Γράφει η Έλενα Ντάκουλα *
Η έκθεση «Στο όνομα της ανθρωπιάς. Αμερικανική Ανακουφιστική Βοήθεια στην Ελλάδα 1918-1929» εγκαινιάστηκε πριν λίγες ημέρες στον εκθεσιακό χώρο της πτέρυγας «Μακρυγιάννη» της Γενναδείου Βιβλιοθήκης με αφορμή την συμπλήρωση 100 χρόνων από την υπογραφή της Σύμβασης της Λωζάνης (1923).
Η έκθεση, επιμέλειας Ελ. Διαλέζιου, Μαρίας Γεωργοπούλου και Ναταλίας Βογκέικωφ-Borgan, οργανώθηκε από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα (ΑΣΚΣΑ). Αποτελεί προϊόν 15ετους πρωτογενούς και αδημοσίευτης έρευνας πάνω στη δράση των μελών της ΑΣΚΣΑ την συγκεκριμένη περίοδο, είναι χωρισμένη σε 6 ενότητες και βασίζεται σε αρχειακό υλικό από τις πλούσιες συλλογές της Σχολής, ιδιωτών και άλλων φορέων.
Ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει, μέσα από επίσημα έγγραφα, αλληλογραφία, σπάνιες εκδόσεις, ταινίες μικρού μήκους, αφίσες, φωτογραφίες και άλλα αντικείμενα, την «αφήγηση» της ιστορίας της ανθρωπιστικής βοήθειας που κατέβαλαν οι Αμερικανοί προς τους Έλληνες μετά το τέλος του Μεγάλου Πολέμου (1918) αλλά και τα χρόνια που ακολούθησαν την υποχρεωτική μετακίνηση των Ελλήνων Ορθοδόξων Τούρκων υπηκόων από την Τουρκία στην Ελλάδα και 400.000 Ελλήνων υπηκόων, μουσουλμανικού θρησκεύματος, από την Ελλάδα στην Τουρκία.
Αμερικανικές ανθρωπιστικές οργανώσεις, όπως ο Αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός (ΑΕΣ), η Περίθαλψη Εγγύς Ανατολή (Near East Relief), τα Νοσοκομεία Αμερικανίδων Κυριών (American Women’s Hospital), οι Αμερικανοί Φίλοι της Ελλάδας (American Friends of Greece), η Χριστιανική Αδελφότητα Νέων (YMCA) διέσωσαν και μετάφεραν χιλιάδες ορφανά από την Σμύρνη, τα οποία στεγάστηκαν σε δημόσια και ιδιωτικά κτίρια που διέθεσε η ελληνική κυβέρνηση, προσέφεραν υπηρεσίες σε νοσοκομεία, οργάνωσαν σταθμούς αποφθειρίασης και λουτρά αποτρέποντας την εξάπλωση επιδημιών, παρείχαν στέγη, σίτιση, ένδυση βασική εκπαίδευση σε εκατοντάδες γυναίκες και παιδιά.
Επίσης, πολιτικά στελέχη και επικεφαλής φιλανθρωπικών οργανώσεων, επιχειρηματίες, εκπαιδευτικοί, ιεραπόστολοι, εθελοντές, κινητοποιήθηκαν ώστε να προσφέρουν μέσω πολύπλευρων πρωτοβουλιών πολύτιμη βοήθεια σε ορφανά παιδιά και εκτοπισμένους πρόσφυγες. Ανάμεσα σε αυτούς ο Asa K. Jennings, γραμματέας της ΧΑΝ Σμύρνης, ο οποίος σε συνεργασία με το Αμερικανικό Πολεμικό Ναυτικό, φιλανθρωπικές οργανώσεις, τις βρετανικές και συμμαχικές δυνάμεις κατάφερε να βοηθήσει χιλιάδες πρόσφυγες (κυρίως γυναικόπαιδα και ηλικιωμένους) να διαφύγουν προς την Ελλάδα μετά την πυρπόληση της Σμύρνης στις 13 Σεπτεμβρίου 1922.
Μέλη του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού παρασημοφορήθηκαν μετά την αναχώρησή τους από την Ελλάδα, το 1919 και το 1923, από τον βασιλιά Αλέξανδρο και τον Γεώργιο τον Β’, αντίστοιχα.
Μέσα από τα κείμενα, τις φωτογραφίες και τις αντίστοιχες επεξηγηματικές λεζάντες διαβάζουμε για το έργο σημαντικών προσωπικοτήτων της Σχολής, όπως του Bert Hill (διευθυντής της ΑΣΚΣΑ για 20 χρόνια), του Carl W. Blegen (γραμματέας της Σχολής), του Edward Capps (νέος Πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής της Σχολής & πρέσβης των ΗΠΑ στην Ελλάδα, κατά τους τελευταίους μήνες της προεδρίας του Woodrow Wilson) και της κόρης του Priscila Capps, του Ιωάννη Γεννάδιου (ιδρυτή της Γενναδείου Βιβλιοθήκης), που χρησιμοποίησαν τις διασυνδέσεις τους τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Αμερική για να διευκολύνουν το έργο των ανθρωπιστικών οργανώσεων.
Αναρτημένες σπάνιες αφίσες, φιλοτεχνημένες από καλλιτέχνες της εποχή, για την προώθηση μίας μεγάλης εκστρατείας που ηγήθηκε το 1919 η Περίθαλψη Εγγύς Ανατολής για την συγκέντρωση $30.000.000 για την αρωγή των χιλιάδων προσφύγων στην Ευρώπη και τη Μικρά Ασία.
Μέσα σε βιτρίνες βλέπουμε χειροτεχνήματα των εργαστηρίων κεντητικής που είχε οργανώσει η Priscilla Capps και τα οποία ήταν διαθέσιμα προς πώληση στο κατάστημά της, στην οδό Αμαλίας, καθώς επίσης σε κρουαζιερόπλοια αλλά και σε επιδείξεις σε ιδιωτικές κατοικίες στην Αμερική. Στα εργαστήρια αυτά, μέχρι την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, απασχολήθηκαν πάνω από 2.000 γυναίκες-πρόσφυγες κερδίζοντας τα προς το ζην, αλλά και η ελληνική λαϊκή τέχνη έγινε γνωστή στην άλλη άκρη του Ατλαντικού.
Συνεχίζοντας, διαβάζουμε και για τους άλλους τομείς που επεκτάθηκε η ανθρωπιστική βοήθεια και αυτοί αφορούν δημόσια έργα που έλυσαν σοβαρά προβλήματα της χώρας, όπως η υδροδότηση. Η εταιρεία Ulen & Company από την Ιντιάνα υπέγραψε σύμβαση με την ελληνική κυβέρνηση για την κατασκευή του φράγματος του Μαραθώνα, της σήραγγας Μπογιατίου, του δικτύου υδροδότησης της πόλης και των εγκαταστάσεων επεξεργασίας του νερού. Τα έργα του φράγματος –το μοναδικό τότε στον κόσμο με επένδυση μαρμάρου– έγιναν την περίοδο 1926-1931 και εγκαινιάστηκαν παρουσία του Πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου.
Το έργο χρηματοδοτήθηκε από το ελληνικό κράτος αλλά απασχόλησε 5.000 άτομα, τα περισσότερα εκ των οποίων ήταν πρόσφυγες και έμεναν σε μία πόλη κοντά στο φράγμα που έκτισε η Ulen για αυτούς, φροντίζοντας ταυτόχρονα η τροφή τους να είναι πλούσια σε θρεπτικά συστατικά.
Αμερικανικές εταιρείες η John Monks & Sons και η Ulen & Company ανέλαβαν επίσης τα έργα αποστράγγισης των κοιλάδων του Στρυμόνα και της Δράμας, εδάφη που είχαν παραχωρηθεί σε Μικρασιάτες πρόσφυγες αλλά ήταν ελώδη και μη αρδεύσιμα. Κατά την διάρκεια των εργασιών στην κοιλάδα του Στρυμόνα ήλθαν στο φως τα μαρμάρινα θραύσματα αρχαίου λέοντος. Δύο μηχανικοί της εταιρείας Monks – Ulen πήραν την πρωτοβουλία να ανακατασκευάσουν το μνημείο με την υποστήριξη του νέου πρέσβη των ΗΠΑ στην Ελλάδα, Lincoln Mac Veagh, ο οποίος ξεκίνησε εκστρατεία συγκέντρωσης κεφαλαίων για το κόστος της αναστήλωσης. Με την βοήθεια της ΑΣΚΣΑ, Γάλλων αρχαιολόγων, Αμερικανών φιλελλήνων και πολλών Ελλήνων η αναστήλωση του Λέοντα της Αμφίπολης ολοκληρώθηκε το 1937.
Ο θαυμασμός που έτρεφε ο πρώην πρέσβης της Ελλάδος στο Λονδίνο, Ιωάννης Γεννάδιος, προς τις Ηνωμένες Πολιτείες τον παρακίνησε ώστε να προσφέρει τη συλλογή των 30.000 βιβλίων του στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, με την συμφωνία ότι η Σχολή θ’αναγείρει ένα κτίριο «για να στεγάσει την συλλογή και θα προσλάβει προσωπικό που θα υπηρετεί τη Βιβλιοθήκη προς χρήση καθηγητών και μελετητών». Η ελληνική κυβέρνηση παραχώρησε το οικόπεδο και με την χορηγία του Ιδρύματος Carnegie οι αρχιτέκτονες από την Νέα Υόρκη, John Van Pelt και W. Stuart Thompson, ξεκίνησαν το 1923 την ανέγερση του κτιρίου, απασχολώντας εκατοντάδες πρόσφυγες που είχαν ανάγκη από εργασία.
Σημαντικά αμερικάνικα σχολεία που είχαν ιδρυθεί στην Οθωμανική Αυτοκρατορία από το Αμερικανικό Συμβούλιο Επιτρόπων Ιεραποστόλων στο εξωτερικό και το Γυναικείο Συμβούλιο Ιεραποστόλων, ενθαρρύνθηκαν από τον Ελευθέριο Βενιζέλο να λειτουργήσουν και στην Ελλάδα, εισάγοντας νέες μεθόδους διδασκαλίας και μάθησης, τον αθλητισμό και τον θεσμό των βιβλιοθηκών. Αυτά είναι το Αμερικανικό Κολλέγιο Θηλέων στην Αθήνα και το Κολλέγιο Ανατόλια και η Αμερικανική Γεωργική Σχολή στην Θεσσαλονίκη.
Το 1918 με την έγκριση του Ε. Βενιζέλου αναπτύχθηκαν στην Ελλάδα, από την Χριστιανική Αδελφότητα Νέων (ΧΑΝ) προγράμματα υποστήριξης για τους Ελληνες Στρατιώτες, γνωστά ως «Σπίτια του Στρατιώτη», που περιλάμβαναν υπηρεσίες σίτισης, αθλητικές δραστηριότητες και ψυχαγωγίας, προβολή ταινιών, διαλέξεις, μαθήματα ελληνικών για αναλφάβητους στρατιώτες κά. Η ΧΑΝ της Αθήνας και η ΧΑΝΘ της Θεσσαλονίκης έχαιραν της υποστήριξης των τοπικών κοινωνιών καθώς και της Ορθόδοξης εκκλησίας. Ο δήμος Θεσσαλονίκης παραχώρησε στην ΧΑΝΘ ένα μεγάλο οικόπεδο για την ανέγερση των εγκαταστάσεών της. Το εντυπωσιακό μέγαρο, με το μεγαλύτερο κλειστό γήπεδο μπάσκετ στα Βαλκάνια. εγκαινιάστηκε στο 1928 στο κέντρο της πόλης.
Η τελευταία ενότητα της έκθεσης αναφέρεται στην φιλανθρωπική δράση έντεκα ελληνοθωμανικών οργανώσεων προς τις αντίστοιχες κοινότητες – πατρίδες τους στην Οθωμανική αυτοκρατορία την περίοδο 1915-1922 και στην σημαντική οικονομική ενίσχυση των μεταναστών προς αυτές, μέσω της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησία ή της αμοιβαίας βοήθειας Ελλήνων και Ελλήνων Οθωμανών.
O κατάλογος σχεδιάστηκε από τον Ανδρέα Γεωργιάδη.
Περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση στο City Guide της Athens Voice
- * Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην ιστοσελίδα https://justanumber.gr/ και αναδημοσιεύεται με την συγκατάθεση της αρθρογράφου.
