Δωδεκανήσιοι Εβραίοι στην Αμερική

Σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη η Ρόδος ήταν γνωστή στους Εβραίους ήδη από τους αρχαίους χρόνους. Όπως αναφέρει η Αγία Γραφή (Γένεσις 10:4-5), ένας από τους γιούς του Νώε ήταν ο Japheth, ο οποίος είχε επτά γιούς μεταξύ των οποίων τον Javan (Έλληνα). Ο δε Javan είχε και αυτός τέσσερις γιούς, μεταξύ των οποίων και τον Rodanites (Ρόδιο).

Η παρουσία των Εβραίων στην Ρόδο γίνεται αισθητή στα χρόνια της Ελληνιστικής περιόδου και της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Αργότερα, ο ιστορικός Θεόφραστος αναφέρει ότι το 653 μ.Χ. οι Άραβες έκοψαν τον Κολοσσό της Ρόδου και πούλησαν το μέταλλο του σε Εβραίους. Ο Ισπανός περιηγητής Rabbi Benjamin of Tuleda αναφέρει ότι το 1116 βρήκε στην Ρόδο 400-500 Εβραίους.

Μετά το 1522 που οι Τούρκοι κατέλαβαν την Ρόδο, ο σουλτάνος Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής έφερε στην Ρόδο αρκετούς από τους Εβραίους που το 1492 και 1501 απέλασε η Ισπανική Ιερά Εξέταση. Σ’ αυτούς παραχώρησε φορολογικές απαλλαγές και άλλα προνόμια, και τους επέτρεψε να μένουν στην “Παλιά Πόλη της Ρόδου”.

Οι πλουσιότεροι Εβραίοι της Ρόδου ήταν έμποροι μεταξιού και θείου. Το 1819, ο Behor Alhadeff ίδρυσε τράπεζα που εξελίχθηκε σε ένα από τα πιο ισχυρά πιστωτικά ιδρύματα της Ανατολής. Όμως, οι περισσότεροι Εβραίοι ήταν καταστηματάρχες, γιατροί, χρυσοχόοι, ξυλουργοί, βυρσοδέψες, βιβλιοδέτες, βαφείς, γυρολόγοι και ψαράδες. Το 1900 οι Εβραίοι της Ρόδου αριθμούσαν 4500-5000.

Η κατάληψη της εξουσίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τους Νεότουρκους, ο Ιταλοτουρκικός και ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος που ακολούθησαν, δημιούργησαν πολιτική και οικονομική αστάθεια, εξ αιτίας της οποίας τα 2/3 των Εβραίων της Ρόδου μετανάστευσαν στο πρώτο τέταρτο του 20^ου αιώνα.

Οι μισοί από αυτούς πήγαν στις Ηνωμένες Πολιτείες, αναζητώντας καλύτερες οικονομικές και πολιτικές συνθήκες ζωής και θρησκευτική ελευθερία. Μεταξύ των 13.485 Δωδεκανησίων, που μετανάστευσαν στην Αμερική, υπήρχαν 1534 Εβραίοι, προερχόμενοι κυρίως από τη Ρόδο.

Υπάρχουν αρκετές ομοιότητες αλλά και διαφορές μεταξύ Ελλήνων και Εβραίων μεταναστών, χρονολογικά οι αφίξεις στην Αμερική συμβαδίζουν, αλλά η εβραϊκή μετανάστευση παίρνει μεγαλύτερες διαστάσεις. Από τους 4.500-5.000 Εβραίους που έμεναν στα Δωδεκάνησα περισσότεροι από 1500 μετανάστευαν στην Αμερική, κι από τους 120.000 Έλληνες 11.904. Επίσης, οι Εβραίοι μετανάστευαν οικογενειακώς, σε αντίθεση με τους Έλληνες μετανάστες που ήταν, ως επί το πλείστο, άγαμοι άνδρες.

Οι ομαδικές μεταναστεύσεις των Εβραίων είναι περισσότερο οργανωμένες, επειδή οι Εβραίοι κατοικούσαν συγκεντρωμένοι στην Παλαιά Πόλη και είχαν την βοήθεια εβραϊκών οργανώσεων του εξωτερικού. Αλλά για το υπερπόντιο ταξίδι τους χρησιμοποιούσαν τα ίδια λιμάνια και υπερωκεάνια με τους Έλληνες.

Αντίθετα με τους Έλληνες που πήγαν στα ανθρακωρυχεία, στα χαλυβουργεία και στους σφουγγαρότοπους του Tarpon Springs, οι περισσότεροι Εβραίοι εγκαταστάθηκαν σε μεγαλουπόλεις, όπου υπήρχαν μεγάλες εβραϊκές παροικίες και μπορούσαν να βρουν συμπαράσταση και εργασία: Νέα Υόρκη, Seattle, Los Angeles, Atlanta, New Orleans, Montgomery, Miami, Portland, York PA.

Οι Εβραίοι της Ρόδου, που πήγαν στη Νέα Υόρκη, εγκαταστάθηκαν σε εβραϊκές συνοικίες, όπως αυτή που υπήρχε γύρω από την Rivington Street. Οι άλλοι πήγαν με τραίνο προς την ακτή του Ειρηνικού και εγκαταστάθηκαν στο Seattle και απ’ εκεί, αρκετοί, συνέχισαν νότια προς την Portland και το Los Angeles.

Πολλοί άλλοι πήραν το τραίνο προς τις Νότιες πολιτείες και εγκαταστάθηκαν στο Montgomery και απ’ εκεί μετακόμισαν, πρώτα, στην Atlanta και αργότερα στο Birmingham, Miami και New Orleans.

Σήμερα ζουν στις Ηνωμένες Πολιτείες περισσότεροι από 10.000 Δωδεκανησιακής καταγωγής Εβραίοι που διαμένουν 4000-5000 στην Νέα Υόρκη, 3000 στο Los Angeles, 1500 στην Atlanta, 1000 στην Seattle και οι υπόλοιποι στο Montgomery, Miami, New Orleans και σε άλλες πόλεις. Οι Ροδιακής καταγωγής Εβραίοι της διασποράς, σ’ όποια χώρα του κόσμου κι αν βρίσκονται δεν ξεχνούν την Ροδίτικη τους ταυτότητα και αυτοαποκαλούνται Rhodeslis (Ροδίτες).

Οι Δωδεκανήσιοι Εβραίοι, όπως και οι Έλληνες συμπατριώτες τους, ίδρυσαν συλλόγους για να κτίσουν συναγωγές, πολιτιστικά κέντρα και νεκροταφεία, να βοηθήσουν άρρωστους και πτωχούς στην Αμερική και στην Ρόδο, να οργανώνουν κοινωνικές εκδηλώσεις και με κάθε τρόπο να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στα προβλήματα που αντιμετώπιζαν στην νέα τους πατρίδα.

Το 1909 στην Seattle, ίδρυσαν τον σύλλογο “Koupa Ozer Dalim Ansce”, με σκοπό να βοηθήσουν τους πτωχούς Εβραίους της Ρόδου και το 1910 ιδρύθηκε στην Νέα Υόρκη η “Αδελφότητα των Ροδίων (Εβραίων)” (“Brotherhood League of Rhodes”). Το 1912, οι Sephardic Jews του Los Angeles, κυρίως Ρόδιοι, ίδρυσαν τον “Σύλλογο Ειρήνης και Αγάπης” (“Sociedad Ahavat Shalom”) για θρησκευτικούς σκοπούς και για συμπαράσταση στους άρρωστους και φτωχούς.

Μερικά χρόνια αργότερα, το 1917, 45 νεαροί Εβραίοι από την Ρόδο ίδρυσαν στην ίδια πόλη τον “Σύλλογο Ειρήνης και Προόδου” (“Sociedad Pas y Progresso”). Το 1908, οι Ρόδιοι και άλλοι Sephardic Jews ίδρυσαν αδελφότητα στο Montgomery και για πρώτη φορά γιόρτασαν το Rosh Hashanah και Yom Kippur. Λίγο αργότερα, το 1910, οι Ροδίτες του Montgomery ίδρυσαν τον “Φιλανθρωπικό Σύλλογο” (“Benevolent Society”), με σκοπό να συγκεντρώσουν χρήματα για να βοηθήσουν αρρώστους, πτωχούς και άλλους δεινοπαθούντες συμπατριώτες τους. Το 1910, οι Sephardic Jews της Atlanta, κυρίως Ρόδιοι, ίδρυσαν τον “Σύλλογο Αγάπης και Ειρήνης” (“Lovers of Peace”) και για πρώτη φορά γιόρτασαν Rosh Hashanah και Yom Kippur στο σπίτι του προέδρου Isaac Hazan. 

Οι Δωδεκανήσιοι Εβραίοι, ήταν Τούρκοι υπήκοοι κι όταν η Αμερική μπήκε στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο θεωρήθηκαν υπήκοοι εχθρικής χώρας, όμως πολλοί, όπως και οι Έλληνες συμπατριώτες τους, κατετάγησαν στον Αμερικανικό στρατό και υπηρέτησαν στην Ευρώπη.

Στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, εκατοντάδες δεύτερης γενιάς Δωδεκανήσιοι Εβραίοι υπηρέτησαν στις Αμερικανικές Ένοπλες Δυνάμεις και πολέμησαν στην Ευρώπη, στον Ειρηνικό και σε άλλα μέτωπα. Πολλοί τραυματίστηκαν και αρκετοί έχασαν την ζωή τους σ’ αυτόν τον πόλεμο.

---

Dodecanese Jews in America

By Manolis Cassotis

According to the Old Testament, Rhodes was known to the Jews since ancient times. As the Bible states (Genesis 10:4-5), one of Noah’s sons was Japheth, who had seven sons including Javan (Greek). Javan also had four sons, including Rodanites (Rhodian). The presence of Jews in Rhodes is felt during the Hellenistic period and the Roman Empire. Later, the historian Theophrastus mentions that in 653 A.D. the Arabs cut down the Colossus of Rhodes and sold its metal to Jews. The Spanish traveler Rabbi Benjamin of Tuleda reports that in 1116 he found 400-500 Jews in Rhodes.

After 1522, when the Turks occupied Rhodes, Sultan Suleiman the Magnificent brought to Rhodes many of the Jews that in 1492 and 1501 the Spanish Inquisition expelled. He granted them tax exemptions and other privileges and allowed them to live in the “Old Town of Rhodes”. The wealthiest Jews of Rhodes were silk and sulfur merchants. In 1819, Behor Alhadeff founded a bank that developed into one of the most powerful credit institutions in the East. But most were shopkeepers, doctors, goldsmiths, carpenters, tanners, bookbinders, dyers, spinsters, vendors and fishermen. In 1900 the Jews of Rhodes numbered 4500-5000.

The seizure of power of the Ottoman Empire by the Young Turks, the Italo-Turkish War and WWI which followed, created political and economic instability, due to which 2/3 of the Jews of Rhodes emigrated in the first quarter of the 20th century. Half of them went to the United States, seeking better economic and political living conditions and religious freedom. Among the 13,485 Dodecanese who immigrated to America, there were 1,534 Jews, coming mainly from Rhodes.

There are several similarities but also differences between Greek and Jewish immigrants, chronologically the arrivals in America go hand in hand, but the Jewish immigration takes on larger dimensions. Of the 4,500-5,000 Jews who lived in the Dodecanese, more than 1,500 immigrated to America, and of the 120,000 Greeks, 11,904. Also, Jews immigrated as families, unlike Greek immigrants who were, for the most part, single men. The group migrations of the Jews are more organized, because the Jews lived concentrated in the Old City and had the help of Jewish organizations abroad. But for their overseas journey they used the same ocean liners as the Greeks.

Unlike the Greeks who went to the coal mines, steel mills, and sponge diving in Tarpon Springs, most Jews settled in big cities where there were large Jewish communities and where they could find support and work: New York, Seattle, Los Angeles, Atlanta, New Orleans, Montgomery, Miami, Portland, York PA.

The Jews of Rhodes, who went to New York, settled in Jewish neighborhoods, such as the one around Rivington Street. The others went by train to the Pacific coast and settled in Seattle, and from there, several continued south to Portland and Los Angeles.

Many others took the train to the Southern states and settled in Montgomery and from there moved, first to Atlanta and later to Birmingham, Miami and New Orleans.

Today there live in the United States more than 10,000 Jews of Dodecanese origin who reside 4000-5000 in New York, 3000 in Los Angeles, 1500 in Atlanta, 1000 in Seattle and the rest in Montgomery, Miami, New Orleans and other cities. The Diaspora Jews of Rhodian origin, in whatever country of the world they are, do not forget their Rhodian identity and call themselves Rhodeslis (Rhodians).

The Dodecanese Jews, like their Greek compatriots, founded associations to build synagogues, cultural centers and cemeteries, to help the sick and poor in America and Rhodes, to organize social events and in every way to be able to cope with the problems they faced in their new homeland.

In 1909 in Seattle, they founded the association “Koupa Ozer Dalim Ansce”, with the aim of helping the poor Jews of Rhodes, and in 1910 the “Brotherhood League of Rhodes” was founded in New York. In 1912, the Sephardic Jews of Los Angeles, mainly Rhodians, founded the “Sociedad Ahavat Shalom” (Society of Peace and Love) for religious purposes and to support the sick and poor.

A few years later, in 1917, 45 young Jews from Rhodes founded the “Sociedad Pas y Progresso” (Society of Peace and Progress) in the same city. In 1908, the Rhodians and other Sephardic Jews founded a brotherhood in Montgomery and for the first-time celebrated Rosh Hashanah and Yom Kippur. A little later, in 1910, the Rhodians of Montgomery founded the “Benevolent Society”, with the aim of raising money to help their sick, poor and other suffering countrymen. In 1910, the Sephardic Jews of Atlanta, mainly Rhodians, founded the “Lovers of Peace” and for the first-time celebrated Rosh Hashanah and Yom Kippur at the home of President Isaac Hazan.

The Dodecanese Jews were Turkish citizens and when America entered the WWI were considered citizens of an enemy country, but many, like their Greek compatriots, enlisted in the American army and served in Europe. In WWII, hundreds of second-generation Dodecanese Jews served in the US Armed Forces and fought in Europe, the Pacific and other fronts. Many were injured and several lost their lives in this war.