Η εγκατάσταση του δεύτερου κατασκοπευτικού κλιμακίου (Λιτός και Κρασσόπουλος) στην περιοχή του Μεσοχωρίου έγινε ευρύτερα γνωστή και για περισσότερη ασφάλεια, αναγκάστηκε να μετακομίσει στα Άπελλα. Οι δε Γερμανοί συνέλαβαν και φυλάκισαν τους Εμμανουήλ Χαροκόπο, Βασίλη Ν. Πέρου, Νικόλα Λύκο και Γεώργιο Πετρόπουλο από το Μεσοχώρι που υποψιάζονταν ότι συνεργάζονταν με τους κατασκόπους. Επίσης έφεραν μηχάνημα εντοπισμού ασύρματης τηλεπικοινωνίας και μέλος της Γερμανικής αντικατασκοπίας, προφασιζόμενος τον δημοσιογράφο, παρακολουθούσε τις κινήσεις του Γιανναγά και Χριστόφορου Σακελλαρίδη. Η παρουσία των κατασκόπων στο νησί είχε τη φύση του «secret de polichinelle» (κοινού μυστικού) που γνώριζε κάθε γυναίκα, παιδί και σκύλος.
Στις 20 Μαρτίου 1944, 48 Γερμανοί υπό τον υπολοχαγό Stolzmann έκαναν έρευνα στα Άπελλα. Οι κατάσκοποι βρίσκονταν περιτριγυρισμένοι για μεγάλο χρονικό διάστημα και τους έλειπαν τα πάντα – δεν είχαν ούτε νερό. Κάποτε, οι Γερμανοί πέρασαν σε απόσταση 6-7 μέτρων από κοντά τους αλλά δεν τους ανακάλυψαν και έφυγαν. Οι κατάσκοποι στείλανε S.O.S. στο Κάιρο που τους διέταζε να πάμε στην Βανάντα (βορείως του Διαφανίου) από όπου επρόκειτο να τους παραλάβουν.
Μετά από πολλές ταλαιπωρίες έφτασαν στην Βανάντα αλλά στο μεταξύ ο κινητήρας φόρτισης καταστράφηκε, οι συσσωρευτές άδειασαν και χωρίς να υπάρχει τρόπος επικοινωνίας με το Κάιρο. Μετά από 40 μέρες επέστρεψαν στα Άπελλα όπου κατόρθωσαν να επικοινωνήσουν με το Κάιρο και αποφασίστηκε να έρθουν να τους περιλάβουν.
Πρώτη προσπάθεια
Μετά από πολλές προσπάθειες και καθυστερήσεις το «Άγιος Στέφανος» με κυβερνήτη τον πλοίαρχο Thomas, επί του οποίου επέβαινε ο λοχαγός Leon Stephen με τον ανθυπολοχαγό Μανώλη Μπερδάλη, έφτασε στην Σαρία στις 05:00 της 5ης Απριλίου 1944 και το βράδυ της ίδιας μέρας στις 19:30 υπό το έντονο φως του φεγγαριού ξεκίνησαν με προορισμό τα Άπελλα να περιλάβουν τους κατασκόπους.
Το «Άγιος Στέφανος» πλέοντας κοντά στην ακτή, πέρασε το Στενό μεταξύ Καρπάθου και Σαρίας, το Διαφάνι, τη Μακρά Πούντα, το μοναστήρι του Αγίου Μηνά, το Φίλιος και τον Άγιο Νικόλαο. Έκοψε ταχύτητα και στις 22:00 μπήκε στα Άπελλα. Σάρωσαν την ακτή με τέσσερα ζευγάρια κιάλια αλλά δεν φαινόταν φως και συνέχισαν την πορεία τους προς την νότια παραλία του όρμου. Πέρασαν την κεντρική παραλία σε απόσταση ½ μιλίου και πλησίασαν τη νότια παραλία σε απόσταση 300 γιάρδες, και πάλι χωρίς σήμα ή φως.
Αποφάσισαν να πλεύσουν νότια και να δοκιμάσουν τον όρμο της Κυράς Παναγιάς. Και πάλι κανένα σήμα ή φως δεν ήταν ορατό σε ½ μίλι, εντόπισαν κάποιο φως σε περίπου 2 μίλια νοτιότερα και κινήθηκαν προς αυτό. Αλλά, σε απόσταση ενός μιλίου διαπίστωσαν ότι επρόκειτο για φωτιά, περίμεναν 15 λεπτά για να δώσουν την ευκαιρία στους κατασκόπους να κάνουν σήμα αλλά δεν συνέβη τίποτα. Γύρισαν προς βορά, προσπέρασαν τον όρμο της Κυράς Παναγιάς και ξαναμπήκαν στα Άπελλα χωρίς να λάβουν σήμα από την στεριά.
Ήταν περασμένα μεσάνυκτα όταν πήραν το δρόμο της επιστροφής για τη Σαρία με δυναμωμένο Ν.Α. άνεμο. Φτάνοντας στη Μακρά Πούντα ο άνεμος και η θάλασσα δυνάμωναν πολύ γρήγορα και αποφάσισαν να πάνε στην Αστακίδα καθώς η κατάσταση στα Παλάτια της Σαρίας θα ήταν ανυπόφορη. Στην Αστακίδα έφτασαν στις 06:15 της 6ης Απριλίου.
Δεύτερη προσπάθεια
Επέστρεψαν στη Σαρία τα ξημερώματα της 7ης και την νύχτα προχώρησαν νότια με την ίδια διαδρομή όπως και την προηγούμενη φορά. Τώρα έπλεαν σε απόσταση 100-200 γιάρδες από την ακτή καλύπτοντας την ίδια περιοχή, αλλά και πάλι κανένα φως ή σημάδι ζωής. Έχοντας λήξει το χρονικό όριο επέστρεψαν στη Σαρία όπου μείνανε το βράδυ της 10ης και έχοντας να αντιμετωπίσουμε ισχυρό Ν.Α. άνεμο έφυγαν από τα Παλάτια και το επόμενο πρωί έφτασαν στον κάβο Κριό.
Τρίτη προσπάθεια
Στις 12 Απριλίου πήγαν στο Tcherce όπου συνάντησαν τον Mackenzie με το Armadillo και τη νύχτα της 14ης τα δυο καΐκια απέπλευσαν για τη Σαρία όπου, μετά από πρόταση του πλοιάρχου Thomas, ο Stephen μεταφέρθηκε προσωρινά στο Armadillo για να σιγουρευτούν ότι το Armadillo θα έφτανε στα Παλάτια. Αλλά λόγω απρόβλεπτη κακοκαιρίας από Β.Α. τα πλοία αποχωρίστηκαν, το Armadillo αναζήτησε καταφύγιο στη δυτική ακτή της Σαρίας και το «Άγιος Στέφανος» στην Αστακίδα.
Το απόγευμα της 15ης Απριλίου ο άνεμος γύρισε προς τα Β.Δ. και το Armadillo ήταν υποχρεωμένο να πάει στην ανατολική ακτή της Σαρίας για καταφύγιο, λίγο πιο νότια από τα Παλάτια. Εκεί επικοινώνησαν με τον Μανώλη Καρελλά που ήταν πολύ προσεκτικός και δεν απαντούσε, αλλά όταν πείστηκε ότι πρόκειται περί Συμμάχων τους ενημέρωσε ότι πριν από 15 μέρες τρεις «φίλοι» (Λιτός, Κρασσόπουλος και ένα Ιταλός φυγάδα ονομαζόμενος Φωκάς) ετοιμαζόντουσαν να φύγουν από την Βανάντα.
Η επιχείρηση βρισκόταν υπό κυνηγητό και το «Άγιος Στέφανος» βρισκόταν ακόμη στην Αστακίδα. Αλλά επειδή η τελευταία ημερομηνία που καθορίστηκε για το ραντεβού, ήταν το βράδυ της 17ης Απριλίου αποφάσισαν να πάνε με το Armadillo στα Άπελλα να αποσπάσουν τους κατασκόπους.
Μπαίνοντας στα Άπελλα φάνηκε το σήμα στη δεξιά μεριά της πλώρης σε μια μικρή παραλία 150 μέτρα βόρεια της κεντρικής. Οι κατάσκοποι είχαν μετακινηθεί ελαφρώς βόρεια για να αποφύγουν την επαφή με ψαράδες που βρίσκονταν στην κεντρική παραλία.
Φυσούσε θυελλώδης δυτικός άνεμος και υπήρχε σημαντικός κυματισμός. Κατέβασαν την λαστιχένια βάρκα σε απόσταση 15 μέτρων και μπήκαν μέσα ο Stephen με τον Hagger. Το ταξίδι ήταν πολύ επίπονο και ο Stephen από λανθασμένη κίνηση βρέθηκε στη θάλασσα. Δεν έκανε καμία προσπάθεια να επανέλθει στη λέμβο, αλλά κολύμπησε για την παραλία ωθώντας την λέμβο με το κεφάλι του.
Λόγω του καιρού ο Stephen περιόρισε την παραμονή του στην ξηρά μόνο για ½ ώρα και αποφάσισε να πάρει τον Λιτό στη Σαρία και να αφήσει τον Κρασσόπουλο με τον ασύρματο που βρισκόταν σε απόσταση μίας ώρας.
Το πρωί της 18ης εμφανίστηκε στην Σαρία το «Άγιος Στέφανος» και στις 19:00 έπλευσαν νότια για τα Άπελλα. Μίλησαν με τον Κρασσόπουλο και κατέληξαν στην απόφαση ότι θα ήταν καλύτερα να φύγουν και να επιστρέψουν σε ένα μήνα όταν ο τωρινός φόβος θα είχε σβήσει. Επιβιβάστηκαν ο Κρασόπουλος με τον ασύρματο και τον Ιταλό φυγάδα και στις 04:00 της 19ης Απριλίου έφτασαν στην Σαρία. Πήραν τον Λιτό και το βράδυ της ίδιας μέρας έφυγαν για το Tcherce.
Γερμανική αντίδραση
Τον Μάιο, μετά την αποχώρηση του κατασκοπευτικού κλιμακίου, η Γερμανική αντικατασκοπεία, έχοντας πληροφορίες για τους τρόπους δράσης των Συμμαχικών κατασκοπευτικών αποστολών, έστειλε ένα γερμανικό καΐκι στην Σαρία επανδρωμένο με άνδρες που φορούσαν βρετανική στολή. Στην αρχή δεν το αντελήφθησαν οι Καρπάθιοι της περιοχής που συνεργάζονταν με τους Συμμάχους, αλλά μόλις το κατάλαβαν οι Νικίας Χαρτοφύλακας, Μανώλης Ορφανός και Μανώλης Καρελλάς με τον γιο του Βασίλη δραπέτευσαν στα Μικρασιατικά παράλια και απ’ εκεί στην Μέση Ανατολή όπου ενημέρωσαν τους Συμμάχους.
Συμμαχική επίσκεψη
Έτσι, μετά την αποπεράτωση Συμμαχικής αποστολής στην Κρήτη, το “Άγιος Στέφανος” αναχώρησε στις 20:15 της 31ης Αυγούστου 1944 από το νησάκι Καμήλα για την Σαρία με σκοπό να συγκεντρώσει πληροφορίες για τους Γερμανούς στην Κάρπαθο. Στις 04:30 της 1ης Σεπτεμβρίου το “Άγιος Στέφανος” αγκυροβόλησε στην Αλιμούντα και με το ξημέρωμα οι Κανακάρης και Hyde βγήκαν στη στεριά, οι υπόλοιποι πήραν αμυντικές θέσεις μέσα και γύρω από το πλοίο. Τρεις ώρες αργότερα επέστρεψαν με 4 νεαρούς βοσκούς, Μιχάλη και Νικόλα Καρελλά και Γιάννη Μπαλασκά (ο τέταρτος δεν ονομάζεται). Ήταν δύσκολο να επικοινωνήσουν μαζί τους γιατί τους νόμιζαν ότι ήταν Γερμανοί, αλλά αργότερα φάνηκαν πολύ φιλικοί και εξυπηρετικοί. Οι κατάσκοποι τους έδιναν φαγητό και τσιγάρα και αυτοί επέμεναν να τους δώσουν μέλι και ένα πρόβατο. Όπως τους πληροφόρησαν, στις 24 Αυγούστου δυο MAS πέρασαν τη μέρα τους στο Τρίστομο και τα πληρώματα τους «μάζευαν» πρόβατα και σιτηρά, το ίδιο έκανε και άλλο MAS στην Αλιμούντα.
Στις 19:00 το “Άγιος Στέφανος” έφυγε με ελληνική σημαία και, επιστρέφοντας δυτικά της Χάλκης, έφτασε στο Tcherce στις 04:00 της 2ας Σεπτεμβρίου και απ’ εκεί συνέχισε για την Κύπρο μέσω των Μικρασιατικών ακτών με τουρκική σημαία.
WWII – Spies Detachment of from Karpathos – 5th
By Manolis Cassotis
The establishment of the second spy mission (Litos and Krassopoulos) around Mesochori became widely known and for more security it moved to Apella. The Germans arrested and imprisoned Emmanuel Harokopos, Vassilis N. Perou, Nikolas Lykos and George Petropoulos from Mesochori, suspected of collaborating with the spies. They also brought a wireless tracking device and a member of the German counterintelligence, pretending to be a journalist, monitored the movements of Giannagas and Christoforos Sakellaridis. The presence of spies on the island was a “secret de Polichinelle”, known to every woman, child and dog.
On March 20, 1944, 48 Germans under Lieutenant Stolzmann searched Apella. The spies were surrounded for a long time and lacked everything – even water. Once the Germans passed at 6-7 meters from them but did not discover them and left. The spies sent S.O.S. to Cairo and received an order to go to Vanada (north of Diaphani) from where they would be picked up.
After much trouble they reached Vanada, but in the meantime the electricity generator was destroyed, the batteries were discharged and they had no means of communicating with Cairo. After 40 days they returned to Apella where they managed to communicate with Cairo and got informed that they would be picked up.
First try
After many attempts and delays, “Saint Stefanos” captained by Captain Thomas with Captain Leon Stephen and Second Lieutenant Manolis Berdalis arrived in Saria at 05:00 on April 5, 1944, and in the evening of the same day at 19:30, under the bright light of the moon, they set out for the Apellas to pick up the spies.
“Saint Stefanos” sailing close to the coast passed the strait between Karpathos and Saria, Diafani, Makra Pounta, the monastery of Saint Minas, Filios and Saint Nicholas. It slowed down and at 22:00 entered Apella. They scanned the shore with four pairs of binoculars, but no light was visible, and continued their course towards the southern beach of the bay. They passed the central beach at ½ mile and approached the south beach at 300 yards, again without signal or light.
They decided to sail south and try the bay of Kyra Panagia. Again, no signal or light was visible for ½ mile, they spotted a light about 2 miles further south and moved towards it. But, within a mile they found out that it was a fire, they waited 15 minutes to give the spies a chance to signal but nothing happened. They turned north, passed the bay of Kyra Panagia and re-entered Apella without receiving a signal from land.
It was past midnight when they made their way back to Saria with a strong N.A. wind. Arriving at Makra Punta the wind and sea were picking up very fast and decided to go to Astakida, as the situation in Palatia would be unbearable. They arrived at Astakida at 06:15 on April 6.
Second try
They returned to Saria in the early hours of the 7th and at night proceeded south along the same route as last time. They were now sailing within 100-200 yards of the shore covering the same area but still no light or sign of life. The time limit having expired, they returned to Saria where they remained on the night of the 10th and having to contend with a strong N.A. wind they left Palatia and the next morning reached Cape Krio.
Third try
On April 12 they went to Tcherce where they met Mackenzie with the Armadillo and on the night of the 14th the two boats set sail for Saria where, at the suggestion of Captain Thomas, Stephen was transferred temporarily to the Armadillo to ensure that Armadillo would reach Palatia. But, due to unforeseen bad weather from B.A. the ships parted, Armadillo went to the west coast of Saria and “Saint Stephanos” to Astakida.
On the evening of April 15th, the wind changed to the N.W. and Armadillo chose to go to the eastern coast of Saria for shelter, a little to the south of the Palatia. There they contacted Manolis Karellas who was very careful and did not answer, but when he was convinced that they were Allies he informed them that 15 days ago three “friends” (Litos, Krassopulos and an Italian fugitive named Fokas) were preparing to leave from Vanada.
The mission was in hot pursuit and “Saint Stefanos” was still in Astakida. But as the last date fixed for the rendezvous was the evening of April 17th, they decided to go with the Armadillo to Apella to pick up the spies.
Entering Apella the signal was seen on the right side of the bow on a small beach 150 meters north of the main one. The spies had moved slightly north to avoid contact with fishermen on the main beach.
A gusty westerly wind was blowing and was considerable swell. They lowered the rubber boat 15 meters from the shore and Stephen and Hagger got in. The journey was very arduous and Stephen, by a wrong move, found himself in the sea. He made no attempt to get back into the boat but swam to the beach pushing the boat with his head.
Due to the weather Stephen limited his stay ashore to only ½ hour and decided to take Litos to Saria and leave Krasopoulos with the radio located an hour away.
On the morning of the 18th, the “Saint Stefanos” appeared in Saria and at 19:00 they sailed south for Apella. They talked with Krasopoulos and came to the decision that it was best to leave and return in a month, when the present fear would have died down. Krasopoulos with the wireless and the Italian fugitive boarded and at 04:00 on April 19 they arrived in Saria. They took Litos and in the evening of the same day they left for Tcherce.
German reaction
In May, after the spy mission left, the German counterintelligence having information about the modus operation of the Allied spy missions, sent a German caique to Saria manned by men wearing British uniform. At first the Karpathians of the area who cooperated with the Allies did not understand it, but as soon as they did Nikias Hartofylakas, Manolis Orphanos and Manolis Karellas with his son Vassilis escaped to the Asia Minor coast and from there to the Middle East where they informed the Allies.
Allies visit
Thus, after the completion of an Allied mission in Crete, “Saint Stefanos” departed at 20:15 on August 31, 1944, from Kamila islet for Saria to gather information about the Germans in Karpathos. At 04:30 on September 1st, “Saint Stefanos” anchored in Alimounda and at dawn Kanakaris and Hyde went ashore, the rest took defensive positions in and around the ship. Three hours later they returned with 4 young shepherds, Michael and Nicholas Karellas and John Balaskas (the fourth is not named). It was difficult to communicate with them because they thought they were German, but later they seemed very friendly and helpful. The spies gave them food and cigarettes and in return they insisted on giving them honey and a sheep. As they informed them, on August 24 two German MAS spent the day in Tristomo and their crews “gathered” sheep and grain, another MAS did the same in Alimunda.
At 19:00 the “Saint Stefanos” left with Greek flag and returning west of Halki, arrived at Tcherce at 04:00 on September 2nd and from there continued to Cyprus via the Asia Minor coast under the Turkish flag.
