ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ. Πονεμένο και άκρως διδακτικό ήταν το αφιέρωμα – μνημόσυνο για την 100ή επέτειο της Μικρασιατικής Καταστροφής που διοργάνωσε ο Σύλλογος Αθηναίων, το απόγευμα της Κυριακής, 20 Μαρτίου 2022 στο Κεφαλλονίτικο Σπίτι στην Αστόρια.
Ο άψογος συνδυασμός της εμπεριστατωμένης εισαγωγικής ομιλίας της προέδρου του Συλλόγου και συνάμα συγγραφέως Βάνας Κοντομέρκου με το ντοκιμαντέρ της National Geographic για την Μικρασιατική Καταστροφή και τις δύο μαρτυρίες κατάφερε να καθηλώσει το ακροατήριο και να το μεταφέρει νοερά στην τραγωδία που βίωσε ο ελληνισμός της Μικράς Ασίας και στις θηριωδίες των Οθωμανών, που στην κυριολεξία αποτελούσαν συνέχεια της γενοκτονίας των Ποντίων, των Αρμενίων, των Ασσυρίων και των υπολοίπων χριστιανικών πληθυσμών.
Η πρόεδρος του Συλλόγου, Βάνα Κοντομέρκου, κατά την διάρκεια της επικοινωνίας με τις «Αναμνήσεις» εξέφρασε την ικανοποίησή της για την επιτυχία της εκδήλωσης και για το βίντεο και τις μαρτυρίες που καθήλωσαν το κοινό και το ώθησαν να αναφωνήσει «Ποτέ πια ξανά».
Αναφερόμενη στις μαρτυρίες, των συμβάντων της καταστροφής, επεσήμανε ότι η πρώτη, ήταν από την Μηχανή του Χρόνου, για τον Αμερικανό πάστορα, Έιζα Τζένιγκς, που έσωσε πάνω από 350.000 ζωές Ελλήνων στη Μικρασιατική Καταστροφή, έδωσε την περιουσία του για τις μεταφορές τους και εξεβίασε τις Ελληνικές Αρχές για να εξασφαλίσει την διάσωσή τους στην Ελλάδα.
Η δεύτερη μαρτυρία, όπως επεσήμανε, ήταν του ακαδημαϊκού, καθηγητού, Γεωργίου Μυλωνά, που ήταν αυτόπτης μάρτυς στην περιγραφή του μαρτυρικού θανάτου του τελευταίου Μητροπολίτη της Σμύρνης Χρυσοστόμου Καλαφάτη.
Ωδή στην κοσμοπολίτικη και μαρτυρική Σμύρνη
Παραθέτουμε το πλήρες κείμενο της εισαγωγικής ομιλίας της προέδρου Βάνας Κοντομέρκου, το οποίο μια από τις ακροάτριες το αποκάλεσε «Ωδή στην κοσμοπολίτικη και μαρτυρική Σμύρνη»
Σας ευχαριστούμε πολύ, που ήρθατε να μοιραστούμε μαζί αυτό το πονεμένο Αφιέρωμα-Μνημόσυνο, θα έλεγα, της καταστροφής του Μικρασιατικού Ελληνισμού, και ιδιαίτερα της Μητρόπολης αυτού. Της Σμύρνης. Φέτος στις 27 Αυγούστου, 2022, κλείνουν 100 χρόνια, από τον τρομερό εκείνο Αύγουστο, που οι Τούρκοι μπήκαν στην Σμύρνη και στις μέρες που ακολούθησαν, η πόλη, βίωσε το πιο οδυνηρό, το πιο αποτρόπαιο και εγκληματικό δράμα του αφανισμού της.
Την λεηλάτησαν, την βίασαν, την έπνιξαν στο αίμα, την έσβησαν μέσα στις φλόγες και μαζί της, έσβησε και ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας, που έχει ιστορία περίπου 3.000 χρόνων. Στο βίντεο που θ’ ακολουθήσει, θα δούμε τα ιστορικά γεγονότα και τις πολιτικές ζυμώσεις της εποχής, που οδήγησαν την ευημερούσα αυτή πόλη, στον όλεθρο της καταστροφής της.
Αλλά πριν φτάσουμε σ’ αυτό, θα ήθελα να σας δώσω μία εικόνα για το τι πραγματικά, ήταν τότε η πόλη της Σμύρνης, που δικαίως την αποκαλούσαν «Η ωραιότερη πόλη του κόσμου», μια πόλη, που είχε συγκινήσει και τον «πατέρα της Ιστορίας» Ηρόδοτο, που την είχε επισκεφτεί παραπάνω από μια φορά.
Από την αρχαιότητα, η Σμύρνη, θεωρείται, ως μια από τις πιθανές Πατρίδες του Ομήρου. Ιδρύθηκε από τους Αιολείς τον 11ο πχ αι, και καταλήφθηκε από τους ΄Ιωνες τον 8ο πχ αι, έγινε στο μεταξύ η κοιτίδα και άλλων αρχαίων λαών, μέχρι να έρθει ο Μέγας Αλέξανδρος τον 4ο πχ αι, να την συνενώσει και να φτειάξει την καινούργια πόλη, που έχουμε σήμερα.
Οι Ρωμαίοι και οι Βυζαντινοί άφησαν επίσης το στίγμα τους εκεί, μέχρι που καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς το 1424 και παρέμεινε υπό την κατοχή τους μέχρι το 1919, όταν αποβιβάστηκαν εκεί τα ελληνικά στρατεύματα. Η Σμύρνη, ήταν μια πόλη γεμάτη ζωντάνια, που ακόμα και από τον καιρό της Τουρκοκρατίας, αλλά ιδίως από τα μέσα του 19 ου αιώνα, μέχρι την καταστροφή της, υπήρξε ένας μέγιστος εμπορικός και ναυτικός κόμβος και σταυροδρόμι ατόμων, ιδεών και αγαθών μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Το λιμάνι της, ήταν το μεγαλύτερο της Μεσογείου.
Γι αυτό επίσης, την αποκαλούσαν, η «κοσμοπολίτισσα Αρχόντισσα της Ιωνίας». Εκεί χτυπούσε η καρδιά του Ελληνισμού. Το Ελληνικό στοιχείο, ήταν διάσπαρτο σε όλο το μήκος και πλάτος της Ανατολίας και η Ελληνική γλώσσα, είχε γίνει «η Γλώσσα των εμπόρων και της καλής κοινωνίας».
Οι άνθρωποι που ζούσαν εκεί, Τούρκοι, Αρμένιοι , Εβραίοι, Λεβαντίνοι, καταλάβαιναν, ή ήξεραν και μιλούσαν Ελληνικά.. όπως επίσης και άλλες γλώσσες λόγω των διαφόρων συναλλαγών τους, ιδιαίτερα με Ευρωπαίους.
Από τους 370.000 κατοίκους της πόλης, οι 165.000 ήσαν Έλληνες, οι οποίοι ανεδείχτηκαν σπουδαίοι έμποροι. Άλλοι, είχαν βιοτεχνίες, άλλοι ασχολήθηκαν με τραπεζιτικές δραστηριότητες, με αποτέλεσμα πολλοί ν’ αποκτήσουν τεράστιες περιουσίες, με αρχοντικά και πολυτελή σπίτια, που σώζονται εκεί ακόμα και σήμερα.
Από το βιβλίο «Τρεις αιώνες, μια ζωή» της Μικρασιάτισσας Φιλιώς Χαϊδεμένου, παίρνουμε μια γεύση του δυνατού τρόπου ζωής των κατοίκων της πόλης. Ως αναφορά τις γυναίκες, έγραφε, όλες είχαν πάνω τους έναν αλλοτινό αέρα, μια αύρα, από αλλού φερμένη. Ακολουθούσαν πιστά την μόδα και η μόδα, με εκλεπτυσμένα υφάσματα και αρώματα δεν αργούσε ποτέ να φτάσει στα Βουρλά, στο επίνειο της Σμύρνης.
Αλλά ακόμα και οι φτωχοί στην Σμύρνη, έλεγε, περνούσαν καλά, γιατί παρά την ανέχεια ήξεραν να χαίρονται την ζωή. Η μουσική και τα τραγούδια ήταν μέσα στην καθημερινότητα και σε όλα τα γεγονότα της ζωής τους. Οι βιοπαλαιστές της Σμύρνης, μετά την σκληρή δουλειά, κατέφευγαν στις μπακαλοταβέρνες, στα ζυθοπωλεία και στους καφενέδες που είχαν όλα ζωντανή μουσική. Εκεί άκουγαν τους αμανέδες, τα μερακλίδικα σμυρναϊκά, χορεύαν τους καρσιλαμάδες, τα ζειμπέκικα και τα χασάπικα.
Αυτά, που αργότερα μεταφέρθηκαν ατόφια στην Ελλάδα και συνέβαλαν στην δημιουργία του ρεμπέτικου τραγουδιού. Αντίθετα, τα ανώτερα και κυρίως τα μεσαία στρώματα του Ελληνισμού, απ’ όπου, πολλοί σπούδασαν στα Ωδεία της Ευρώπης, ήρθαν πίσω, κι ανέπτυξαν μια ιδιόρρυθμη έντεχνη δυτική Μουσική, από την οποία, επωφελήθηκε αργότερα και η Ελλάδα. (με ονόματα όπως ο Αντώνης Καλομοίρης, ο Κώστας Γιαννίδης, κά).
Το ανεβασμένο τόσο βιωτικά όσο και ποιοτικά επίπεδο των κατοίκων της Σμύρνης, δεν θα μπορούσε να απέχει από την άλλη δυνατή έκφραση της Τέχνης.
Το Θέατρο.
Η μακροχρόνια παρουσία τόσο του Ξένου, όσο και του Ελληνικού Θεάτρου εκεί, εδημιούργησε ένα σταθερό καλλιεργημένο θεατρόφιλο κοινό, που είχε την ευκαιρία, να απολαμβάνει μεγάλα ονόματα του Ευρωπαϊκού Λυρικού Θεάτρου, Όπερες, Οπερέττες, δράματα και κωμωδίες, ξένες και Ελληνικές, τόσο στα μεγάλα της θέατρα «Ευτέρπη» και το «Θέατρο της Σμύρνης» όσο και από τους αμέτρητους ερασιτεχνικούς, ανεξάρτητους Θιάσους, που ερχόντουσαν εκεί..
Επιπλέον, ανέπτυξε κι ένα φυτώριο νέων ηθοποιών, που τους βλέπουμε αργότερα και στην Ελλάδα, όπως ο Μυράτ, η Κυβέλη ο Γληνός κά. Μα πάνω απ’ όλα, η Σμύρνη, η πόλη, όπου πρωτάνθισε η επική και λυρική ποίηση, δεν θα μπορούσε ποτέ να υστερήσει στην λογοτεχνία και στην Παιδεία.
Οι πνευματικές ζυμώσεις της εποχής μονοπωλούσαν στην κυριολεξία, στα αστικά σαλόνια, στις εφημερίδες, στα καφενεία, στους δρόμους και στους άμβωνες των Εκκλησιών. Υπήρχαν 13 ορθόδοξες εκκλησίες με μητρόπολη την Αγία Φωτεινή που ήταν η παλαιότερη. Οι λέσχες Όμηρος, Φιλολογικό Μουσείο, Ιωνική Λέσχη και το Μουσείο, υπήρξαν σπουδαίες Ελληνόφωνες πνευματικές εστίες.. Η φιλοσοφική σκέψη, τα μαθηματικά, η Φυσική, η ποίηση, και ο πεζός λόγος, σημείωσαν μεγάλη εξέλιξη.
Οι Μικρασιάτες λογοτέχνες έγιναν μια αστείρευτη πηγή πολιτισμού.(π.χ. Ο Σεφέρης ήταν γέννημα της Ιωνικής Γης, από τα Βουρλά, ο Ηλίας Βενέζης και ο Φώτης Κόντογλου Αιβαλιώτες, η Διδώ Σωτηρίου θεία της Άλκης Ζέη, από το Αιδίνι, και άλλοι). Αλλά ο κύριος στόχος που αποτελούσε όρο Εθνικής Ύπαρξης του Ελληνισμού, στην Σμύρνη, ήταν η Ελληνική παιδεία. Λειτουργούσαν πλήθος εκπαιδευτήρια, με εξέχουσα την περίφημη Ευαγγελική Σχολή Αρρένων, όπου οι απόφοιτοι έμπαιναν στο Πανεπιστήμιο Αθηνών χωρίς εξετάσεις.
Το International College, το Παρθεναγωγείο της Αγίας Φωτεινής για τις γυναίκες, καθώς και το Ομήρειο Παρθεναγωγείο της Σμύρνης, που εθεωρείτο ισότιμο του Αρσακείου. Ήταν αριστοκρατικό σχολείο, και οι μαθήτριες, εκαλούντο Ομηρειάδες. Εκεί, εκτός από το εμπλουτισμένο πρόγραμμα των μαθημάτων, εδιδάσκοντο επιπλέον και 6 γλώσσες,( Ελληνικά, γαλλικά, αγγλικά, γερμανικά, ιταλικά και αρμένικα) Οι απόφοιτες, έπαιρναν πτυχίο δασκάλας και γινόντουσαν επίσης δεκτές στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, χωρίς εξετάσεις.
Η Σμύρνη διέθετε Αρχαιολογικό Μουσείο με 3000 αντικείμενα, και αξιόλογη συλλογή νομισμάτων. Επιπλέον, είχε αναπτυχθεί στον τομέα του Αθλητισμού και είχε και Ιππόδρομο. Αυτή ήταν η Σμύρνη. Ένας πολυπολιτισμικός παράδεισος, από χρώματα, γεύσεις και ανθρώπους, μια όμορφη εκλεπτυσμένη πόλη, με ξεχωριστή αίγλη που έμοιαζε πως δεν θα πέθαινε ποτέ.
Όμως η ανθρώπινη ιστορία είναι απρόβλεπτη, Σήμερα, όπως γράφει και ο Αμερικανός συγγραφέας Χένρυ Μίλλερ, «Η Σμύρνη, σβήστηκε από την παγκόσμια μνήμη», μένει ξεθωριασμένη σαν βίωμα και λησμονημένη από το ευρύτερο κοινό, εκτός από αυτούς που την έζησαν και τους απογόνους τους.
Και εμείς στην Ελλάδα, παρ’ όλη την αρχική μας αφιλόξενη, θα έλεγα, αντίδραση γενικά στους νεοφερμένους πρόσφυγες, λόγω των επώδυνων εθνικών, κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών, που ζούσαμε, αλλά κυρίως της φτωχής μας παιδείας, στην πορεία, συγχωνευτήκαμε μαζί τους, μοιραστήκαμε τον τρόπο ζωής τους, την εύγευστη κουζίνα τους, αναγνωρίσαμε και αγκαλιάσαμε τον ανεκτίμητο πολιτισμό τους και τις χαμένες αξίες τους, και μαζί κτίσαμε την σύγχρονη Ελλάδα. Αλλά ας παρακολουθήσουμε τώρα το βίντεο, να δούμε τα γεγονότα από την αρχή.
