ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ. Ένα μεγάλο μέρος του ταξιδιού μας εδώ στις anamniseis.net είναι η παρουσίαση Ελλήνων (και όχι μόνο), οι οποίοι έχουν προσφέρει και προσφέρουν πολλά στον χώρο του πολιτισμού.
Ένας τέτοιος άνθρωπος, και μάλιστα η πρώτη μας παρουσίαση, είναι η εξαίρετη Δρα Αύρα Ξεπαπαδάκου.
Είχα την τύχη να γνωρίσω την κα Ξεπαπαδάκου πριν περίπου ένα έτος, όταν διοργάνωσα μία διαδικτυακή εκδήλωση για την Ελληνική κλασική μουσική. Όμως πριν τη γνωρίσω προσωπικά, είχα γνωρίσει μέρος τη προσφοράς της στον χώρο του πολιτισμού και της μουσικής μέσω του πραγματικά εξαιρετικού και βραβευμένου της μουσικολογικού συγγράμματος «Παύλος Καρρέρ».
Ένα ίσως από τα καλύτερα βιβλία που έχω διαβάσει, αφιερωμένο σε έναν από τους σημαντικότερους Έλληνες συνθέτες. Διαβάζοντάς το κατάλαβα ότι επρόκειτο για έναν άνθρωπο που έπρεπε να γνωρίσω, και αυτή η γνωριμία έγινε, και μάλιστα ήταν και η εισηγήτρια στην εκδήλωση που διοργάνωσα.
Παραθέτουμε το πλήρες της συνέντευξης της Δρος Αύρας Ξεπαπαδάκου
Καλημέρα Δρ. Ξεπαπαδάκου, είναι μεγάλη μας χαρά και τιμή να φιλοξενούμε την συνέντευξή σας στην διαδικτυακή εφημερίδα www.anamniseis.net .
ΕΡΩΤΗΣΗ: Τι σας ώθησε να ασχοληθείτε με τη Μουσικολογία, τη Θεατρολογία και κυρίως το ενδιαφέρον που έχετε δείξει για την Ελληνική κλασική μουσική και τους συνθέτες της;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Να σας ευχαριστήσω και εγώ αρχικά για τη φιλοξενία και την ευκαιρία να συζητήσουμε. Από την παιδική μου ηλικία αισθανόμουν ότι με προσέλκυαν οι ανθρωπιστικές σπουδές και οι τέχνες και περισσότερο το θέατρο και η μουσική. Από πολύ μικρή σπούδαζα πιάνο στο Εθνικό Ωδείο και είχα την τύχη να αποκτήσω θεατρική παιδεία στο σχολείο μου, το Αρσάκειο, το οποίο είχε μακρά παράδοση στην πολιτισμική και αισθητική αγωγή, πολύ πριν εισαχθούν σχετικά μαθήματα στην εγκύκλιο εκπαίδευση.
Οι σπουδές μου στο νεοσύστατο τότε Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών ήταν μονόδρομος για μένα, το ίδιο και η φοίτησή μου στην τάξη μονωδίας. Αγαπούσα με πάθος το θέατρο και την όπερα και, όταν αποφάσισα να συνεχίσω την ακαδημαϊκή μου πορεία σε επίπεδο διδακτορικής έρευνας πλέον, επεδίωξα να εστιάσω στα Ιόνια Νησιά του 19ου αιώνα και να προσπαθήσω να φωτίσω ένα έως τότε ήκιστα μελετημένο κεφάλαιο του ελληνικού μουσικοθεατρικού πολιτισμού, αυτό της επτανησιακής όπερας, της οποίας ένας από τους επιφανείς εκπροσώπους υπήρξε ο Ζακύνθιος Παύλος Καρρέρης.
Από εκείνη τη στιγμή ξεκίνησε μία μακρά περιπέτεια με πολλά ταξίδια στα σφίζοντα αστικά κέντρα της νοτιοανατολικής Ευρώπης και της ανατολικής Μεσογείου του 19ου αιώνα και ατελείωτη έρευνα στα τοπικά αρχεία.
Η διδακτορική μου διατριβή και αργότερα η μονογραφία μου για τον Παύλο Καρρέρ, η οποία αποτελεί μία εκ βάθρων αναθεωρημένη και εμπλουτισμένη εκδοχή της πρώτης, στάθηκαν η ευκαιρία για να έρθω σε επαφή με μία συναρπαστική περίοδο, γεμάτη αντιφάσεις, δυναμισμό και δημιουργικότητα, με κορυφαίους καλλιτέχνες που έχουν να επιδείξουν έργα πρώτης γραμμής σε ό,τι αφορά την ποιότητα, την ποσότητα και τη δημοφιλία και με ολότελα άγνωστες, πρωτόγνωρες κοινωνικές και πολιτιστικές διαστάσεις του κοινού ελληνικού μας παρελθόντος.
ΕΡΩΤΗΣΗ: Έχουμε την αίσθηση ότι ο μέσος Έλληνας γνωρίζει ελάχιστα για τον πλούτο της Ελληνικής μουσικής σκηνής αλλά και γενικά τα πολιτιστικά του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα. Γιατί πιστεύετε ότι ισχύει κάτι τέτοιο;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Θα μού επιτρέψετε να αναδιατυπώσω: όχι μόνο ο μέσος Έλληνας αλλά και οι ειδικοί επιστήμονες, οι σπουδαστές, οι καλλιτέχνες γνωρίζουν ελάχιστα σχετικά με την πολιτιστική ζωή και την πρωτότυπη μουσική και λυρική δημιουργία που παρήχθη εντός του ελληνικού μακρού 19ου αιώνα, όπως συνηθίζουμε να τον χαρακτηρίζουμε, καθώς η περίοδος αυτή καταλαμβάνει και τις αρχές του 20ού, όπως σωστά παρατηρήσατε. Οι λόγοι είναι πάμπολλοι και θα αναφέρω εδώ ενδεικτικά κάποιους. Πρώτον, η περίοδος αυτή έως αρκετά πρόσφατα δεν είχε ερευνηθεί: δεν υπήρχε ακόμη βιβλιογραφία, δεν είχαν ανακαλυφθεί, δεν είχαν μελετηθεί, δεν είχαν παρουσιαστεί και ηχογραφηθεί τα μουσικά έργα, η δράση των δημιουργών και των ερμηνευτών της εποχής εκείνης μας ήταν άγνωστη, δεν είχαμε καν τη δυνατότητα να τοποθετήσουμε το φαινόμενο του λυρικού θεάτρου στο γεωγραφικό, ιστορικό και κοινωνικό του πλαίσιο, το οποίο είναι πολύ ευρύτερο από τα ελληνικά σύνορα.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 σημειώθηκαν τα πρώτα βήματα, με τις πρώτες διδακτορικές έρευνες που ανατέθηκαν από το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, τις πρώτες εκδόσεις μουσικών έργων και δημόσιες παρουσιάσεις τους, τις πρώτες όπερες που φιλοξενήθηκαν στην Εθνική Λυρική Σκηνή, τις πρώτες μελέτες που εγκαινίασαν τη σχετική βιβλιογραφία.
Δεύτερον, ενώ η περίοδος αυτή ανέκαθεν διδασκόταν στα ειδικά πανεπιστημιακά τμήματα, οι αναφορές στην ελληνική μουσική συγκομιδή και στην δημοφιλέστερη σκηνική τέχνη της εποχής, την όπερα και τα απότοκα μουσικοθεατρικά της είδη, ήταν σπάνιες και περιστασιακές. Ακόμη χειρότερα, στα ωδεία, ουδέποτε εκτελούνταν ελληνικά έργα του 19ου αιώνα.
Επρόκειτο για ένα ρεπερτόριο όχι απλώς ανυπόληπτο, αλλά ανυπόστατο. Θυμάμαι πως είχα δώσει μάχη, την οποία έχασα, όταν επιχείρησα να προτείνω μία ελληνόφωνη άρια του Μαντζάρου, την «aria greca», για να ενταχθεί στο πρόγραμμα που θα ερμήνευα στις διπλωματικές μου εξετάσεις. Επιτρέπονταν μόνο έργα του Μανώλη Καλομοίρη και μετρημένων στα δάκτυλα νεότερων Ελλήνων συνθετών.
Αυτό οφείλετο σε μία συντεχνιακή και κοντόθωρη αντίληψη που είχε επιβληθεί κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα από τον κύκλο των «Εθνικών», όπως αυτοαποκαλούνταν και που για έτη επί ετών καθόρισε τι ήταν ελληνικό και τι όχι, εδραιώνοντας τη στρέβλωση ότι η επτανησιακή μουσική ήταν αντεθνική!
Και ως συρίγγιον αυτού, η επτανησιακή όπερα στιγματίστηκε ιδεολογικά – ιδεοληπτικά θα συμπληρώσω – ως αστική και ξενόφερτη από νεότερες γενεές που ακόμη και σήμερα αρέσκονται να δυναμιτίζουν την αντιπαραγωγική και αντιδραστική αυτή πολεμική.
ΕΡΩΤΗΣΗ: Πώς βλέπετε την Ελλάδα πολιτιστικά σήμερα; Θεωρείτε ότι βρίσκεται σε καλό επίπεδο ή ότι χρειάζεται να γίνουν πολλές αλλαγές σε επίπεδο μόρφωσης ενημέρωσης κτλ.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Θα αποφύγω συνειδητά να πρεσβυτίσω και δεν θα προσάψω στους νέους τίποτε από τα χιλιοειπωμένα: χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, ελλιπή ενημέρωση, ημιμάθεια, έλλειψη αισθητικής παιδείας και καλλιέργειας και ούτω καθ’ εξής. Τα ίδια, θυμάμαι, καταλόγιζαν οι μεγαλύτεροι και στη δική μας γενεά. Εν τέλει και εμείς υπηρετούμε τον ελληνικό πολιτισμό με όλες μας τις δυνάμεις, όπως θα πράξουν και οι νεότεροι, με τον δικό τους τρόπο και σύμφωνα με τις αναγκαιότητες, τα αιτήματα και τις συνθήκες τις εποχής τους. Απεχθάνομαι το «κάθε πέρυσι και καλύτερα», όπως αρέσκονται να μεμψιμοιρούν οι εκπαιδευτικοί.
Η Ελλάδα διαθέτει μοναδικό φυσικό κεφάλαιο, μακρά, προαιώνια και αδιάλειπτη πολιτιστική παράδοση, ποικιλόμορφο πολιτιστικό απόθεμα, διεθνή αναγνωρισιμότητα, εμβληματικές μορφές της τέχνης και του πνεύματος παγκόσμιας ακτινοβολίας, δυναμική σύγχρονη καλλιτεχνική παραγωγή και ένθερμο, σταθερό κοινό.
Τι δεν διαθέτει; Στρατηγική και μακρόπνοη πολιτική για τον πολιτισμό, με στίγμα και όραμα. Θα μού επιτρέψετε να επισημάνω ότι καμία κυβέρνηση δεν έχει ασκήσει συντεταγμένη πολιτιστική πολιτική.
Ιδίως σε ό,τι αφορά τον σύγχρονο πολιτισμό και τις δημιουργικές βιομηχανίες, η πολιτιστική πολιτική έως τώρα ασκείται ανέμπνευστα, με παροιμιώδη εσωστρέφεια και στεγανότητα. Ο πολιτισμός αντιμετωπίζεται ως πολυτέλεια ή ως κοσμικότητα από το ελληνικό κράτος και προσφάτως, λυπάμαι που θα το πω, ως πρότζεκτ. Σκεφθείτε δε ότι αναφερόμαστε σε έναν αειφόρο ανταποδοτικό πόρο, σε ένα ανεξίτηλο αναπτυξιακό κεφάλαιο για τη χώρα μας. Επομένως, οι αλλαγές τις οποίες κατονομάσατε είναι ευκταίες και αναγκαίες, όμως θα πρέπει να ενταχθούν σε μία ενιαία, στιβαρή και εξωστρεφή στρατηγική για τον πολιτισμό.
ΕΡΩΤΗΣΗ: Πείτε μας για το εξαιρετικά ενδιαφέρον πρόγραμμα σπουδών στο οποίο είστε συντονίστρια, στο πανεπιστήμιο Λευκωσίας. Τι εμπεριέχει και πως μπορεί κάποιος να το παρακολουθήσει;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Πρόκειται για το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα με τίτλο «Ελληνικός Πολιτισμός» [MA Programme in Greek Civilization] https://register.unic.ac.cy/study-ma-greek-civilization-online/, ένα μοναδικό στο είδος του πρόγραμμα, το οποίο θα προσφέρει το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας από το τρέχον ακαδημαϊκό έτος (2021-2022).
Το πρόγραμμα αυτό θα διδάσκεται στην αγγλική γλώσσα και αποκλειστικά εξ αποστάσεως, απευθυνόμενο σε ένα ευρύτατο κοινό χωρίς γεωγραφικούς ή γλωσσικούς περιορισμούς. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα σπουδών σχεδιασμένο στη βάση υψηλών κριτήριων επιστημονικής ποιότητας και πρωτοτυπίας και πιστοποιημένο από τον Φορέα Διασφάλισης και Πιστοποίησης της Ποιότητας της Ανώτερης Εκπαίδευσης.
Ειδικότερα, το μεταπτυχιακό αυτό πρόγραμμα διερευνά το πολύπλευρο φαινόμενο του ελληνικού πολιτισμού, τόσο στο διαχρονικό όσο και στο θεματικό του εύρος. Στον πυρήνα του σχεδιασμού του εντάσσεται η μελέτη των θεμελιωδών ελληνικών εννοιών και αξιών που διαμόρφωσαν και εξακολουθούν να είναι κεντρικές στον σύγχρονο κόσμο. Η ελευθερία, η δημοκρατία, η αισθητική, η λογική και η αναζήτηση της αλήθειας και της επιστημονικής γνώσης είναι μερικά από τα πεδία που θα διερευνηθούν κριτικά στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού προγράμματος.
Τα μαθήματα βασίζονται σε θεματικό υλικό από πολυάριθμους κλάδους του ελληνικού πολιτισμού, όπως ιστορία, φιλοσοφία, λογοτεχνία, επιστήμη, τέχνες και γλώσσα. Επιπλέον, οι φοιτητές και οι φοιτήτριες θα καταπιαστούν με θέματα που προσελκύουν διεθνές ενδιαφέρον, καθώς συνδυάζουν πτυχές της ελληνικής αρχαιότητας με τον σύγχρονο πολιτισμό, όπως σύγχρονες σκηνικές προσεγγίσεις του αρχαίου δράματος, νέο ελληνικό τραγούδι, σύγχρονος ελληνικός και κυπριακός κινηματογράφος, ιστορία του ελληνικού εντύπου και ψηφιακός πολιτισμός.
Έχουμε την πεποίθηση ότι το περιεχόμενο και ο προσανατολισμός του μεταπτυχιακού προγράμματος θα ενδιέφερε ιδιαίτερα τους Έλληνες της ομογένειας. Θα ήθελα ειλικρινά να σας ευχαριστήσω που συμβάλλετε και εσείς στην προσπάθεια ενημέρωσης του ελληνισμού της διασποράς σχετικά με τη δυνατότητα να γνωρίσει εις βάθος τις πολιτιστικές του καταβολές, την ιστορία, τη γλώσσα και την πνευματική του παρακαταθήκη μέσω του συγκεκριμένου προγράμματος.
Οι εγγραφές ολοκληρώνονται στα τέλη του Σεπτεμβρίου, η διαδικασία είναι απλή, απαιτείται φυσικά πανεπιστημιακό πτυχίο, δύο συστατικές επιστολές και αποδεδειγμένη γνώση αγγλικών. Ιδίως για τους αποδήμους Έλληνες έχουμε θεσπίσει την υποτροφία «Οδυσσεύς», η οποία οφείλει το όνομά της στον θρυλικό Έλληνα ήρωα και βασιλιά της Ιθάκης, πασίγνωστο για τη μεγαλοφυΐα και την ευρηματικότητά του, για τη μακρινή του περιπλάνηση και τον «νόστο», την περιπετειώδη επιστροφή του στην πατρίδα. Ο Οδυσσέας είναι ένα οικουμενικό σύμβολο του ομογενούς Έλληνα, που αγωνίζεται και επιβιώνει ξεπερνώντας όλα τα εμπόδια. Η υποτροφία αυτή απευθύνεται σε φοιτητές και φοιτήτριες ελληνικής καταγωγής (έως τρίτης γενιάς).
ΕΡΩΤΗΣΗ: Έχετε κάποια σχέδια για προγράμματα και εκδηλώσεις στο προσεχές μέλλον;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Έχω δεκάδες σχέδια τα οποία επεξεργάζομαι, αλλά και έργα εν εξελίξει. Αυτή τη στιγμή όμως έχω εστιάσει το ενδιαφέρον και τις δυνάμεις μου στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα στον Ελληνικό Πολιτισμό του Πανεπιστημίου Λευκωσίας. Σε λίγο αρχίζουμε και θέλω όλα να είναι πανέτοιμα για να υποδεχθούμε τους νέους φοιτητές μας και τις νέες φοιτήτριες που έρχονται από κάθε γωνιά του κόσμου και εμφορούνται από αγάπη και πάθος για τον ελληνικό πολιτισμό!
Από τις anamniseis.net σας ευχαριστούμε για τον χρόνο σας και που μοιραστήκατε μαζί μας όλες αυτές τις εξαιρετικά ενδιαφέρουσες πληροφορίες αλλά και για την συνολική σας προσφορά στην Ελλάδα και τον πολιτισμό. Ελπίζουμε να σας έχουμε ξανά κοντά μας σύντομα, και γιατί όχι και στη ΝΥ για ίσως κάποιο σεμινάριο!
Θα θέλαμε τέλος να υπενθυμίσουμε στο κοινό ότι μπορούν να μάθουν περαιτέρω πληροφορίες για το μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών στο https://register.unic.ac.cy/study-ma-greek-civilization-online/?fbclid=IwAR1ZIiX44ZPIuXGRjXpZrca0iD3I48sZqasYa_NwCpJQ9cFgUCUG8sFZM0s
Δρ. Αύρα Ξεπαπαδάκου
Η Αύρα Ξεπαπαδάκου είναι αριστούχος πτυχιούχος θεατρολόγος του Πανεπιστημίου Αθηνών και αριστούχος διδάκτωρ Μουσικολογίας του Ιονίου Πανεπιστημίου. Έχει πραγματοποιήσει μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (με ειδικεύσεις στο Λυρικό Θέατρο και στην Πολιτιστική Διαχείριση) και στο Πανεπιστημιο του Όσλο (Λογοτεχνία και Τέχνη των Σκανδιναβικών Χωρών), καθώς και μουσικές σπουδές (πιάνο, θεωρητικά, δίπλωμα Μονωδίας) στο Εθνικό Ωδείο.
Έχει υπηρετήσει ως λέκτωρ Θεατρολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και έχει διδάξει αντικείμενα της ειδικότητάς της σε πτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο και στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.
Ως επισκέπτρια καθηγήτρια έχει παραδώσει μεταπτυχιακά σεμινάρια και μαθήματα στο Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι (Sibelius Academy) και στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης. Από τον Σεπτέμβριο 2018 είναι συντάκτρια και συντονίστρια του αγγλόφωνου μεταπτυχιακού προγράμματος «Ελληνικός Πολιτισμός» της Σχολής Ανθρωπιστικών Σπουδών και Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.
Υπήρξε υπότροφος του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών, του Ιδρύματος Nick Pappas, της Κυβέρνησης της Νορβηγίας, του Tsakopoulos Foundation (Η.Π.Α.) και του Balzan Foundation (Ελβετία). Ως επισκέπτρια ερευνήτρια διεξήγαγε πρωτογενή έρευνα και ανέπτυξε επιστημονική δραστηριότητα στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας-Σακραμέντο, στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και στο Ινστιτούτο Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης. Είναι συγγραφέας και επιμελήτρια τεσσάρων επιστημονικών βιβλίων.
Η μονογραφία της Παύλος Καρρέρ (Αθήνα: Fagottobooks, 2013) απέσπασε το 2016 το βραβείο καλύτερου μουσικολογικού συγγράμματος της Ένωσης Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών. Έχει δημοσιεύσει εκτενώς σε πέντε γλώσσες, έχει δώσει πολυάριθμες διαλέξεις ως προσκεκλημένη ομιλήτρια και έχει συμμετάσχει με ανακοινώσεις σε μεγάλο αριθμό διεθνών συνεδρίων στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
