Γράφει ο Δημήτριος Μπενέκος *
Με την συμβατική ημερομηνία της 25ης Μαρτίου του 1821 άρχισε ο απελευθερωτικός ένοπλος αγώνας των Ελλήνων εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, εναντίον «του μεγάλου ασθενούς του Βοσπόρου». Με αφορμή την επέτειο της εθνικής επανάστασης του 1821, θα κάνουμε μερικές σκέψεις για να γνωρίσουμε κάποιες πτυχές του μοναδικού για εκείνη την εποχή, αλλά ταυτόχρονα και αμφιλεγόμενου φαινομένου.
Με την ελληνική εξέγερση το 1821, ξεκίνησε η διαδικασία απελευθέρωσης της χώρας από την οθωμανική κυριαρχία. Οι Ευρωπαίοι θεώρησαν ότι η Ελλάδα, ως κοιτίδα του δυτικού πολιτισμού, της φιλοσοφίας, των τεχνών, αλλά και ως χριστιανική περιοχή, έπρεπε να βοηθηθεί οικονομικά και στρατιωτικά, ώστε να δημιουργηθεί ένα νέο ανεξάρτητο κράτος, η ελεύθερη Ελλάδα.
Η Ελληνική Επανάσταση ερμηνεύτηκε από τη λαϊκή βάση ως μια περίπτωση, που δεν είχε σχέση με συνομωσίες. Θεωρούσαν ότι τα αιτήματα των Ελλήνων ήταν δίκαια και ότι άξιζαν μια θέση στην πολιτισμένη χριστιανική Ευρώπη.
Ένας βασικός παράγοντας που συνέβαλε αποφασιστικά στην επιτυχία της ελληνικής Επανάστασης του 1821 υπήρξε το φιλελληνικό κίνημα, το οποίο αναδείχτηκε ως το πνευματικό-ιστορικό φαινόμενο εκείνης της εποχής, που έδωσε ώθηση στον ένοπλο αγώνα των Ελλήνων. Η εκδήλωση του φιλελληνισμού στην Ευρώπη είχε την αφετηρία της στις κλασικές σπουδές και τα κλασικά πρότυπα.
Αλλά, αν και οι κυβερνήσεις των ευρωπαϊκών κρατών τηρούσαν εχθρική στάση απέναντι στην εξέγερση των Ελλήνων, οι λαοί αυτών των χωρών και προπαντός οι μορφωμένοι και φωτισμένοι από τις ιδέες της πρόσφατης Αμερικανικής και Γαλλικής Επανάστασης εκδήλωναν την συμπάθειά τους προς τον αγώνα ενός λαού, που οι πρόγονοί του έδωσαν τα φώτα του πνεύματος, της δημοκρατίας και των υψηλών επιτευγμάτων του πολιτισμού στην Ευρώπη και κατ’ επέκταση και στον υπόλοιπο πολιτισμένο δυτικό κόσμο.
Το φιλελληνικό αυτό πνεύμα εκδηλώθηκε ποικιλότροπα στις διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, ακόμη και στη νεοσύστατη τότε μεγάλη Δημοκρατία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, γνωστό ως „greek fever“ (ελληνικός πυρετός).
Παλάτια, Ευγενείς και Φεουδάρχες της Ευρώπης δεν πίστευαν και ταράχτηκαν διαβάζοντας τον ύμνο για την Ελλάδα που έγραψε ο διάδοχος του θρόνου του Γερμανικού βασιλείου της Βαυαρίας, ο Λουδοβίκος Α΄.
«Σηκωθείτε, Έλληνες. Πάρτε τα όπλα! Όλοι!
Παιδιά της Σπάρτης πολεμήστε με θάρρος.
Εμπρός ηρωικοί λόχοι της Αθήνας και Κορίνθου.
Γίνετε ξανά αυτό που ήταν οι πατέρες σας
και ο αρχαίος κόσμος θα γίνει πάλι νέος […]».
Ο βασιλιάς Λουδοβίκος Α΄ της Βαυαρίας άφησε μια παρακαταθήκη. Έκανε το Μόναχο εστία Φιλελληνισμού. Χωρίς να συμβιβαστεί, επαίνεσε τη Ελλάδα και ως πρίγκιπας-διάδοχος και ως βασιλιάς της Βαυαρίας και την ενθάρρυνε να κάνει τις υψηλότερες θυσίες, για να αποκτήσει την ελευθερία.
Ο Λουδοβίκος Α΄ έδωσε χρήματα για λύτρα εξαγοράς Ελλήνων αιχμαλώτων πολέμου, ενθάρρυνε την ίδρυση φιλελληνικών συλλόγων, φρόντισε να μεταφερθούν στο Μόναχο ορφανά πολέμου της Ελλάδας και ενδιαφέρθηκε για την εκπαίδευσή τους. Την ημέρα της ενθρόνισής του το 1825 υποσχέθηκε περαιτέρω βοήθεια στους αγωνιζόμενους Έλληνες.
Αυτή η γλώσσα και η στάση ενός Ευρωπαίου ηγεμόνα εξέπληξε όλους εκείνη την εποχή, αλλά ενέπνευσε επίσης τους ανθρώπους, όπου ο φιλελληνισμός ήταν ακόμα ζήτημα του λαού.
Μια σύντομη ιστορική αναδρομή θα μας βοηθήσει να αντιληφθούμε καλύτερα τα πολιτικά δεδομένα εκείνης της εποχής.
Η τσαρίνα της Ρωσίας, Αικατερίνη η Μεγάλη, είχε ενστερνιστεί το όραμα του αρχιστρατήγου κόμητα Μύνιχ, γνωστό ως «Το Ελληνικό Σχέδιο» που δεν ήταν τίποτε άλλο παρά η μελλοντική πολιτική της Ρωσικής Αυτοκρατορίας προσανατολισμένη στην επανίδρυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. «Το Ελληνικό σχέδιο» προέβλεπε συμμαχία με τον αυτοκράτορα Ιωσήφ Β΄ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στη Βιέννη.
Αυτό το πνεύμα της επανίδρυσης της Χριστιανικής Αυτοκρατορίας των Ελλήνων είχε ενστερνισθεί ο Λουδοβίκος της Βαυαρίας, όταν απευθυνόμενος ποιητικά στον Τσάρο Νικόλαο Α΄ του υπενθύμιζε, πως θα πρέπει να πολεμήσει εναντίον των Τούρκων, για να ιδρύσει ξανά τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και την «Σταμπούλ» να την κάνει πάλι Κωνσταντινούπολη.
«Νικόλαος σημαίνει νικητής του λαού,
ο νικητής των Τούρκων, αυτός είσαι Εσύ.
…….
Η Σταμπούλ τελειώνει,
και ξαναζεί η Κωνσταντινούπολη.»
Πάντως, όταν άναψαν οι φλόγες της εξέγερσης στην Ελλάδα, οι επίσημες αρχές στη Βιέννη και στην Αγία Πετρούπολη σιώπησαν. Και ακριβώς από τη Βιέννη ο θρυλικός Θεσσαλός Ρήγας Φεραίος προσπάθησε να ενθαρρύνει τους συμπατριώτες του στην Ελλάδα να εξεγερθούν. Ο Ρήγας συνελήφθη και εκτελέστηκε αργότερα.
Εντελώς άλλη υπήρξε η τύχη της μυστικής οργάνωσης υπό την επωνυμία «Φιλική Εταιρεία», που ιδρύθηκε στην Οδησσό το 1814, η οποία διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο στην υπόθεση της Επανάστασης. Τον Φεβρουάριο του 1821, ο πρώην υπασπιστής του Τσάρου Αλεξάνδρου Α΄, ο Έλληνας πρίγκιπας Αλέξανδρος Υψηλάντης με εθελοντές που απάρτιζαν τον καλούμενο «Ιερό λόχο» εισήλθαν στη Βλαχία και τη Μολδαβία. Η Επανάσταση των Ελλήνων αρχίζει στο εξωτερικό της χώρας, αλλά η Ρωσία δεν υποστήριξε αυτό το κίνημα με ολέθριο αποτέλεσμα. Ο «Ιερός Λόχος» αποδεκατίστηκε στη μάχη στο Δραγατσάνι και ο Υψηλάντης φυλακίστηκε.
Τον Μάρτιο του 1821, ένα μήνα μετά τα γεγονότα στη Ρουμανία, το σύνθημα για εξέγερση στη μητρική Ελλάδα δόθηκε στην Αχαΐα, στη Μονή της Αγίας Λαύρας.
Η πολεμική ιαχή των Ελλήνων συντάραξε τους ευρωπαϊκούς λαούς, αν και οι κυβερνήσεις τους παράμειναν σιωπηλές. Αλλά σταδιακά έγινε αλλαγή των διαφερόντων. Η πίεση των λαών, που δήλωσαν ανοιχτά τον ενθουσιασμό τους για τον απελευθερωτικό αγώνα της Ελλάδας, ήταν πολύ δυνατή και το σύνθημα «Φιλελληνισμός».
Οι Φιλέλληνες υποστήριξαν τους Έλληνες με κείμενα σε εφημερίδες, με ζωγραφικούς πίνακες και με όπλα. Πράγματι, πολλές χώρες της Ευρώπης έστειλαν άνδρες στην Ελλάδα, για να ζήσουν την πρωτοφανή εμπειρία αλλαγής του status quo στην ευρωπαϊκή ήπειρο.
Ανάμεσα στους πολλούς εθελοντές βρίσκεται το όνομα του Ταγματάρχη φον Ντάνενμπεργκ ( von Dannenberg) από το Αμβούργο. Λίγο πριν από την αναχώρησή του δημοσίευσε μια πρόσκληση σε νεαρούς Γερμανούς, τους οποίους κάλεσε να συμμετάσχουν στον ιερό σκοπό, γιατί «πρέπει να ελευθερωθεί η πιο όμορφη χώρα της Ευρώπης, ελεύθερη θα πρέπει να είναι η Ελλάδα!»
Και ο ποιητής Βίλχελμ Μύλλερ (Wilhelm Müller), ένθερμος υμνητής της Ελλάδας, γνωστός και ως ο «Ελληνομύλλερ», έγραψε:
«Ελλάδα, τι θα ήσουν χωρίς την ελευθερία; Και ο κόσμος τι θα ήτανε, χωρίς εσένα Ελλάδα;»
Δεν είναι δυνατό να απαριθμήσουμε ακόμη και τους πιο σημαντικούς Ευρωπαίους Φιλέλληνες εδώ. Ονόματα όπως ο Άγγλος λόρδος Βύρων και ο Σκωτσέζος Γκόρντον, ο Γάλλος Φαβιέρος, ο Ιταλός Σανταρόζα, ο Γερμανός φον Στάιν, και άλλοι πολλοί φωτίζουν ως λαμπερά αστέρια τον ουρανό των Φιλελλήνων. Ωστόσο οφείλουμε να αναφέρουμε, ότι οι περισσότεροι από τους γερμανόφωνους Φιλέλληνες, συμπεριλαμβανομένων Πολωνών, Δανών, Ούγγρων και Ολλανδών απάρτισαν τη «Γερμανική Λεγεώνα» και πολέμησαν στα ελληνικά εδάφη, μαζί με 480 Άγγλους και 18 Αμερικανούς.
Η μεγάλη τραγωδία της Ευρώπης του πρώτου μισού του 19ου αιώνα χαρακτηρίστηκε από την αδιάλλακτη πολιτική αντίληψη του αυστριακού καγκελάριου Μέττερνιχ, η οποία βρισκόταν στον αντίποδα των διαφερόντων και επιδιώξεων του ελληνικού λαού, που αγωνιζόταν για την ελευθερία του.
Το γεγονός ότι δεν βρέθηκε συμβιβασμός ανάμεσα στις λαϊκές-αστικές πολιτικές ιδέες από τη μια μεριά και τις αριστοκρατικές-δυναστικές αντιλήψεις της άρχουσας τάξης από την άλλη, αποτελεί μια τραγική φάση της ευρωπαϊκής Ιστορίας.
- Ο Δημήτριος Μπενέκος είναι τ. Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Φίλτατε Ασέρ,
διάβασε και το επόμενο άρθρο μου.
https://www.anamniseis.net/i-elliniki-epanastasi-tou-1821-o-philelinismos/
Χαιρετισμούς
Δημήτρης Μπενέκος
B”H It’s always an intellectual treat to read my dearest friend’s musings, particularly because we share a common origin in our native Volos, and happily; even if we reside in the Old World, and its relatively newest iteration, having a relative congruent view of history and current events. Thus, I warmly congratulate him for the panoramic overview my fellow retired academic presents of the epochal Balkan variation forward in presenting the Greek Revolution of 1821 as an example of the march for the human longing for political freedom as the sine qua non of democracy and material progress. For example, and unlike many compatriots who interpret the Hellenic desire to reconstitute Hellas independent of the incipient ailments that would defeat and dismember the expansive Ottoman Turkish Empire after the Great War, the conflict was a continuum in the series of independence movements gloriously begun in the America of 1776; followed in France, 1789, Mexico in 1811, sparking revolts in South America coincident with the Greek example. As popular uprisings were gaining momentum, there’re considerable blowback from the conservative Holy Alliance of Austria, Prussia, and Russia. Reacting to the liberalizing impact in the fervor of the Napoleonic wars, autocracies under the leadership of Prince Metternich in the 1815 Congress of Vienna sought to put the proverbial freedom’s genie back in the bottle. It’s no accident that the reactionary forces would stress the need to return political stability, using the discredited stratagem that opposition to political authorities was simultaneously anathema to the dominant ecclesiastical hierarchies. Seen from this perspective, it’s no wonder that the Greek Orthodox Church would seek to preempt nascent doubt that the revolt had divine endorsement by becoming its conspicuous supporters; even conveniently moving the commencement of the event to the Annunciation, March 25; overlooking the fact that Greek partisans and their allies had much earlier begun military operations in the Danubian Principalities (Moldavia and Wallachia). Nevertheless, the die was cast in pursuit of contradictory visions: connecting with the aim of popular secular freedom movements, yet insisting on a sectarian dogmatic Christian Orthodoxy waging war against Muslim Turkey, even harboring expectations of reclaiming Istanbul, and not only (such remains the devout hope of Greek). Also missing from Dimitris’s otherwise thoughtful delineation of period highlights is the glaring omission of the fate of 5k Peloponnese Jews, slaughtered in the manner of Ottomans, for not appearing sufficiently enthusiastic for the 1821 struggle’s regime change that would take effect at end the the decade! An impassioned assessment of the fate of Jews and other minorities during the 1821 revolution to this day must remain inconclusive. With fraternal affection, Asher