new reality and take advantage of the expected developments. On September 3, 1943, the Badoglio government signed an armistice with the Allies, and the Fascists under Mussolini moved their headquarters to Northern Italy and continued to fight on the side of the Germans. Italy ceased to exist as a worthy war power.
Accolade
Months before the armistice, the British drew up the Accolade plan which envisaged the capture of the Dodecanese, using the 8th Indian Division, which was ready for action on 1 September. But on 26 August the landing craft destined for the Dodecanese were sent on another operation to Burma, and the Indian division was detached to the central Mediterranean. The only force left was the British 234th Brigade. In addition, the British had in the Eastern Mediterranean 280 planes, 8 destroyers, 10 submarines, 16 landing craft and other auxiliary vessels.
The Germans, for their part, reinforced the garrison of Crete with the 22nd Division under General Muller, and on Rhodes they formed the 440th Assault Brigade, which reached 6,000 men under General Kleeman. These forces were supported by 300 aircraft based in mainland Greece and Crete. The German naval forces were limited, but during the progress of the operations they “convinced” the commanders of six Italian destroyers in Piraeus and Souda to surrender them intact.
In the Aegean and Dodecanese, the Italians had at Rhodes 40,000 in the army, navy and air force, including the Regina division under General Scaroina. In Karpathos they had 2,500 men under Colonel Imbriani, in Kos 4,000 under Colonel Leggio, and in Leros where the naval base was located, they had around 6,000 men under Admiral Mascherra, and smaller forces on the other islands. They also had the Siena division in Crete and the Kuneo division in Samos, and important forces in the Cyclades. Commander of the Italian Forces in the Aegean was Admiral Campioni, based in Rhodes. However, Italian morale was low, and their combativeness limited.
On September 8, 1943, as soon as the armistice was announced, the Germans imposed on the Italians in Crete and Rhodes and the Allies with the cooperation of the Italians occupied Kos, Leros and Samos.
In Karpathos
On August 25, a group of German officers came to Karpathos to study the defense needs of the island, but in reality to spy on the Italian military positions.
According to the Allied plan, on the morning of September 9, a transport plane would arrive in Karpathos from Egypt with two English officers and the Greek navy officer Panagopoulos, with the aim of persuading the Italians to hold the island until the Allied forces arrived. But the Germans overtook them.
On September 6, 1943, two days before the armistice was announced, 4-5 motorboats and a small warship with a German battalion of 800 men under Captain Bethege arrived from Crete at Pigadia, without informing the Italians. The Germans settled in the harbor and at night a German detachment was deployed and took up positions in Sisamos. The next morning Imbriani brought in infantry forces and took up positions against the Germans in the harbor. But once they found themselves under threat from the Germans at Sisamos they were forced to withdraw. In the following days the Germans taking advantage of the inactivity of the Italians stabilize their positions.
Meanwhile, on the evening of September 8, Italy’s armistice with the Allies was announced, and the following day Bethege demanded that Imbriani surrender Karpathos. The latter refused and Bethege threatened to use the ship’s radio to call in German Stukas from Crete to bombard the Italians. In retrospect it turned out that the radio telephone did not work, nor did stukas exist in Crete.
Surrender
General Scaroina with the surrender of the Regina division in Rhodes also signed the surrender of the Italian military forces of the Karpathos to which they belonged, and transmitted a telephone order to Imbriani to surrender the island to the Germans. Imbriani asked for a written order, and on 13 September a seaplane arrived with Lieutenant Bismataro, carrying Admiral Campioni’s order to Imbriani.
Imbriani with the commanders of the units decided to carry out the order and the disarmament of the soldiers followed. In some units the collection of weapons did not follow the regulated procedure, the morale of the soldiers was low, and in the confusion that was created several Karpathians took the opportunity and took enough weapons. The Germans took over the armament of the Italians, captured the artillery, the fortifications and all the military installations.
La Guera e Fimita
As soon as the Italians disarmed, they started celebrating, throwing their hats in the air and cheering “La guera e fimita”, they thought the war was over for them and they would go home. The Germans promised that, via Crete and mainland Greece, they would be sent home. Of the 2,500 Italians, 90 declared that they wanted to cooperate with the Germans, 56 as active military and 34 as auxiliaries, most of whom did not believe they would reach Italy safely. In addition, the Police, the Customs and some employees stayed in Karpathos.
Captives
In the following days, the Germans began rounding up the unarmed Italians and sending them to Crete. On September 21, while a cargo ship was anchored at Pigadia with several hundred prisoners, it was bombed by 3-4 English planes, 12 Italians lost their lives and 72 were wounded. The transport of prisoners continued by boat and lasted until February 1944, with the destination being POW camps in Germany.
Runaways
Several Italians, who found the opportunity and had the courage, escaped from the POW camps and, with the help of the Karpathians, hid in the villages and in secluded country houses. The Germans issued an order that any Italian fugitives who did not surrender by certain deadline would be executed, and those who helped them would be severely punished. Almost all the fugitives surrendered before the deadline. It was not only the order of the Germans, but the cold of the approaching winter and food being hard to come by.
Alessandro Orofino, an Italian soldier who escaped, was hiding inside a small church. After betrayal, the Germans captured and executed him, after first forcing him to dig his own grave. They put him in front of his grave and told him to read some proclamations he had on him, they shot him in the head, and he fell into the grave. As soon as the Germans left, the traitor took the boots worn by the dead soldier.
Lieutenant Alberto Patruno was hiding in Mesochori under the protection of police officer Michele, and when the Germans searched for him, he sent him to the spies who arrived on the island a few days ago. The Germans took ten hostages and threatened to execute them unless Patruno was found dead or alive. The spies, to deter the threat and because Patruno could betray them to save himself, found a better solution to execute him and throw his body into a ravine. Italian military doctor Cutulo who performed the autopsy, with Imbriani’s concurrence, “determined” that Patruno died of a heart attack.
Second lieutenant Michele Memola was hiding in Mesochori, where for five months he was fed and hidden by the villagers. Finally on February 17, 1944 he decided to surrender. In the meantime, the situation of the war began to change against the Germans, they did not execute him but sent him to a POW camp in Germany. Twice, after the war, he visited Karpathos to thank the people who fed and protected him. Years later his son Massimo wrote a book about his father’s dramatic adventure. The book was translated into Greek, and in 2019 the book’s presantation took place in Karpathos, in the presence of the author and other relatives.
For ten months, Sergio Gattulli hid with the help of the family of Zoe Vasilarakis, his later wife, and for a time in the trunk of an olive tree, in Saint George in Vatses. After betrayal he was arrested by the Italian carabinieri, and the Germans sent him to a camp in Rhodes. After 48 days he was returned to Karpathos and put in prison, but with the help of an anti-Nazi German he escaped. He was hiding until the Germans left and Karpathos was liberated.
Resistance
The only Italians who put up any resistance were around 50 in Tristomo. They wanted to take George Protopapas’ boat to Tilos, but the Carabinieri in Diafani, fearing the consequences, prevented them. On the night of September 27, three Italian soldiers set off from Tristomo in a boat bound for Castellorizzo but were lost in the sea where they were found by an English destroyer. Some marines along with an infantry captain, a sergeant and two soldiers, went by boat to Tilos and then to Symi
