Μέχρι το 1921, που ήταν ελεύθερη η μετανάστευση στις Ηνωμένες Πολιτείες, δεν υπήρχε λόγος για τους Δωδεκανησίους να μεταναστεύσουν στον Καναδά, λόγω του εκεί ψυχρού κλίματος. Όταν όμως ο μεταναστευτικός νόμος των Ηνωμένων Πολιτειών «έκλεισε» τον δρόμο στους μετανάστες που προέρχονταν από την νότια και ανατολή Ευρώπη, τότε μεγάλωσε το ενδιαφέρον τους για τον Καναδά. Το μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα στον Καναδά άρχισε μετά το πόλεμο και συνεχίστηκε μέχρι το 1965, τότε που ο νέος μεταναστευτικός νόμος της Αμερικής έγινε πιο ευνοϊκός για τους Έλληνες μετανάστες.
Οι πρώτοι Δωδεκανήσιοι στον Καναδά
Ο πρώτος γνωστός Δωδεκανήσιος που ήλθε στον Καναδά ήταν ο Μανώλης Ζαννής από την Νίσυρο. Ξεκίνησε από την Κωνσταντινούπολη και έφτασε στον Μόντρεαλ γύρω στο 1901, και μερικά χρόνια αργότερα έφερε τα αδέλφια του Μιλτιάδη, Βασίλη και Νικόλα, και τον εξάδελφο του Γιώργο Γεωργούλη.
Ο Γεωργούλης έπιασε δουλειά στην National Steel και σύντομα προήχθη σε εργοδηγό. Απ’ αυτή τη θέση έφερε στο Μόντρεαλ 29 Νισύριους και, αργότερα, το 1920 και μετά άλλους 11.
Μεταξύ των άλλων Δωδεκανησίων που ήλθαν στον Καναδά πριν τον πόλεμο ήταν ο δάσκαλος Εμμανουήλ Παπασυμαιών από την Μονόλιθο της Ρόδου, που έφτασε στο St. John του New Brunswick το 1912. Ο Μηνάς Ι. Μελισσηνός, από την Κάρπαθο, έφτασε στο Μόντρεαλ το 1916, και το 1926 οι Κασιώτες Νικόλαος Βοναπάρτης, Ηλίας Μπάτης και Νικόλαος Μαυρουδής, και αργότερα οι Καρπάθιοι Αντώνιος Φουρτούνας και Μιχάλης Πρωτόπαπας.
Tο μεγάλο ρεύμα
Το 1951, με το υπερωκεάνιο «Νέα Ελλάς», έφτασαν στο Halifax περισσότεροι από δέκα Δωδεκανήσιοι και απ’ εκεί πήγαν στο Μόντρεαλ να βρουν δουλειά. Δεν γνώριζαν κάποιο να τους βοηθήσει και αναγκαστικά έπιασαν δουλειά στις σιδηροδρομικές γραμμές.
Δούλεψαν δυο χρόνια στο Μόντρεαλ και απ’ εκεί τους πήραν στο Βόρειο-Δυτικό Ontario, στην πόλη Nakina, βόρεια της Thunder Bay.
Οι συνθήκες εργασίας ήταν αβάστακτες: έμεναν και κοιμούνταν στα βαγόνια των τρένων, όπου σόμπες και σκεπάσματα αδυνατούσαν να τους ζεστάνουν τον χειμώνα, που η θερμοκρασία κατέβαινε στους 45 βαθμούς υπό το μηδέν. Κάθε φορά που υπήρχαν ζημιές, τους μετακινούσαν για να επισκευάσουν τις σιδηροδρομικές γραμμές.
Ταξίδευαν νύχτα, όταν κοιμόντουσαν, για να μη χάσει η εταιρεία μιας μέρας δουλειά. Χωρίς άλλη επιλογή, υπόμεναν το μαρτύριο και άντεξαν. Μετά από δυο-τρία χρόνια, πολλοί επέστρεψαν στο Μόντρεαλ, όπου υπήρχαν προοπτικές για ένα καλύτερο μέλλον.
Τορόντο
Μερικοί άλλοι πήγαν στο Τορόντο και σ’ άλλες πόλεις του Ontario. Ο Χάρης Πισσάρης, από την Κω, πήγε στο Τορόντο, δούλεψε, πρώτα, πιατάς και στην συνέχεια άνοιξε εστιατόριο.
Την ίδια διαδρομή ακολούθησαν οι Μανώλης Ήλιος, Ελευθέριος Χατζηωάννου και Βασίλης Αλαχιώτης που άνοιξαν το “Kos Restaurant”. Με ανάλογο τρόπο, εκατοντάδες Δωδεκανήσιοι, από εργάτες, εξελίχθηκαν σε επιχειρηματίες, όχι μόνον στα εστιατόρια αλλά και σε άλλες επιχειρήσεις.
London
Το 1954 ο Τάσος Διαβολίτσης με την γυναίκα του Μαρία και τον γιό τους Σταύρο από Αντιμάχεια της Κω μετανάστευσαν στον Καναδά και εγκαταστάθηκαν στο London, Ontario. Τα επόμενα τρία χρόνια, έφερε τους γονείς της Μαρίας Θωμά και Διονυσία και τα αδέλφια της Νίκο, Μάνο, Ηλία και Γιάννη, και άλλους συγγενείς.
Αρκετοί απ’ αυτούς επέστρεφαν στην Κω παντρεύονταν και ξαναγύριζαν με τις συζύγους του. Η ίδια διαδικασία συνεχίστηκε για αρκετά χρόνια.
Ο ένας έφερνε τους συγγενείς του που, μετά από δυο-τρία χρόνια, γύριζαν στην Αντιμάχεια, παντρεύονταν και επέστρεφαν με τις συζύγους τους. Αυτοί, πάλι, έφερναν δικούς τους συγγενείς και, έτσι, μεγάλωσε η παροικία. Εκτός των Κώων από την Αντιμάχεια, και άλλοι Δωδεκανήσιοι από Νίσυρο, Κάλυμνο και άλλα νησιά εγκαταστάθηκαν στο London.
Windsor
Στο τέλος του 1948, ήρθε στον Καναδά ο Κωνσταντίνος Κουτσονικόλας από τ’ Απόλλωνα της Ρόδου και εγκαταστάθηκε στο Windsor, Ontario και στην συνέχεια έφερε τον αδελφό του Παναγιώτη και άλλους συγγενείς.
Ακολούθησαν και άλλοι συγγενείς και μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1960, οι Απολλωνιάτες στο Windsor έφτασαν τους 200, κυρίως νέοι. Εκτός από τους Απολλωνιάτες και άλλοι Ροδίτες, από Καλυθιές και Λάρδο εγκαταστάθηκαν στο Windsor.
Πέρα από Montreal, Toronto, London και Windsor, οι Δωδεκανήσιοι εγκαταστάθηκαν και σε άλλες πόλεις. Στο τέλος της δεκαετίας του 1940, μετανάστευσε στον Καναδά ο Γεώργιος Χατζηδιάκος από τ’ Απόλλωνα της Ρόδου και εγκαταστάθηκε στην Winnipeg, Manitoba, όπου έφερε τον αδελφό του Παναγιώτη και άλλους συγγενείς.
Στην Manitoba πήγαν και άλλοι Δωδεκανήσιοι για δουλειά σε ξυλουργεία, εργοστάσια και ορυχεία, άλλοι πήγαν στην Alberta. Στον Δυτικό Καναδά, στην πόλη Victoria και στο νησί Vancouver στην British Columbia επί του Ειρηνικού, εγκαταστάθηκαν και άλλοι Δωδεκανήσιοι κυρίως ναυτικοί, που ξεμπάρκαραν και έμειναν εκεί. Ένας απ’ αυτούς ήταν ο Γιάννης Μπουρνής από την Πάτμο, που έφτασε στο Vancouver το 1953.
Η μετανάστευση συνεχίζεται
Μόλις οι πρώτοι μετανάστες αποκτούσαν την Καναδική υπηκοότητα, έφερναν συγγενείς, φίλους και γνωστούς τους. Ο Χατζή Βασίλης Χατζηγεωργίου από τις Μενετές της Καρπάθου, έφερε τα αδέλφια του και άλλους συγγενείς και φίλους, γύρω στα 30 άτομα. Αυτοί με τη σειρά τους έφεραν δικούς τους συγγενείς και μ’ αυτό τον τρόπο η Δωδεκανησιακή παροικία του Καναδά μεγάλωσε.
Στην αρχή της δεκαετίας του 1950 οι περισσότεροι μετανάστες, που εγκαταστάθηκαν στο Μόντρεαλ, έμεναν, κυρίως, στην λεωφόρο St. Laurent. Αργότερα μετακινήθηκαν βορειότερα, άνοιξαν εστιατόρια και ελληνικά παντοπωλεία. Με το πέρασμα του χρόνου αρκετοί μετακόμισαν πιο μακριά από το Μόντρεαλ, στο Shomedey.
Κάτι ανάλογο συνέβη και στο Τορόντο, αρκετοί Δωδεκανήσιοι μετακόμισαν στα περίχωρα όπως στο Scarborough και Georgetown και σε γειτονικές πόλεις, το ίδιο και στο Windsor, που μετακόμισαν στα περίχωρα, και ορισμένοι στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η κατάσταση της παροικίας στο Μόντρεαλ άρχισε να μεταβάλλεται στην δεκαετία του 1970, όταν οι Γαλλόφωνοι της Quebec ήθελαν να ανεξαρτητοποιηθούν από τον Καναδά και επέβαλαν στα παιδιά των μεταναστών την διδασκαλία της Γαλλικής γλώσσας αντί της Αγγλικής, που ήταν η προτίμηση τους. Ορισμένοι Δωδεκανήσιοι μετακόμισαν στο Τορόντο, Windsor και σ’ άλλες αγγλόφωνες πολιτείες, αρκετοί μετανάστευαν στις Ηνωμένες Πολιτείες και πολλοί επέστρεψαν στην Ελλάδα, όπου επένδυσαν τις οικονομίες τους σε ακίνητα και επιχειρήσεις.
Συλλογική δράση
Τον Οκτώβριο του 1951, με πρωτοβουλία του Καλύμνιου σπογγεμπόρου Σωκράτη Τσικούρη, ιδρύθηκε στο Μόντρεαλ ο πρώτος Δωδεκανησιακός σύλλογος, που αργότερα αναδιοργανώθηκε και ενώθηκε με τον Ροδιακό σύλλογο με την ονομασία «Δωδεκανησιακός Σύλλογος Καναδά», ο «Κολοσσός» και από το 1976 άρχισε η έκδοση της εφημερίδας “Δωδεκανησιακά Νέα.
Από τις κυριότερες δραστηριότητες του Συλλόγου είναι ο ετήσιος εορτασμός της Ενσωμάτωσης, παράλληλα με την ετήσια χοροεσπερίδα. Ο Σύλλογος συμμετέχει στην Εθνική παρέλαση και σ’ όλες τις εθνικές γιορτές και διοργανώνει πολιτιστικές εκδηλώσεις, που αποβλέπουν στην διατήρηση της πολιτισμικής παράδοσης των νησιών μας.
Εκτός της εφημερίδας “Δωδεκανησιακά Νέα”, ο Σύλλογος έκδωσε το περιοδικό “η Μπρατσέρα”.
Tοπικοί σύλλογοι
Κατά καιρούς, στο Μόντρεαλ ιδρύθηκαν και τοπικοί σύλλογοι: ο Ροδιακός Σύλλογος «Κολοσσός», η «Καλυμνιακή Αδελφότης», η Συμαϊκή Αδελφότης ο «Πανορμίτης», ο Κωακός Σύλλογος «Ιπποκράτης», και ο «Ιερός Βράχος» των Μενεδιατών-Καρπάθου, που ίδρυσε τμήμα γυναικών και νεολαίας. Επίσης, με πρωτοβουλία του πρωτοπρεσβυτέρου Κωνσταντίνου Χαλκιά, ιδρύθηκε η «Αδελφότης Καρπαθίων – Κασίων Καναδά».
Στο Windsor
Το 1968 ιδρύθηκε στο Windsor Ροδιακός σύλλογος από Απολλωνιάτες, και το 1983 με την συμμετοχή και άλλων Ροδιτών από Καλυθιές και Λάρδο πήρε Παν-Ροδιακή μορφή υπό την επωνυμία: «Ροδιακός Σύλλογος Windsor-Detroit» ο «Κολοσσός». Στις δραστηριότητες και εκδηλώσεις του Συλλόγου περιλαμβάνεται ο ετήσιος εορτασμός της Ενσωμάτωσης, με εκκλησιασμό, δοξολογία και χοροεσπερίδα, με ορχήστρα που έρχεται από την Ρόδο. Ο Σύλλογος διαθέτει χορευτικό συγκρότημα και ποδοσφαιρική ομάδα, και η διδασκάλισσα Αγγελική Χαλκίτη διδάσκει την Ελληνική γλώσσα προσπαθώντας να μεταλαμπαδεύσει στους νέους τις Ελληνικές αξίες και να τονώσει την αγάπη τους για την Ελλάδα και τα Δωδεκάνησα.
Στο Toronto
Το 1976, ιδρύθηκε στο Toronto και το 1999 στο London ο Παν-Κωακός Σύλλογος “Ιπποκράτης”. Επίσης στο Toronto, το 2000, ιδρύθηκε ο Νισυριακός σύλλογος «Παναγία η Σπηλιανή». Από το 1960-2000, υπήρχε ενεργός Ροδιακός σύλλογος. Αυτοί οι σύλλογοι διαθέτουν χορευτικά συγκροτήματα και εκτός της εορτή της Ενσωμάτωσης διοργανώνουν, Χριστουγεννιάτικη και Πρωτοχρονιάτικη γιορτή, χοροεσπερίδες, εκδρομές, και συμμετέχουν σε συνέδρια αποδήμων.
Εκκλησία
Παράλληλα με την συλλογική δραστηριότητα οι Δωδεκανήσιοι του Καναδά έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον και για τις Ελληνορθόδοξες εκκλησίες. Από το 1960 ως το 1963, ο επίσκοπος Αθηναγόρας Κοκκινάκης, από την Πάτμο, υπηρέτησε στην τότε Ελληνορθόδοξη Επισκοπή του Καναδά. Ιδιαίτερα «δεμένη» με την Δωδεκανησιακή παροικία του Καναδά είναι η Αγία Τριάδα στο Μόντρεαλ, στην οποία υπηρέτησε επί δεκαετίες, ως ιερατικός προϊστάμενος, ο πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντίνος Χαλκιάς από την Κάρπαθο.
Πολιτική
Παράλληλα οι Δωδεκανήσιοι του Καναδά έδειξαν ενδιαφέρον και στην πολιτική. Ο Καλύμνιακής καταγωγής Ιωάννης Κάννης εξελέγη ομοσπονδιακός βουλευτής του Ontario από το 1993-2011. Στο διάστημα της 18-ετούς θητείας του υπηρέτησε ως Secretary to the Minister of Industry και πρόεδρος αρκετών κοινοβουλευτικών επιτροπών: National Defense, Veterans Affairs, International Trade, Foreign Affairs, Transport.
Dodecanese in Canada
By Manolis Cassotis
Until 1921, when immigration to the United States was free, there was no reason for the Dodecanese to immigrate to Canada because of its cold climate. But when the immigration law of the United States “closed” the road to immigrants coming from southern and eastern Europe, interest for Canada grew. The large immigration stream to Canada began after the war and continued until 1965, when the new American immigration law became more favorable to Greek immigrants.
The first Dodecanese in Canada
The first known Dodecanese who came to Canada was Manolis Zannis from Nisyros. From Constantinople he went to Montreal around 1901, and a few years later he brought his brothers Miltiades, Vassilis and Nicholas, and his cousin George Georgoulis. Georgoulis got a job at National Steel and was soon promoted to foreman. From this position he brought to Montreal 29 Nisyrians and in 1920 and later another 11.
Among the other Dodecanese who came to Canada before the war was the teacher Emmanuel Papasymeon from Monolithos of Rhodes, who arrived at St. John of New Brunswick in 1912. Minas J. Melissinos, from Karpathos, arrived in Montreal in 1916, and in 1926 the Kasians Nicholas Bonapartis, Elias Batis and Nikolaos Mavroudis, and later the Karpathians Anthony Fourtounas and Michalis Protopapas.
The big current
In 1951, with the ocean liner “Nea Hellas”, more than ten Dodecanese arrived in Halifax and from there they went to Montreal to find work. They didn’t know anyone to help them and had to take jobs on the railways. They worked for two years in Montreal and from there were taken to North-Western Ontario, in the town of Nakina, north of Thunder Bay. The working conditions were unbearable: they lived and slept in train cars, where stoves and blankets failed to warm them in winter, when the temperature dropped to 45 degrees below zero. Whenever was damage, they were moved to repair the railway tracks. They traveled at night, when they slept, so that the company would not lose a day’s work. With no other choice, they endured the torture and survived. After two-three years, many returned to Montreal, where were prospects for a better future.
Toronto
Few others went to Toronto and other cities in Ontario. Haris Pissaris, from Kos, went to Toronto, first worked as a cook, and then opened a restaurant. The same route was followed by Manolis Helios, Eleftherios Chatzioannou and Vassilis Alachiotis who opened the “Kos Restaurant”. In a similar way, hundreds of Dodecanese, from workers, evolved into entrepreneurs, not only in restaurants but also in other businesses.
London
In 1954 Tasos Diavolitsis with his wife Maria and their son Stavros from Antimachia, Kos immigrated to Canada and settled in London, Ontario. In the next three years, he brought Maria’s parents Thomas and Dionysia and her brothers Nikos, Manos, Elias and John, and other relatives. Several of them returned to Kos, got married and returned with their spouses. The same process continued for several years. One brought his relatives who, after two or three years, would return to Antimachia, marry, and return with their spouses. They, again, brought their own relatives and, thus, the community grew. Besides the Koans from Antimachia, other Dodecanese from Nisyros, Kalymnos and other islands settled in London.
Windsor
At the end of 1948, Konstantinos Koutsonikolas came to Canada from Apollona of Rhodes and settled in Windsor, Ontario and then brought his brother Panagiotis and other relatives. Other relatives followed and by the end of the 1960s, the Apollonians in Windsor numbered 200, mostly young people. In addition to the Apollonians, other Rhodians from Kalythies and Lardo settled in Windsor.
Besides Montreal, Toronto, London and Windsor, the Dodecanese settled and in other cities. At the end of the 1940s, George Hatzidiakos immigrated to Canada from Apollona of Rhodes and settled in Winnipeg, Manitoba, where he brought his brother Panagiotis and other relatives. Other Dodecanese went to Manitoba to work in sawmills, factories and mines, others to Alberta. In Western Canada, in the city of Victoria and on Vancouver Island in British Columbia on the Pacific went other Dodecanese, mainly sailors, who disembarked and stayed there. One of them was Yiannis Bournis from Patmos, who arrived in Vancouver in 1953.
The Migration Continues
Once the first immigrants acquired Canadian citizenship, they brought their relatives and friends. Hatzi-Vasilis Hatzigeorgiou from Menetes in Karpathos brought his siblings and other relatives and friends, around 30. They in turn brought their relatives and in this way the Dodecanese community of Canada grew. At the beginning of the 1950s, most of the immigrants who settled in Montreal lived mainly on St. Laurent avenue. Later they moved further north, opened restaurants and Greek grocery stores. Over time, several moved further away from Montreal, to Shomedey.
Something similar happened in Toronto, many Dodecanese moved to the suburbs such as Scarborough and Georgetown and neighboring towns. The same in Windsor, who moved to the suburbs, and some to the United States.
The situation in Montreal began to change in the 1970s, when Francophones in Quebec wanted independence from Canada and forced immigrant children to be taught French instead of English, which was their preference. Some Dodecanese moved to Toronto, Windsor and other English-speaking states, several immigrated to the United States, and many returned to Greece, where they invested their savings in real estate and business.
Associations and their activities
In October 1951, on the initiative of the Kalymnian sponge merchant Socrates Tsikouris, the first Dodecanese association was founded in Montreal, which later reorganized and united with the Rhodian association under the name “Dodecanese Association of Canada”, “Colossus” and from 1976 the publication of the newspaper “Dodecanese News” began. One of the main activities of the Association is the annual celebration of the Dodecanese Integration with Greece, with the annual dance. The Association participates in the National parade and all national holidays and organizes cultural events, which aim to preserve the cultural tradition of our islands. In addition to “Dodecanese News”, the Association published the magazine “Brachera”.
Local Associations
From time to time, several local associations were founded in Montreal: the Rhodian Association “Colossus”, the “Kalymnian Brotherhood”, the Symian Brotherhood “Panormites”, the Koan Society “Hippocrates”, and the “Holy Rock” of the Menediatians of Karpathos, who established women’s and youth chapters. Also, on the initiative of Protopresbyter Konstantinos Chalkias, the “Brotherhood of Karpathians – Kasians of Canada” was founded.
In Windsor
In 1968 a Rhodian association was founded in Windsor by Apollonians, and in 1983 with the participation of other Rhodians from Kalythies and Lardo it took a Pan-Rhodian form under the name: “Rodian Association Windsor-Detroit”, “Colossus”. The Association’s activities and events include the annual celebration of the Integration of the Dodecanese with Greece, with church service, doxology and a dance with an orchestra coming from Rhodes. The Association has dance group and football team, and the teacher Angeliki Halkitis teaches the Greek language, trying to pass on Greek values to the new generation and stimulate their love for Greece and the Dodecanese.
In Toronto
In 1976, the “Hippocrates” Pan-Koan Association was founded in Toronto and in 1999 in London. Also in Toronto, in 2000, the Nisyrian association “Panagia Spiliani” was founded. And from 1960-2000, there was an active Rhodian association. These associations have dance groups and, apart from the celebration of the Incorporation of the Dodecanese with Greece, they organize Christmas and New Year celebrations, dances, excursions, and participate in diaspora conferences.
Church
Alongside the associations’ activities, the Dodecanese of Canada showed great interest in the Greek Orthodox churches. From 1960 to 1963, Bishop Athenagoras Kokkinakis, from Patmos, served in the then Greek Orthodox Diocese of Canada. Particularly “tied” to the Dodecanese community of Canada is the Holy Trinity church in Montreal, in which the archpriest Konstantinos Chalkias from Karpathos served for decades.
Politics
At the same time, the Dodecanese of Canada also showed interest in politics. John Kannis, of Kalymnian origin, was elected federal member of Ontario from 1993-2011. During his 18-year tenure, he served as Secretary to the Minister of Industry and chairman of several parliamentary committees: National Defense, Veterans Affairs, International Trade, Foreign Affairs, Transport.
