Γράφει ο Όθων Ηλιόπουλος *
Η δυνατότητα ψήφου σε Έλληνες υπηκόους που ζουν μόνιμα εκτός επικράτειας (απόδημους) είναι πλέον νόμος του κράτους. Ένα ευαίσθητο ζήτημα της συμμετοχής των Ελλήνων της διασποράς στη διαδικασία εκλογών έκλεισε με μία συζήτηση 48 ωρών στην Βουλή.
Ο νέος νόμος προβλέπει την κατάργηση όλων των περιοριστικών μέτρων του ισχύοντος νόμου. Όλοι οι κάτοχοι ελληνικού διαβατηρίου μπορούν να ψηφίσουν το ψηφοδέλτιο επικρατείας του κόμματος που επιλέγουν. Η ψήφος τους συμψηφίζεται με τους ψήφους των Ελλήνων που ζουν και εργάζονται στην Ελλάδα. Οι αντιπρόσωποι δεν εκλέγονται άμεσα από τους ψηφοφόρους, αλλά ορίζονται από τα κόμματα τοποθετούμενοι στα ψηφοδέλτια επικρατείας, με την υποχρέωση τουλάχιστον ένας, μία ή περισσότεροι των αποδήμων να συμπεριλαμβάνεται μέσα στις τρείς πρώτες, δυνητικά εκλέξιμες θέσεις.
Ποιοι είναι οι απόδημοι
Ας εξετάσουμε πόσοι και ποιοι είναι οι απόδημοι Έλληνες. Είμαστε μία ανομοιογενής ομάδα που ζει μόνιμα στο εξωτερικό. Υπάρχει η γενιά του 1950 και του 1960, που μετοίκησε λόγω της οικονομικής ανέχειας και του πολέμου, πολλοί εκ των οποίων είναι αριστεροί και έφυγαν για να αποφύγουν την εξορία στην Ελλάδα. Είναι η σύγχρονη πρώτη γενιά. Τα παιδιά τους συνιστούν τους Έλληνες δεύτερης γενιάς. Και ήδη η τρίτη γενιά αποδήμων είναι ενήλικοι.
Η πρόκληση για την πρώτη γενιά ήταν η επιβίωση, για τη δεύτερη η αποδοχή τους από τη χώρα μετανάστευσης. Για τον λόγο αυτό θα δούμε τους πιο πολλούς αποδήμους που συμμετέχουν στην πολιτική ζωή της καινούργιας πατρίδας να ανήκουν στη δεύτερη γενιά.
Η δεύτερη και η τρίτη γενιά είναι περήφανοι που είναι Έλληνες, με ένα συναίσθημα νοσταλγίας για την Ελλάδα, αλλά με μεγαλύτερη βιωματική απόσταση από τα δρώμενα στα παλιά πάτρια εδάφη. Ταξιδεύουν στην Ελλάδα, πηγαίνουν στις παραλίες, συμμετέχουν στις παρελάσεις, ενδιαφέρονται για τα πολιτικά της πράγματα, αλλά σταδιακά υπάρχει μια απώλεια αυτής της πολιτικής σχέσης με τη μητέρα πατρίδα.
Το 2012-2017 είχαμε το πολύ μεγάλο δεύτερο κύμα μετανάστευσης των Ελλήνων που έφυγαν λόγω της δεύτερης οικονομικής κρίσης. Το κύμα αυτών των ανθρώπων έχει ζήσει στην Ελλάδα τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια και άρα και με τον περιορισμένο προηγούμενο νόμο, θα είχε τη δυνατότητα να γραφτεί και να ψηφίσει από το εξωτερικό.
Με βάση τον νέο νόμο, οι απόδημοι δεύτερης και τρίτης γενεάς που δεν γεννήθηκαν ή έζησαν ποτέ στην Ελλάδα έχουν ισότιμη συμμετοχή με αυτούς που έφυγαν πρόσφατα και με τους Έλληνες που ζουν στην επικράτεια.
Πόσοι είναι οι Έλληνες του εξωτερικού, οι απόδημοι; Τι ακριβώς σημαίνει «Έλληνας» στο εξωτερικό, ποιος είναι ακριβώς ο ορισμός. Είναι βιολογικός, είναι εθνικός, είναι ψυχολογικός, είναι βαθμός συμμετοχής στα πράγματα της Ελλάδος; Κανείς δεν ξέρει την απάντηση, αλλά με βάση τις απογραφές στα μεγάλα κράτη εξωτερικού (Αμερική, Καναδάς, Αυστραλία και ευρωπαϊκά κράτη) υπολογίζονται κατ´ ελάχιστον σε 1,2 εκατομμύρια και πιθανόν μέχρι και 4 όσοι έχουν δηλώσει ελληνική καταγωγή (ethnicity), δηλαδή δυνητικά από 10% έως και 40% των Ελλήνων που ζουν στην επικράτεια.
Το ποσοστό αυτό συμψηφιζόμενο στους ψηφοφόρους εσωτερικού έχει τη δυνατότητα να ανατρέψει πλήρως τον εκλογικό χάρτη των πολιτών που ζουν στην Ελλάδα και άρα να καθορίσει την εσωτερική πολιτική σε θέματα υγείας, παιδείας, οικονομίας και θεσμών που καθορίζουν άμεσα την ζωή των Ελλήνων εντός της επικράτειας, αλλά επιδρούν ελάχιστα στη ζωή των αποδήμων.
Οι νόρμες που ακολουθούνται διεθνώς
Δημιουργείται, λοιπόν, το ερώτημα ποιος είναι ο πολίτης ενός κράτους και πώς διασφαλίζεται η κυριαρχία των κατοίκων της επικράτειας χωρίς να αποδυναμώνεται η σχέση των αποδήμων με τη μητέρα πατρίδα; Το δίλλημα δεν είναι απλό και η επίλυση του αγγίζει βαθιά την έννοια της πολιτικής.
Πώς αντιμετώπισαν άλλα κράτη αυτό το δίλημμα; Θα παρατηρήσετε ότι η ευκολία με την οποία ψηφίζουν οι απόδημοι άλλων κρατών είναι αντιστρόφως ανάλογη της έκτασης του πληθυσμού επικρατείας των άλλων κρατών.
Συγκεκριμένα, στην Αμερική και στον Καναδά, που είναι τεράστια κράτη και που το 1% είναι μόνο οι απόδημοί τους, ψηφίζουν όλοι – στην Αμερική μόνο για πρόεδρο, όχι για Κογκρέσο και για Βουλή, αυτό εξαρτάται από την πολιτεία.
Στην Ιρλανδία και το Ισραήλ, που είναι στο άλλο άκρο και είναι μικρά κράτη με τεράστια διασπορά, στην οποία θα μπορούσαμε να υπάρχουμε κι εμείς, δεν ψηφίζει κανείς στο εξωτερικό.
Στα άλλα κράτη, Πορτογαλία, Ισπανία, Γαλλία, Αγγλία, ψηφίζουν με αντίστοιχο νόμο, τον οποίο εισηγείται ο ΣΥΡΙΖΑ από το 2019. Έχουν αριθμό θέσεων, οκτώ νομίζω στην Ιταλία, δύο στην Πορτογαλία, έξι στην Αγγλία και οι απόδημοι ψηφίζουν για να εκπροσωπηθούν σε αυτές τις θέσεις.
Στη Γερμανία, ψηφίζεις εάν έχεις φύγει μόνο τα τελευταία δύο χρόνια από τη Γερμανία ή αν έχεις φύγει περισσότερα, πρέπει να αποδείξεις για να ψηφίσεις ότι θα γυρίσεις τα επόμενα πέντε χρόνια στη Γερμανία. Τα κράτη περιφρουρούν την πολιτική τους σχέση με τον απόδημο πληθυσμό τους.
Η Αμερική δημιουργήθηκε με μία επανάσταση που βασίστηκε στο γεγονός ότι πλήρωναν φόρους στη μητέρα Αγγλία, αλλά δεν είχαν εκπροσώπηση. Το κράτος αυτό έχει προχωρήσει στις μέρες μας και στο ανάστροφο βήμα: εάν ψηφίζεις, φορολογείσαι και το κράτος κυνηγάει τους πολίτες του σε όλο τον κόσμο να τους φορολογήσει στο εξωτερικό.
Πρέπει να έχεις, δηλαδή, στο κράτος στο οποίο ψηφίζεις και στο οποίο απευθύνεσαι κάποια υποθήκευση. Πρέπει να έχεις κάποια υποχρέωση, που τη ρυθμίζει η παλιά πατρίδα και άρα η ψήφος σου μπορεί να την επηρεάσει.
Ο προβληματικός νέος νόμος
Με βάση τον νέο νόμο τα κόμματα συμπεριλαμβάνουν στο ψηφοδέλτιο επικρατείας έναν τουλάχιστον βουλευτή εκπρόσωπο των αποδήμων σε δυνητικά εκλέξιμη θέση. Η σημερινή βουλή θα είχε 5 βουλευτές αποδήμων, ανεξάρτητα από το πόσοι ψήφισαν, παραβιάζοντας την επιταγή της αναλογικότητας.
Εάν τα κόμματα τοποθετούσαν δύο εκλέξιμους απόδημους, η σημερινή βουλή θα είχε 9 εκπροσώπους, αλλά σε κάθε περίπτωση ανεξάρτητα από τον αριθμό ψήφων των αποδήμων. Η συμμετοχή των αποδήμων θα ρυθμίζονταν πάλι από τα κόμματα του εσωτερικού. Είναι αυτό διασφάλιση της άμεσης δημοκρατίας; Θα πρότεινε κανείς να εκπροσωπούνται στη βουλή από τους απόδημους που αυτοί θα επιλέξουν. Ο αριθμός θα μπορούσε να καθοριστεί από τη συμμετοχή όσων ψήφισαν.
Επιπρόσθετα, ο νέος νόμος δεν έχει καμία πρόβλεψη για να εξυπηρετήσει τους εποχιακούς εργαζόμενους που δεν χρειάζονται μόνιμη μεταδημότευση, συντείνοντας έτσι στην αύξηση μιας πλασματικής αποχής, προστατεύοντας την ψήφο αποδήμων δεύτερης γενιάς σε σχέση με τους εποχιακούς εργαζομένους που είναι μόνιμοι κάτοικοι.
Το πολιτικό αυτό πρόβλημα κλήθηκε να αντιμετωπίσει η Ιταλία το 2016 και κατέφυγε σε δημοψήφισμα, στο οποίο ψήφισαν όλοι οι Ιταλοί επικράτειας και διασποράς. Το αποτέλεσμα αναδεικνύει δυνητικές συγκρούσεις συμφερόντων. Το 60% των Ιταλών διασποράς υποστήριξε τον συμψηφισμό και το 60% των κατοίκων επικρατείας τη δημιουργία εκλογικής περιφέρειας αποδήμων, ρύθμιση που τελικά ισχύει έως σήμερα.
Προτείνω να ακολουθήσουμε το παράδειγμα της Ιταλίας. Nα ζητήσουμε δημοκρατικά τη γνώμη των ενδιαφερόμενων, διενεργώντας δημοψήφισμα μεταξύ όλων των Ελλήνων, επικράτειας και αποδήμων. Το αποτέλεσμα είναι άγνωστο, αλλά για ένα τόσο σημαντικό πολιτειακό θέμα που θα ρυθμίσει τη ζωή του τόπου, είναι κατά την γνώμη μου ή ενδεδειγμένη λύση.
- * Ο Όθων Ηλιόπουλος είναι καθηγητής Ιατρικής στο Harvard και συνάμα βουλευτής επικρατείας του ΣΥΡΙΖΑ – ΠΣ.
Πηγή: https://www.epohi.gr/
