ΝΙΣΥΡΟΣ. Με απόφαση της υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού κ. Λίνας Μενδώνη, με αριθμό πρωτοκόλου 17289, 17-1-2022, μετά την ομόφωνη θετική γνωμοδότηση αναφορικά με το Δελτίο εγγραφής του στοιχείου «Καλαντήρα Νισύρου» της Εθνικής Επιστημονικής Επιτροπής για την εφαρμογή της Σύμβασης για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, εγκρίθηκε η εγγραφή του στοιχείου «Καλαντήρα Νισύρου» στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας, διότι πρόκειται για εθιμικό δρώμενο σημαντικό τόσο για τη μνήμη και την ταυτότητα των Νισυρίων, όπου και αν διαβιούν, όσο και για την ανάδειξη των εθιμικών πρακτικών της Κυριακής του Λαζάρου.
Η Καλαντήρα της Νισύρου αποτελεί χαρακτηριστικό κομμάτι των εθίμων του νησιού μας.
Το Σάββατο του Λαζάρου, τα παιδιά του Δημοτικού Σχολείου στη Νίσυρο, κρατώντας καθένα από ένα στολισμένο κλαδί φοίνικα (βαγιά) περιέρχονται στους δρόμους τραγουδώντας ποίημα για την Ανάσταση του Λαζάρου.
Η Καλαντήρα, από την οποία πήρε το όνομά του και το έθιμο, είναι μία ξύλινη τετράγωνη βάση στην οποία προσαρμόζονται σταυρωτά δύο ξύλινα τόξα έτσι ώστε να δημιουργείται ένας θόλος. Στο σημείο επαφής των τόξων στο πάνω μέρος υπάρχει ένα ομοίωμα πτηνού, χελιδινιού, όπου στα φτερά του κρέμονται κουδουνάκια. Το χελιδόνι είναι ο συμβολισμός της Άνοιξης. Στη βάση του πτηνού βρίσκεται ένα στρογγυλό ξύλο κάθετο προς τη βάση της Καλαντήρας.
Το ξύλο αυτό είναι δεμένο με σπάγκο, έτσι ώστε όταν τον τραβάς το πτηνό να περιστρέφεται δεξιά- αριστερά. Μπροστά στη βάση του ενός τόξου είναι σκαλισμένο το ομοίωμα του Λαζάρου. Η καλαντήρα είναι στολισμένη με όμορφα λουλούδια, όπως ο επιτάφιος και συμβολίζει τον τάφο του Λαζάρου. Στολίζεται στο Δημοτικό Σχολείο και στη συνέχεια την περιφέρουν οι μαθητές ψάλλοντας το απολυτίκιον της ημέρας μαζί με δίσκο για τη συγκέντρωση χρημάτων για το σχολείο, και καλάθια για τη συγκέντρωση αυγών που προσφέρουν στους δασκάλους, και κουλουριών που μοιράζονται οι μαθητές.
Το έθιμο της Καλαντήρας αποτελεί στην ουσία μία παιδική γιορτή, είναι έθιμο που προέρχεται από την Αρχαία Ελλάδα και εντάχθηκε στα Χριστιανικά έθιμα. Οι Αθηναίοι είχαν την «Ειρεσιώνην», ενώ οι Ρόδιοι το «Χελιδονίζειν».
Το 1865 έφθασε στη Νίσυρο ο λόγιος Ιωάννης Λογοθέτης, απόφοιτος της Μεγάλης του Γένους Σχολής με καταγωγή από τη Νίσυρο, ο οποίος και συνέταξε το «Άσμα εις την έγερσιν του Λαζάρου», γνωστότερο ως «Η Βηθανία», που τραγουδούν και σήμερα τα παιδιά. Το ποίημα αποτελείται από 37 δίστιχα που εξιστορούν την ιστορία του Λαζάρου.)
«Η Βηθανία σήμερον θαύματι προκηρύττει
την του Χριστούν Ανάσταση και όλον το παν εκπλήττει.
Διαπιστοί δ’ο αναστάς εκ τάφου τεταρταίος,
ότι ο Άδης έπεσε και ενεκρώθη τέως.
Λάζαρος ην τις ασθενών από της Βηθανίας,
των Μυροφόρων αδελφός, της Μάρθας και Μαρίας.»
Η πομπή της Καλαντήρας περνάει από όλους τους κεντρικούς δρόμους του χωριού και όταν συναντήσουν κάποιο ριμήδι (στενό), μία ομάδα μαθητών μαζί με την Καλαντήρα πηγαίνει στα σπίτια που είναι στο ριμήδι ενώ η υπόλοιπη πομπή τους περιμένει. Το τραγούδι της Καλαντήρας το τραγουδούν πλέον όταν συναντούν κόσμο, σε πλατείες είτε σε δρόμους:
«Καλαντήρα πέρασε- και έκατσεν και λάλησε
Και πύργον οικοδόμησε- κι όποιος δεν μας δίν’αυγόν
Μέσα ψύλλος και κοριός- Βάγια- Βάγια των Βαγιών
Τρώμε ψάρι και κωβιό- κι ως την άλλη Κεργιακή
Τρώμε κόκκινον αβγό.»
Το έθιμο αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της κοινωνικής ζωής της Νισύρου.
Η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, δήλωσε: «Αναγνωρίζοντας την ανάδειξη και διαφύλαξη εκείνων των στοιχείων που οι ίδιοι οι φορείς θεωρούν κρίσιμα για τη συλλογική τους ταυτότητα, την ιστορία και τον πολιτισμό τους, εγγράφουμε στο Εθνικό Ευρετήριο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς παραδοσιακές πρακτικές και τελετουργίες των Νησιωτών συμβάλλοντας ενεργά στον εμπλουτισμό και στην προαγωγή του σεβασμού της πολιτισμικής ποικιλομορφίας και της ανθρώπινης δημιουργικότητας.
Με αίσθημα ευθύνης, ως Πολιτεία, σε συνεργασία με τις τοπικές κοινότητες, πράττουμε με γνώμονα την αναγκαιότητα για ανάδειξη, διαφύλαξη και διαγενεακή μεταβίβαση αναδεικνύουμε εκείνα τα στοιχεία της νησιωτικής μας χώρας που αποτελούν έκφραση της ιδιαίτερης συλλογικής ταυτότητας κάθε τόπου, προστατεύουμε και διαφυλάττουμε τις ποικίλες εκφράσεις της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς μας».
Ο Δήμαρχος Νισύρου δήλωσε: «Ευχαριστούμε τον κ. Κώστα Χαρτοφύλη, πρόεδρο της Εταιρίας Νισυριακών Μελετών, που με τις άοκνες προσπάθειες του επιτεύχθηκε αυτό το σπουδαίο αποτέλεσμα που αφορά στην διατήρηση και διαιώνιση των εθίμων και παραδόσεων του τόπου μας. Στην περίοδο κοινωνικής κρίσης και κρίσης αξιών που διαβιούμε, η διατήρηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς είναι έργο υψίστης σημασίας».
