Έλενα Μπογκατσένκο: Μια Ελληνίδα από τον Αρκτικό Κύκλο που πίστευε πως η Ελλάδα είναι ένα παραμύθι

Η Έλενα Μπογκατσένκο (Τσιολπάν) γεννημένη στην περιοχή της Αζοφικής Θάλασσας, της αρχαίας ελληνικής Μαιώτιδας, από το 1996, μένει στη ρωσική πόλη Νορίλσκ, πάνω από τον Αρκτικό Κύκλο.

Τον Οκτώβρη του 2005 η Έλενα μαζί με άλλους Έλληνες του Νορίλσκ προχώρησε στην ίδρυση τοπικού ελληνικού σωματείου. Το 2007 πραγματοποιήθηκε η πρώτη συνεδρίαση των ιδρυτικών μελών του σωματείου με την ονομασία «Τοπική κοινωνική οργάνωση στήριξης του ελληνικού πολιτισμού στην πόλη Νορίλσκ της περιφέρειας Κρασνογιάρσκ». Τα ονόματα τους δεν ξεχνιούνται και σήμερα: Λιουντμίλα Εγκόροβα, Λιουντμίλα Ασλανίδου, Σπαρτάκ Μιχαήλοφ, Σεργκέι Ουχανιόφ, Ντμίτρι Σβιρίντοφ, Γκαλίνα (Γαλήνη) Τσέρμαν, Σεργκέι Τσέρμαν, Σβετλάνα Μινένκο.

Στις 12 Μαρτίου 2008 ανακοινώθηκε επισήμως η έναρξη της λειτουργίας του συλλόγου των Ελλήνων του Νορίλσκ. Το 2011 ο Σύλλογος έγινε μέλος του Συνδέσμου Ελληνικών Κοινωνικών Οργανώσεων της Ρωσίας, γνωστού τελευταία με τον τίτλο Εθνικοπολιτιστική Αυτονομία των Ελλήνων της Ρωσίας.

Η Έλενα Μπογκατσένκο έγινε η πρώτη πρόεδρος του Συλλόγου των Ελλήνων του Νορίλσκ από το Δεκέμβριο 2007.

Η απόφαση να ασχοληθεί με τη διατήρηση του πολιτισμού των  προγόνων της δεν ήρθε αμέσως. Όπως λέει η ίδια, μόνο μετά την εγκατάστασή της μακριά από το πατρικό της σπίτι, άρχισε να μελετάει την καταγωγή της. Στο χωριό της Νοβοσιόλοβκα στην περιοχή του Ντονέτσκ υπάρχει συμπαγής ελληνικός πληθυσμός και δεν χρειάστηκε ποτέ η ίδια να αναρωτηθεί για τις ρίζες της οικογένειάς της. Η απομάκρυνση από το χωριό και τους Έλληνες της Αζοφικής έπαιξε το ρόλο της. Στις σκέψεις της άρχισαν να αναβιώνουν οι αναμνήσεις από τα παιδικά της χρόνια και να ενισχύεται η νοσταλγία για το ελληνικό χωριό της στην Αζοφική και τη μακρινή Ελλάδα.

«Στην παιδική ηλικία διάβασα το βιβλίο Οι μύθοι της Αρχαίας Ελλάδας, γραμμένο στη ρωσική γλώσσα, και φανταζόμουν τα μέρη της, τα αρχαία της αξιοθέατα: τα στάδια, τα θέατρα, τους ναούς, τους ήρωες. Ονειρευόμουν ένα ταξίδι στην Ελλάδα. Τότε θεωρούσα πως όλα αυτά για τα οποία διάβαζα είναι μυθοπλασία, πως οι μύθοι είναι κάτι παρόμοιο με τα ρωσικά λαϊκά παραμύθια. Όμως, όταν για πρώτη φορά επισκέφτηκα την Ελλάδα και είδα με τα μάτια μου τα αρχαία αξιοθέατα, έμεινα έκπληκτη. Τότε είπα στον εαυτό μου “όλα αυτά είναι αληθινά, δεν είναι παραμύθι”. Θυμάμαι, πως κατά την επίσκεψή μου στην Ακρόπολη, πλησίασα μια στήλη, την αγκάλιασα με τα δυο μου χέρια και τη φίλησα. Με πλησίασε ο φύλακας και μου είπε “κυρία, όχι”. Τότε δεν  μπορούσα να καταλάβω ακόμα και τόσο απλές ελληνικές λέξεις. Όμως κατάλαβα, πως η κάθε παρέμβαση στα αρχαία μάρμαρα ανεκτίμητης αξίας μπορεί να τα βλάψει. Μετά την Ελλάδα επισκέφτηκα πολλές φορές και την Κύπρο. Θέλω να επισκεφτώ και τα ελληνικά νησιά, την Κρήτη, τη Ρόδο, την Κέρκυρα. Όμως όλα αυτά παραμένουν ακόμα απραγματοποίητα όνειρα», με αυτά τα συγκινητικά λόγια ξεκίνησε η κουβέντα μας με την Έλενα, Ελληνίδα από την πόλη Νορίλσκ.

Ανάμεσα στον Αρκτικό Κύκλο και το Βόρειο Πόλο

Είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς πόσο σκληρή μπορεί να είναι η επιβίωση στις περιοχές κοντινές στο Βόρειο Πόλο. Είναι δύσκολο επίσης να αντιληφθούμε κατά πόσο είναι δυνατή σε αυτές τις συνθήκες η προσπάθεια των Ελλήνων να κρατήσουν ζωντανές τις εθνικές τους ρίζες.

Η πόλη Νορίλσκ βρίσκεται ανάμεσα στον Αρκτικό Κύκλο (300 χιλιόμετρα βόρεια) και το Βόρειο Πόλο (2.400 χιλιόμετρα νότια) σε απόσταση 90 χιλιομέτρων από τον τεράστιο ποταμό Γενισέι.

Ο χειμώνας εδώ διαρκεί από την αρχή του Οκτώβρη έως το τέλος του Μαΐου. Οι θερμοκρασίες στην περιοχή του Νορίλσκ κυμαίνονται από μείον 64 βαθμούς το χειμώνα έως συν 30 βαθμούς το καλοκαίρι. Ο πληθυσμός κατά την απογραφή του 2020 ήταν 181.130 άτομα.

Επίσημα η πόλη Νορίλσκ ιδρύθηκε το 1935, ενώ οι πρώτοι κάτοικοι εμφανίστηκαν εκεί τη δεκαετία του 1920. Διατηρείται σε άριστη κατάσταση και το πρώτο ξύλινο σπίτι της πόλης, που κατά την παράδοση χτίστηκε το 1921. Όπως όλες οι άγονες περιοχές της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, η περιοχή γύρω από την πόλη Νορίλσκ σχετίζεται με τους φυλακισμένους της σταλινικής περιόδου. Τη δεκαετία του 1930 η πόλη έγινε κέντρο των Νόριλαγκ των στρατοπέδων εργασίας Γκουλάγκ. Το 1939, στο Νορίλσκ χορηγήθηκε το καθεστώς της αστικής εγκατάστασης και το 1953 το καθεστώς της πόλης.

Η Έλενα, Ελληνίδα από την περιοχή της Μαριούπολης…

Μπογκατσένκο Έλενα του Γεωργίου, το πατρικό της επώνυμο είναι Τσιολπάν, πρόσφατα έκλεισε το 60ο έτος της ηλικίας της. Η Έλενα γεννήθηκε, στις 22 Ιουνίου του 1961, στο χωριό Νοβοσιόλοβκα, της περιοχής Τέλμανοβο, περιφέρειας Στάλιν (σήμερα Ντονέτσκ). Σπούδασε στην Πολιτιστική Σχολή της πόλης Ντονέτσκ στο μαεστροχορωδιακό τμήμα. Ήταν απόλυτη αριστούχος. Από το 1982 ως το 1986 συνέχισε τις σπουδές της στην ίδια ειδικότητα στο Ινστιτούτο Πολιτισμού στην πόλη Νικολάγεφ. Πριν φύγει για μόνιμη εγκατάσταση στο Νορίλσκ δίδασκε πιάνο και θεωρητικές επιστήμες στη μουσική σχολή του χωριού Τέλμανοβο.

Στο χωριό της Έλενας, το Νοβοσιόλοβκα, έμεναν ταταρόφωνοι Έλληνες, προερχόμενοι από την Ταυρίδα (Κριμαία). Το σόι της Έλενας Τσιολπάν, που έμενε εκεί,  προερχόταν από το ελληνικό χωριό Γκρανίτνογιε της περιοχής με το κέντρο στη Μαριούπολη. Το Γκρανίτνογιε για κάποιο χρονικό διάστημα διατηρούσε την ονομασία όπως ήταν στην Κριμαία «Στάραγια (Παλιά) Καράν».

Η μεταφορά των Ελλήνων από την Ταυρική χερσόνησο, όπου κατοικούσαν από τον 7ο αιώνα π. Χ., στα βόρεια παράλια της Αζοφικής θάλασσας πραγματοποιήθηκε με το διάταγμα της Μεγάλης Αικατερίνης το 1778. Ένα μέρος των Ελλήνων της Ταυρικής χερσονήσου εκείνη την εποχή κατάφερε να διατηρήσει την ελληνική γλώσσα. Όμως υπήρχαν και αυτοί, που μέσα στα χρόνια της ύπαρξης του Χανάτου των Τατάρων της Κριμαίας μίλησαν τη γλώσσα των κατακτητών, τα ταταρικά (μια από τις τουρκογενείς γλώσσες). Σήμερα τα χωριά αυτά βρίσκονται στην περιοχή, όπου συγκρούονται οι αυτονομιστές του Ντονέτσκ και ο ουκρανικός στρατός. Οι Έλληνες για άλλη μια φορά βρέθηκαν στην επικίνδυνη και δύσκολη θέση.

Η Έλενα Μπογκατσένκο ξεκίνησε να μαθαίνει την ελληνική γλώσσα των προγόνων της μετά τη δημιουργία του ελληνικού συλλόγου στο Νορίλσκ.

«Πώς μου αρέσει η ελληνική γλώσσα!», λέει η Έλενα. «Είναι τόσο όμορφη. Ακούω μόνο τα ελληνικά τραγούδια. Τη γλώσσα τη μαθαίνω μέσα από αυτά τα ακούσματα. Όμως μου αρέσουν και πολλά άλλα πράγματα στην Ελλάδα. Ο σύγχρονος ελληνικός πολιτισμός, η ελληνική κουζίνα, το κλίμα της και οι ίδιοι οι άνθρωποι. Όλα αυτά τα κρατούσα πάντα στο υποσυνείδητό μου, και όταν βγαίνοντας από το αεροπλάνο πάτησα για πρώτη φορά στην ελληνική γη, αποκαλύφτηκε ο πραγματικός μου εαυτός. Όλα μπήκαν στις θέσεις τους. Ταυτίστηκα με αυτό τον τόπο για πάντα!», μας εξηγεί.

Με την αγάπη στην οικογένεια

Η Έλενα με στοργή θυμάται το χωριό της, τους γονείς της και τους παππούδες της. Ο πατέρας της Γεώργιος Τσιολπάν του Χρύσανθου (1937-1999) ήταν μουσικός στην Παιδική Μουσική Σχολή και δίδασκε στο τμήμα εκμάθησης του μπαγιάν (ρωσικό αρμόνιο). Ο παππούς της Χρύσανθος Τσιολπάν του Ιωάννη πολέμησε στα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αιχμαλωτίστηκε και εκτελέστηκε από τους ναζί. Μόνο τη δεκαετία του 1970 η οικογένειά του έμαθε τις πραγματικές συνθήκες του θανάτου του.

Όπως λέει η Έλενα, η ίδια μοιάζει πολύ εμφανισιακά και στο χαρακτήρα με τη γιαγιά της Κυριακή (Πασχάλοβα) Τσιολπάν του Ιωάννη. Η Κυριακή εργαζόταν ως γαλακτοκόμος στο σοβχόζ. Ήταν τίμια γυναίκα και πρωτοπόρος σε όλες στις εργασίες.

Η μαμά της Έλενας, Λιουντμίλα Τσιολπάν του Βλάση (1939-2016) ήταν κατά ήμισυ Ελληνίδα, από τη μεριά της μαμάς της. Ήταν εργάτρια στο σοβχόζ και όμως πάντα έβρισκε χρόνο για την οικογένεια.

«Η μαμά ήταν πολύ ντροπαλή, πιστή και ανιδιοτελής. Χάρη στις προσπάθειές της στην οικογένειά μας υπερίσχυσε η κουζίνα των Ελλήνων της Αζοφικής. Είχαμε ως παράδοση να μαζευόμαστε στις αργίες γύρω από το στρογγυλό τραπέζι. Τα αγαπημένα μας φαγητά ήταν σιουρπά, κουμπιτέ, τσιρτσία και το αριάνι. Τη Πρωτοχρονιά κόβαμε βασιλόπιτα. Πόση ευτυχία νιώθαμε, όταν πετυχαίναμε το φλουρί», θυμάται η Έλενα.

Ο παππούς από τη μεριά της μητέρας της ο Σεμιόνοφ Βλας (Βλάσης) του Νικολάι και αυτός πολέμησε στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, γύρισε στο χωριό, εργαζόταν ως μελισσοκόμος και ζούσε σεμνά. Από τη γιαγιά από τη μεριά της μητέρας της Σεμιόνοβα (Κουρκτσή) Έλενα του Στεπάν (Στέφανου) η Έλενα Μπογκατσένκο (Τσιολπάν) πήρε το όνομά της.

Η ζωή στο ελληνικό χωριό

Η ζωή στο ελληνικό χωριό της Αζοφικής έμεινε βαθιά χαραγμένη στη μνήμη στης Έλενας.

«Εμείς, παιδιά τότε, καθόμαστε χώρια από τους μεγάλους και ανυπόμονα περιμέναμε τα γλυκίσματα. Πόσο νόστιμα ήταν αυτά. Δεν μπορώ να ξεχάσω τη γεύση τους. Από τα παιδικά μου χρόνια θυμάμαι την ποικιλία των γλυκισμάτων στους γάμους, τη μουσική, τους ατελείωτους χορούς, τις σεμνές γιαγιάδες με τα σεμνά φορέματα και τους παππούδες με το ανεβασμένο ύφος», λέει για τα παιδικά της χρόνια η Έλενα.

Η Έλενα συνέχισε να εξιστορεί όλα αυτά, που θυμόταν από τη ζωή στο χωριό και δεν μπορούσε να παραλείψει τα πανηγύρια των Ελλήνων Μαριουπολιτών.

«Το μεγαλύτερο γεγονός για όλους τους Έλληνες της περιοχής μας ήταν και είναι το ετήσιο πανηγύρι Παναΐρ. Το κάθε ελληνικό χωριό είχε τη δικιά του παράδοση σχετική με την ημέρα του πανηγυριού, που εξαρτιόταν από τις γιορτές των αγίων (Του Αγίου Πνεύματος, των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, Προφήτη Ηλία κ.ά).

»Ο εορτασμός ξεκινούσε από το πελώριο γιορτινό τραπέζι στρωμένο σε μια από τις αυλές του χωριού. Τα φαγητά για το τραπέζι έφερναν οι συγχωριανοί. Ο νοικοκύρης ετοίμαζε το πιοτό με την ονομασία “μπουζά” και κερνούσε τους επισκέπτες. Ύστερα από το φαγοπότι όλοι η παρέα μαζευόταν στο λιβάδι, όπου διεξαγόταν η πάλη. Έρχονταν οι παλαιστές από όλα τα χωριά. Κάποιοι έφερναν μαζί τους και τους μουσικούς. Όποιος από τους συμμετέχοντες έβαζε τον αντίπαλό του τρεις φορές στην πλάτη, νικούσε. Ο νικητής έπαιρνε ως βραβείο ένα αρνί… Στα πανηγύρια τα αγόρια και τα κορίτσια του χωριού είχαν δυνατότητα να αλληλοκοιτάζονται μεταξύ τους».

Η Έλενα θυμήθηκε και την αλληλεγγύη των συγχωριανών της. Οι συγγενείς όλοι μαζί βοηθούσαν να κτιστεί ένα σπίτι, να φτιαχτεί ένας φράχτης, να σοβατιστεί και να χρωματιστεί το κτίσμα της αυλής. Ακόμα και στον κήπο του σπιτιού βοηθούσαν ο ένας τον άλλον. Μετά από την εργασία έστρωναν ένα τραπέζι, έτρωγαν και μιλούσαν.

«Πόσο καλά ήταν τότε. Τα θυμάμαι όλα αυτά, τα εφαρμόζω στην οικογένειά μου και προσπαθώ να τα περάσω στα παιδιά και τα εγγόνια μου. Έχω δυο παιδιά. Η κόρη μου η Αικατερίνη γεννήθηκε το 1987 και ο γιος μου ο Δημήτριος, το 1993. Από την κόρη μου έχω δυο εγγονές, την Εύα 7 χρονών και την Άλλα 5 χρονών. Και οι δυο συμμετέχουν στο παιδικό ελληνικό συγκρότημα του συλλόγου μας «Αστεράκια». Και τραγουδούν, και χορεύουν. Ο γιος μου είναι ανύπαντρος. Και τα δυο μου παιδιά ζουν και εργάζονται στο Νορίλσκ. Δίπλα μου είναι και η αδελφή μου, η Γαλήνη Τσέρμαν με τον άνδρα της τον Σεργκέι και τον γιο τους Μάχιμο», λέει με χαρά που δεν κρύβεται με τίποτα η συνομιλήτριά μου.

Οι δραστηριότητες που δεν έχουν τέλος…

Κάθε χρόνο ο Σύλλογος των Ελλήνων του Νορίλσκ με την πρόεδρο του Έλενα Μπογκατσένκο συμμετέχει στο φεστιβάλ της πόλης «Η περιοχή μας είναι το σπίτι όλων μας». Τα ελληνικά τραγούδια, ελληνικοί χοροί και η ελληνική κουζίνα χρόνο με το χρόνο κερδίζουν τις καρδιές και τις ψυχές των συμπολιτών της διαφόρων εθνικοτήτων.

Ο Σύλλογος συμμετέχει σε διάφορες εκδηλώσεις, όπως και στο Νορίλσκ, έτσι και έξω από την πόλη. Στη λίστα των δραστηριοτήτων του μπήκαν οι εκδηλώσεις: «Η ενότητα αυτών που δε μοιάζουν», «Όλοι μαζί – ενωμένη οικογένεια», «Εθνική οικογένεια».

Από το 2007 την ελληνική γλώσσα στο Σύλλογο μαθαίνουν εκτός από τους Έλληνες και οι κάτοικοι του Νορίλσκ με τελείως διαφορετική καταγωγή.

Το 2009 τα μέλη του Συλλόγου των Ελλήνων του Νορίλσκ συμμετείχαν στην προσκυνηματική εκδρομή των Ελλήνων της Ρωσίας στο μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά στην Τραπεζούντα. Στις 15 Αυγούστου 2010 πήραν μέρος στην πρώτη Πατριαρχική λειτουργία στο ιστορικό μοναστήρι του Πόντου. Και οι δυο αποστολές στον Πόντο πραγματοποιήθηκαν με τη στήριξη του προέδρου της Εθνικοπολιτιστικής Αυτονομίας των Ελλήνων της Ρωσίας Ιβάν Σαββίδη.

Το 2014 η Έλενα Μπογκατσένκο υλοποίησε το πρόγραμμα «Το μπουζούκι του Αρκτικού Κύκλου», το οποίο απέσπασε και χρηματικό βραβείο.

Το 2016 στα πλαίσια της χρονιάς Ρωσίας-Ελλάδας ο Σύλλογος οργάνωσε την εκδήλωση «Όλοι μας είμαστε Έλληνες». Στο τέλος της ίδιας χρονιάς προσκλήθηκε στην κεντρική εκδήλωση των Ελλήνων της Ρωσίας στο Κρεμλίνο. Ο Σύλλογος των Ελλήνων του Νορίλσκ κάθε χρόνο οργανώνει τους εορτασμούς των ελληνικών εθνικών επετείων, της 25ης Μαρτίου και της 28ης Οκτωβρίου.

Το 2017 η Έλενα μαζί με άλλους ακτιβιστές του Συλλόγου οργάνωσε το χορευτικό «Ελλάδα», το οποίο συμμετείχε στις εκδηλώσεις «Ο χορός της φιλίας», «65η επέτειος του Νορίλσκ» και «Η μέρα της Ρωσίας» του Νορίλσκ.

Το 2018 η Έλενα Μπογκατσένκο οργάνωσε το ελληνικό παιδικό συγκρότημα «Αστεράκια». Τα παιδιά του συγκροτήματος ερμηνεύουν τα ελληνικά και τα ρωσικά τραγούδια και χορεύουν τους χορούς των δυο λαών.

Τη Πρωτοχρονιά του 2021 το συγκρότημα «Αστεράκια» τραγούδησε τα ελληνικά κάλαντα στη διάρκεια του on-line προγράμματος «Εθνική Πρωτοχρονιά».

Αυτή την περίοδο η Έλενα ετοιμάζει το πρόγραμμα «Αδέλφια Έλληνες» για την 200η επέτειο της Έναρξης του Απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων το 1821, στο οποίο θα πάρουν μέρος τα καλλιτεχνικά συγκροτήματα του Νορίλσκ.

Η Έλενα Μπογκατσένκο (Τσιολπάν) γεννημένη και μεγαλωμένη στην περιοχή της Αζοφικής θάλασσας με έντονο το ελληνικό στοιχείο, προωθεί τον ελληνικό πολιτισμό πέρα από τον Αρκτικό Κύκλο.

Με το έργο της ενώνει τους Έλληνες αυτής της σκληρής περιοχής και φέρνει πιο κοντά στην Ελλάδα τους λαούς της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Στο Νορίλσκ είναι γνωστή και ως Ελληνίδα της Ρωσίας και ως δραστήρια, επιτυχημένη και πολυβραβευμένη πολίτης και επαγγελματίας της πόλης.

Στο άμεσο μέλλον η Έλενα με το πλατύ χαμόγελο της Ελληνίδας του Βορρά σχεδιάζει να παντρέψει τον γιο της, να παντρευτεί και η ίδια, τώρα που μεγάλωσε μόνη της και τα δυο της παιδιά και να φύγει στη χώρα των ονείρων της, την Ελλάδα!

Βασίλης Τσενκελίδης, ιστορικός

Πηγή: https://www.pontosnews.gr/