Του Μιλτιάδη Νεκτάριου, Καθηγητή Πανεπιστημίου Πειραιώς
ΠΕΙΡΑΙΑΣ. Με τα κρούσματα του κορωνοϊού να καλπάζουν, το άρρητο δίλημμα σε όλο τον κόσμο είναι: «να σώσουμε τις ζωές μας ή την ζωή μας (το βιοτικό επίπεδο);», όπως το έθεσε η Wall Street Journal την περασμένη εβδομάδα. Με την Ελλάδα να αντιμετωπίζει ανέλπιστα καλά το πρόβλημα, έχουμε την άνεση πιο ψύχραιμων προσεγγίσεων.
Είναι γεγονός ότι η τρέχουσα κρίση μπορεί να αποδειχτεί ως η πιο καταστροφική για την οικονομία στη νεότερη ιστορία. Σε παγκόσμια κλίμακα, έχουν αναληφθεί τεράστιες προσπάθειες για τον περιορισμό της επέκτασης του ιού, ενώ ταυτόχρονα οι κυβερνήσεις έχουν δρομολογήσει τεράστιας έκτασης παρεμβάσεις για την ενίσχυση της πραγματικής οικονομίας. Επομένως, το πραγματικό δίλημμα είναι πώς μπορεί να γίνει ταυτόχρονα ο περιορισμός του ιού και η διάρκεια της εξελισσόμενης καταστροφής της οικονομίας.
Σε όλο τον κόσμο τα μέτρα περιορισμού του ιού έχουν οδηγήσει σε μια μείωση της οικονομικής δραστηριότητας που δεν έχει ιστορικό προηγούμενο για τις σημερινές γενιές. Η καταπολέμηση του ιού σίγουρα θα σώσει ζωές , αλλά μπορεί να προκαλέσει ανήκεστο βλάβη στη ζωή μας (στο βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων και της κοινωνίας). Μια μείωση της οικονομικής δραστηριότητας κατά 40-50% μπορεί να οδηγήσει σε ύφεση τουλάχιστον 10% στο ΑΕΠ, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι έμμεσες ζημιές στο πνευματικό και οικονομικό κεφάλαιο μιας χώρας. Όσο επεκτείνεται η διάρκεια της κρίσης, τόσο χειρότερα θα είναι τα οικονομικά αποτελέσματα.
Πρέπει να σταθμίσουμε τα σενάρια των αναμενόμενων αποτελεσμάτων. Κατ’ αρχήν, τα μέτρα περιορισμού του ιού μπορεί να είναι: (α) επιτυχημένα και ολοκληρώνονται σε 2-3 μήνες, (β) εν μέρει επιτυχημένα, αλλά επεκτείνονται για την αποφυγή της αναζωπύρωσης του ιού, και (γ) αποτυχημένα και η κρίση συνεχίζεται μέχρι να αναπτυχθούν τα εμβόλια ή να επιτευχθεί η «ανοσία της αγέλης».
Το εύρος των αντίστοιχων οικονομικών επιπτώσεων μπορεί να είναι: (α) υψηλής αποτελεσματικότητας, με ταχεία ανάκαμψη της οικονομίας στα προ κρίσης επίπεδα, (β) μερικής αποτελεσματικότητας, με διατήρηση των υφεσιακών χαρακτηριστικών, και (γ) μη αποτελεσματικά, με επιτάχυνση της ύφεσης, των πτωχεύσεων και της ανεργίας.
Η εταιρία συμβούλων επιχειρήσεων McKinsey έχει εκτιμήσει τα αναμενόμενα αποτελέσματα από τους δυνατούς συνδυασμούς των παραπάνω σεναρίων για μια σειρά χωρών και καταλήγει σε δύο κεντρικά σενάρια. Στο καλό σενάριο, όπου η ανάκαμψη θα έχει την μορφή του σχήματος V, και στο κακό σενάριο, στο οποίο μια παρατεταμένη ύφεση θα έχει την μορφή του σχήματος L. Στην πρώτη περίπτωση τα υφεσιακά φαινόμενα θα ολοκληρωθούν μέχρι το τέλος του 2020, και η Κίνα θα έχει ύφεση -0.4%, οι ΗΠΑ -2.4%, η Ευρωζώνη -4.4%, και η παγκόσμια οικονομία -1.5%. Στο κακό σενάριο η ύφεση θα διαρκέσει μέχρι το τέλος του 2023 και η Κίνα θα έχει ύφεση το 2020 περίπου -2.7%, οι ΗΠΑ -8.4%, η Ευρωζώνη -9.7%, και η παγκόσμια οικονομία -4.7%.
Για τον αναπτυγμένο κόσμο, το δραματικό δίλημμα της συγκυρίας μπορεί να απαντηθεί μόνο με την εκπόνηση πολιτικών που θα αυξήσουν την αποτελεσματικότητα των περιοριστικών μέτρων και θα επιβραχύνουν την τάση της διάδοσης του ιού. Η εταιρία McKinsey προτείνει στις κυβερνήσεις την γενικευμένη εφαρμογή των Πρωτοκόλλων Συμπεριφοράς, τα οποία αναφέρονται στην εκπόνηση οδηγιών για την καθημερινή λειτουργία των επιχειρήσεων και του κράτους σε συνθήκες πανδημίας. Τέτοια πρωτόκολλα εφαρμόζονται ήδη για τους εργαζόμενους στα νοσοκομεία. Αντίστοιχα πρωτόκολλα πρέπει να εκπονηθούν για τα σουπερμάρκετ. Παρόμοια πρωτόκολλα πρέπει να αναπτυχθούν για τις διαδικασίες διανομής έτοιμων φαγητών από τα εστιατόρια, και άλλες επιχειρήσεις διανομής τροφίμων. Κάθε επιχείρηση πρέπει να ετοιμάσει τις δικές της διαδικασίες που θα επιτρέπουν την λειτουργία της, με ταυτόχρονη τήρηση των περιοριστικών μέτρων της κυβέρνησης.
Η εκπόνηση τέτοιων πρωτοκόλλων δεν ενέχει τεχνικές δυσκολίες σήμερα, δεδομένων των διαθέσιμων μέσων της τεχνολογίας και της ανάλυσης δεδομένων. Η διαδικασία εκπόνησης των πρωτοκόλλων θα είναι δυναμική, με την έννοια της προσαρμογής στις ειδικές ή τοπικές συνθήκες, και τα πρωτόκολλα θα μπορούν να εξειδικευτούν κατά πόλη, περιοχή, και γειτονιά. Με τον τρόπο αυτό τα περιοριστικά μέτρα για τον κορωνοϊό θα αποκτούσαν ευελιξία και μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, ενώ θα μείωναν δραστικά και τις οικονομικές παρενέργειες.
Επίσης, το σύστημα υγείας πρέπει να εκπονήσει ένα εθνικό σχέδιο διαγνωστικών εξετάσεων για τον κορωνοϊό για το σύνολο του πληθυσμού, το οποίο πρέπει να ολοκληρωθεί το ταχύτερο δυνατόν. Η ανάλυση των σχετικών στοιχείων θα συνέβαλε τα μέγιστα στην βέλτιστη αποτελεσματικότητα των κυβερνητικών περιορισμών. Η Γερμανία που ακολούθησε την πρακτική αυτή έχει την χαμηλότερη θνησιμότητα από τον κορωνοϊό.
Η παγκόσμια κοινότητα βρίσκεται ακίνητη και άοπλη μπροστά σε μια πρωτόγνωρη απειλή που δεν έχει προηγούμενο στην μεταπολεμική ιστορία. Οι αναπτυγμένες κοινωνίες αντιλαμβάνονται για πρώτη φορά την δύναμη της φύσης και του περιβάλλοντος. Όπως όλες οι μεγάλες κρίσεις, έτσι και η σημερινή θα δημιουργήσει τις δυνάμεις που θα οδηγήσουν σε μεγάλες ανακατατάξεις την επόμενη ημέρα.
Στο πλαίσιο αυτό, η Ελλάδα πρέπει να διατηρήσει την δυναμική των έγκαιρων πρωτοβουλιών για τον περιορισμό της διάδοσης του ιού καθώς και τον περιορισμό των άμεσων και έμμεσων ζημιών στην οικονομία. Αλλά το μεγαλύτερο όφελος που μπορεί να προκύψει από αυτή την κρίση θα είναι η εθνική αφύπνιση σε σχέση με μια σειρά από μεγάλα θέματα που εκκρεμούν για πολλές δεκαετίες.
Σ.Σ. Το άρθρο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στις 5 Απριλίου 2020 στο Πρώτο Θέμα.
