Διπλά γιορτινή είναι η σημερινή ημέρα για το πανέμορφο νησί της Σικίνου. Η Επισκοπή, το σημαντικότερο μνημείο του τόπου κι ένα από τα σπουδαιότερα του αρχιπελάγους, αποδίδεται στο κοινό κατά τη διάρκεια τελετής που θα πραγματοποιηθεί το απόγευμα (18:30), παρουσία της υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λίνας Μενδώνη και του περιφερειάρχη Νοτίου Αιγαίου, Γιώργου Χατζημάρκου. Λίγο αργότερα θα γιορταστεί επιτόπια από το ΥΠΠΟΑ και την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού -επίσημο εκπρόσωπο της Europa Nostra στην Ελλάδα- η βράβευση του έργου αναστήλωσης του μνημείου από την Εφορεία Αρχαιοτήτων (ΕΦΑ) Κυκλάδων με το Βραβείο Ευρωπαϊκής Πολιτισμικής Κληρονομιάς/ Europa Nostra Award 2022. Τις εκδηλώσεις θα τιμήσει με την παρουσία της η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου.
Τη μελέτη αποκατάστασης του μνημείου ανέλαβε το επιστημονικό προσωπικό της ΕΦΑ Κυκλάδων, εγχείρημα που υποστηρίχθηκε από την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, καθώς και από το Ίδρυμα Α. & Μ. Μαρτίνου με τη χρηματοδότηση της στατικής και γεωτεχνικής μελέτης. Το συνολικό έργο αποκατάστασης χρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου. Ο Δημήτρης Αθανασούλης, διευθυντής της ΕΦΑ Κυκλάδων, που είχε την ιδέα της αποκατάστασης και ο οποίος, μαζί με το προσωπικό της Εφορείας, έφεραν σε πέρας ένα ιδιαίτερα απαιτητικό έργο σε ένα μνημείο το οποίο παρέμενε κλειστό επί δεκαετίες, μίλησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
«Όλα τα αναστηλωτικά έργα που πραγματοποιούμε στην ΕΦΑ Κυκλάδων τα παρακολουθώ προσωπικά, ωστόσο με την Επισκοπή έχω συνδεθεί ακόμα πιο στενά γιατί ήταν η πρώτη πρόταση για την αναστήλωση ενός έργου στις Κυκλάδες που έκανα μόλις ανέλαβα την Εφορεία. Γνώριζα το μνημείο και τη σημασία του από τη δεκαετία του 1990, έτσι με το που ανέλαβα την ΕΦΑ Κυκλάδων, μολονότι δεν υπήρχαν μελέτες, αποφασίσαμε να προτάξουμε την αναστήλωσή του. Εκτός από την ιστορική και αρχαιολογική αξία που έχει ένα μνημείο που στέκεται όρθιο για 1.800 χρόνια, η Επισκοπή έχει ειδική σημασία λόγω της διαχρονικής της σχέσης με τους Σικινιώτες, καθώς αποτελούσε το σύμβολο της κοινότητάς τους. Όταν άλλαξε η χρήση του και από αρχαίο μαυσωλείο έγινε εκκλησία, οι ντόπιοι μεριμνούσαν διαρκώς για την συντήρησή του ανά τους αιώνες προκειμένου να μην καταρρεύσει. Έτσι δημιουργήθηκε αυτό το καταπληκτικό παλίμψηστο», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο διευθυντής της ΕΦΑ Κυκλάδων.
Όπως εξήγησε ο Δ. Αθανασούλης, «τα τελευταία 60 χρόνια το μνημείο ήταν κλειστό λόγω ετοιμορροπίας με αποτέλεσμα όχι μόνο ένα σπουδαίο μνημείο να μην είναι προσιτό στο κοινό, αλλά και η κοινότητα της Σικίνου να έχει απολέσει το σημείο αναφοράς της, το έμβλημα της ταυτότητάς της. Τα πανηγύρια του Δεκαπενταύγουστου δεν γίνονταν πια εκεί για σχεδόν 60 χρόνια! Για μένα το πιο σημαντικό είναι ότι η ΕΦΑ Κυκλάδων κατάφερε να αποδώσει σε ένα νησί της άγονης γραμμής ένα μνημείο με τεράστιο συμβολικό φορτίο για τους κατοίκους του», συμπλήρωσε ο ίδιος στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Αλλά και επιστημονικά, η αποκατάστασή του είχε ιδιαίτερη σημασία. «Αφενός γιατί τα ίδιο το αναστηλωτικό έργο ήταν μια μεγάλη πρόκληση λόγω της απομακρυσμένης θέσης του μνημείου και της ετοιμορροπίας του. Αφετέρου, επειδή οι επεμβάσεις στην Επισκοπή μάς πρόσφεραν πολύτιμες αρχαιολογικές πληροφορίες για την ιστορία του μνημείου που είναι ένα παλίμψηστο της ελληνικής ιστορίας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, της Σικίνου και του αρχιπελάγους γενικότερα. Ήταν ένα σύνθετο έργο, γι’ αυτό και είναι ιδιαίτερα μεγάλη η χαρά όλης της ομάδας που εργάστηκε στο έργο το οποίο ολοκληρώθηκε επιτυχώς, κερδίζοντας, δίκαια νομίζω, το βραβείο της Europa Nostra», τόνισε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Δ. Αθανασούλης, ο οποίος παρακολούθησε και διηύθυνε το έργο, μεταβαίνοντας διαρκώς στο δυσπρόσιτο νησί τα τελευταία πέντε χρόνια.
Το μνημείο της Επισκοπής Σικίνου, ενός από τα μικρότερα νησιά των Κυκλάδων, είναι ένα μαυσωλείο των ρωμαϊκών χρόνων που ανοικοδομήθηκε τον 3ο αιώνα μ.Χ. και διατηρήθηκε μέχρι σήμερα σχεδόν ακέραιο λόγω της μετατροπής του σε βυζαντινό ναό με αδιάλειπτη χρήση. Το αρχαίο οικοδόμημα συνδυάζεται με διαδοχικές επεμβάσεις κατά τον μεσαίωνα και τα νεώτερα χρόνια, προσφέροντας ένα μοναδικό παλίμψηστο ιστορικών περιόδων που σπάνια διασώζεται σε άλλες περιπτώσεις αρχαίων μνημείων. Η αρχαιολογική έρευνα που έλαβε χώρα κατά την αναστήλωση του μνημείου εμπλούτισε τις γνώσεις μας για τα ταφικά μνημεία της ρωμαϊκής περιόδου στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, καθώς και για τη βυζαντινή ναοδομία στις Κυκλάδες. Κατά τις εργασίες αποκατάστασης της Επισκοπής αποκαλύφθηκαν πολύτιμα τεκμήρια του παρελθόντος, όπως επιγραφές και σπαράγματα ρωμαϊκών και βυζαντινών τοιχογραφιών, για τη διατήρηση των οποίων εγκαταστάθηκε σύστημα παρακολούθησης μικροκλίματος. Το σημαντικότερο εύρημα ήταν η ερμητικά σφραγισμένη, ασύλητη ταφή μιας γυναίκας της ανώτερης τάξης, με το όνομα «Νεικώ», με ευρήματα που πρόδιδαν δεισιδαιμονίες και νεκροφοβικές αντιλήψεις.
Σοβαρά πληγωμένο από καταστροφικούς σεισμούς και ανθρώπινες παρεμβάσεις ανά τους αιώνες, το μνημείο εγκαταλείφθηκε τον 20ό αιώνα. Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων το 2016 αποφάσισε την αποκατάστασή του και την επαναλειτουργία του για το κοινό. Όπως είχε τονίσει η Κριτική Επιτροπή Απονομής του Βραβείου Europa Nostra, «αυτό το έργο συνδύασε την μεθοδική έρευνα με την σχολαστική συντήρηση που είχαν ως αποτέλεσμα την υψηλής ποιότητας αποκατάσταση του μνημείου. Το μνημείο της Επισκοπής αποτελεί εξαιρετικό πολιτιστικό τοπόσημο για το οποίο είναι ιδιαίτερα υπερήφανη η μικρή νησιωτική κοινότητα. Κατά τις εργασίες αποκατάστασης του μνημείου επιδιώχθηκε η κατά το δυνατόν επανάχρηση αυθεντικών αρχιτεκτονικών μελών, όπως επίσης ενσωματώθηκαν λίθοι που περισυλλέχθηκαν από τον περιβάλλοντα χώρο του. Ο συνδυασμός αρχιτεκτονικών στοιχείων ενός μαυσωλείου της ρωμαϊκής εποχής με αυτά ενός βυζαντινού ναού δημιουργούν ένα μοναδικό μνημείο που είναι απλά καθηλωτικό».
Στον απαράμιλλο αρχαιολογικό χώρο της Επισκοπή Σικίνου θα υπάρχει μόνιμος φύλακας. Κάθε Δεκαπενταύγουστο θα αναβιώνει το μεγάλο πανηγύρι των Σικινιωτών για την Παναγία, ενώ θα πραγματοποιούνται πολιτιστικές δραστηριότητες σε συνεργασία με την ΕΦΑ Κυκλάδων.
Δείτε το μνημείο στα παρακάτω λινκ
