Απόψεις: Όταν ο Λένιν Κοιτάζει τον Καπιταλισμό – Σκέψεις για την Επίσκεψη Κασσελάκη στη Ν. Υόρκη

Γράφει ο Δρ. Νίκος Αλεξίου *

Ένα βλέμμα που από το 1994 βρίσκεται χαμηλά στο Ανατολικό Μανχάταν, κι από την ταράτσα ενός κτιρίου, που λέγεται «κόκκινη πλατεία» προς ανάμνηση της Σοβιετικής Ένωσης μετά την πτώση, είναι ένα άγαλμα του Λένιν που ατενίζει σκόπιμα τη Wall Street ως συμβολισμός των αντιθέσεων μεταξύ καπιταλισμού και σοσιαλισμού.

Ένα άλλο βλέμμα, που κοιτά αντίθετα, από τη μεριά της Wall Street είναι το φορτισμένο 

βλέμμα του πολύ γνωστού αγάλματος του Ταύρου, που συμβολίζει την δυναμική του καπιταλισμού.

Πριν λίγες μέρες επισκέφθηκε την Νέα Υόρκη ο Στέφανος Κασσελάκης, ως νέο-εκλεγμένος πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ, και 4^ος στην σειρά της Πολιτειακής ιεραρχίας, ως αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης.  Ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ, είναι ένας νέος άνθρωπος της Ελληνικής διασποράς, που έρχεται από την καρδιά του καπιταλισμού και του αμερικανικού ονείρου.  Το βασανιστικό ερώτημα των ημερών, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Αμερική είναι από ποια μεριά πέφτει το βλέμμα του προέδρου.

Το κριτικό βλέμμα και ο συμβολισμός του αγάλματος του Λένιν, δεν άλλαξε τον αδηφάγο καπιταλισμό της Αμερικής.  Αντίθετα, από το 1994 οι ταξικές ανισότητες και οι δομικές αντιφάσεις του συστήματος έχουν οξυνθεί και συνεχίζουν να μεγαλώνουν.

To τριάντα ημερών βλέμμα του προέδρου του Σύριζα είναι πολύ πιθανόν να μην έχει εστιάσει ακόμα πάνω στην Αριστερά.  Όμως, ανάμεσα σε άλλα, η απόφαση όσων ψήφισαν υπέρ του νέου προέδρου (56%), ήταν ότι περιείχε ένα βλέμμα ελπίδας, αντίθετο της παρακμής τόσο του κόμματος όσο και της κοινωνίας.  

Οι ραγδαίες εξελίξεις στο κόμμα, άλλοτε δικαιολογημένες και άλλοτε όχι, δείχνουν μια σειρά από αγωνίες.  Από το να αλλαχθούν το γρηγορότερο όλα και ν’ απαλλαγούμε από το παλιό, ως το αν το βλέμμα Κασσελάκη νομιμοποιείται ή δύναται να ατενίσει αριστερά.

Χωρίς αμφιβολία, ο ΣΥΡΙΖΑ είτε ως αντιπολίτευση είτε ως κυβέρνηση, προώθησε και συνεχίζει να προωθεί προοδευτικές ιδέες για τη δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ισότητα. Ενθάρρυνε και ενθαρρύνει νέες προσεγγίσεις στην πολιτική διακυβέρνηση και στην κοινωνική αλλαγή. 

Μία κριτική προς το νέο πρόεδρο είναι ότι απομακρύνει την πολιτική από την ανάγκη να αντιμετωπίζει πρακτικά και ιδεολογικά προβλήματα και προκλήσεις, και ότι η ως τώρα μηνιαία παρουσία του και συμπεριφορά δυσκολεύει τη διαμόρφωση συγκεκριμένων αριστερών πολιτικών θέσεων και δράσεων.

Ακόμα, η γενική αγωνία κορυφώνεται για την ακύρωση της ποικιλομορφίας και του πολυφωνικού διαλόγου σε κάθε πτυχή της πολιτικής κουλτούρας του κόμματος, προς μια κατεύθυνση αντίθετη, αρχηγικού τύπου.

Όσον αφορά το κόμμα, την πολιτική, και την κοινωνία, πρέπει να δούμε πού βρισκόμαστε, όλοι/ες μας, και πρωτίστως ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ: είναι η πραγματικότητα σχετική; είναι οι αλήθειες υποκειμενικές; είναι όλα σχετικά κι εξαρτώνται από την κοινωνική, πολιτισμική, και κυρίως από την προσωπική θεώρηση; ή όχι;

Ο Νίκος Πουλαντζάς από το 1979, όταν μιλούσε για την κρίση των πολιτικών κομμάτων, είχε θέσει το ερώτημα, που πολλοί/ές θέτουν και τώρα, σχετικά με το νέο πρόεδρο και το κόμμα: «ποια μορφή παρουσίας θα έπρεπε να έχει το κόμμα». 

Ο ΣΥΡΙΖΑ όσο είχε δραστήρια παρουσία μέσα στην κοινωνία και στα νέα κινήματα, και αφουγκραζόταν την βάση και τα μέλη του, έφτασε να είναι κυβέρνηση.  Αντίθετα όταν έπαψε να το κάνει αυτό, πέρασε σε παλινωδίες κι αναξιοπιστία, και στο 17%.  Και η αγωνία όλων μας είναι ότι μπορεί τα ποσοστά να κατρακυλήσουν κι άλλο, ή ακόμα να φτάσουμε και στην διάσπαση. 

Με παρηγορεί, εκείνος ο βραχνός προφήτης, ο Χρήστος Μπράβος: «Και στα χαντάκια του καιρού, το κόκκινο θ’ ανθίζει».  Γνωρίζουμε πια, πολύ καλά, ό,τι οι πολεμικές ή ομαδοποιήσεις που οικοδομούνται πάνω σε οξυμένες αντιθέσεις, και διαλυτικές συμπεριφορές, δεν είναι τίποτα περισσότερο από φλούδες. Θέλει όμως προσοχή, τόσο η αβάσταχτη ελαφρότητα περί του τέλους της ιδεολογίας, όσο και η βαρύγδουπη πρόταση που πηγάζει από την ιστορική σοφία της αριστεράς σε νέο περιτύλιγμα.

Ο τέως πρόεδρος του κόμματος, ανέλαβε τις ευθύνες του, αναγνωρίζοντας ίσως ό,τι ήταν μέρος του προβλήματος.  Ένα άλλο μέρος του κόμματος αποζητά μια δεύτερη ευκαιρία, αλλά με τους δικούς του όρους. 

Ο νέος πρόεδρος, υπόσχεται σημαντικό μετασχηματισμό του κόμματος για την επαναφορά της αξιοπιστίας, καθώς και αλλαγές στη στάση του κόμματος απέναντι στα κινήματα, την κοινωνία, το κράτος.  Αλλά με τους δικούς του όρους. 

Θα πρέπει να βρεθεί μια καθαρή λύση, ειδικά σ’ ένα κόμμα που τα αξιακά χαρακτηριστικά του είναι η ισοτιμία, η συλλογικότητα, και η συντροφικότητα.

Η εσωκομματική σύγκρουση μπορεί να αποδοθεί σε πολλούς παράγοντες και δυναμικές όπως για παράδειγμα, οι ιδεολογικές διαφορές. 

Συζητήθηκε ότι σε διάστημα λίγων ημερών ο πρόεδρος έχει εκφράσει πολιτικές θέσεις και ιδεολογικές πεποιθήσεις που αποκλίνουν από τις θέσεις του ΣΥΡΙΖΑ ή των ατόμων που το αντιπροσωπεύουν.   

Επίσης, υπάρχουν και οι εσωτερικές πολιτικές δυνάμεις. Στο εσωτερικό κάθε πολιτικού κόμματος, υπάρχουν διάφορες τάσεις και πτυχές, και μπορεί να υπάρχουν αντιφάσεις και συγκρούσεις σχετικά με τη στρατηγική και την πολιτική του κόμματος. Οι συγκρούσεις μπορεί να αντικατοπτρίζουν αυτές τις εσωτερικές δυνάμεις και διαφορές.  Όμως, γιατί όλα αυτά να οδηγούν μόνο σε συγκρούσεις και όχι σε διεξοδικό διάλογο;

Είναι λάθος, αν οι εσωκομματικές συγκρούσεις γίνονται από τη μια πλευρά με την επίκληση σε μια νομότυπη κανονικότητα και την αναβίωση του παλιού και καλού κόμματος, κι από την άλλη με έναν μεταμοντέρνο απελευθερωτικό κομφορμιστικό ορθολογισμό που καταργεί αγνοεί τα όρια και τους περιορισμούς των τάξεων. 

Κι αν η εποχή των μεγάλων συνθέσεων έχει παρέλθει, και το αδιέξοδο δεν μπορεί να λυθεί με γενικές κι αόριστες θεωρίες, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να παραιτηθούμε από την προσπάθεια μιας επιστημονικά τεκμηριωμένης γειωμένης πρότασης της πολιτικής μας.

Η εκλογή του νέου προέδρου είναι πολύ πρόσφατη, έχοντας μάλιστα και πολλές ιδιαιτερότητες, όσον αφορά το «αγροτικό» του στην Αριστερά. 

Έτσι, εκ των πραγμάτων το δείγμα είναι πολύ μικρό για να απαντηθεί τεκμηριωμένα το νόμιμο ερώτημα, «ποια μορφή παρουσίας θα έπρεπε να έχει το κόμμα».  Είναι ανάγκη να εκχωρηθεί χώρος και χρόνος για να εκφραστεί, να διαμορφωθεί, και να κοινωνηθεί.  

Σε όλες τις δημοκρατικές χώρες, υπάρχει η πάγια πολιτική πρακτική των πρώτων 100 ημερών, και αφορά την περίοδο χάριτος της νέας κυβέρνησης. Θα μπορούσε να ισχύσει και στην περίπτωση του νέου προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ.

Να μπορέσει, με τις αρμόζουσες συλλογικές διαδικασίες, να αρχίσει την επεξεργασία και παρουσίαση προγράμματος, και με την ανοχή ή την υπομονή των οργάνων του κόμματος και των μελών. 

Είδαμε ότι οι εσωτερικές αντιδράσεις εκδηλώθηκαν σχεδόν από την πρώτη στιγμή μετά την εκλογή του.  Καταλαβαίνει κανείς ό,τι ο χρόνος στον ΣΥΡΙΖΑ είναι πια πολυτέλεια, και δυστυχώς είναι κι αυτό ένα επιπλέον πρόβλημα.  Δεν είναι ώρα να απαντηθεί το ερώτημα για το αν ο Κασσελάκης πήρε το κόμμα από τα χέρια κάποιων που δεν μπόρεσαν να το κρατήσουν εν τη αβελτηρία  ή την αφέλειά τους.

Ο Γερμανός κοινωνιολόγος Georg Simmel, στο κείμενο του “Ο Ξένος” (1908), επιχειρεί μια εξέταση της κοινωνικής φαινομενολογίας και των διαπροσωπικών σχέσεων. Ανάμεσα σε άλλα σημαντικά, ο συγγραφέας, αναφέρεται στον “Ξένο” ως ένα άτομο που είναι ταυτόχρονα παρόν και απόν, δηλαδή ανήκει στην κοινωνία, αλλά και όχι. 

Ο Ξένος μπορεί να θεωρηθεί από τους ντόπιους ως ένα είδος “άλλου”, που δεν ακολουθεί τους ίδιους κανόνες και πρακτικές. Αντιμετωπίζεται ο Στέφανος Κασσελάκης από κάποιο μέρος της κοινωνίας ή του κόμματος ως ξένος; και αν ναι, γιατί; 

Στην παρούσα συγκυρία στην Ελληνική κοινωνία, και όχι μόνο, υφίσταται μια νέα επανεξέταση των ιδεολογιών, της Αριστεράς, της εξουσίας. Κατ΄ επέκταση,  και οι πολιτικές δομές και πρακτικές του κόμματος τελούν υπό επανεξέταση ή και αναθεώρηση.

Λέει ο μεγάλος μας ποιητής Γιάννης Ρίτσος «Την ώρα που μείναμε κλεισμένοι στη μεγάλη κάμαρα με τους σκεπασμένους καθρέφτες ήρθε Εκείνος, ακάλεστος, ξένος – τί ζητούσε; Εμείς δε θέλαμε να δούμε, ν’ ακούσουμε, να τον αναγνωρίσουμε». 

Ο νέος πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ είναι ο συλλογικός ξένος που καλείται να δώσει αριστερές και δημοκρατικές λύσεις στα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα της χώρας αλλά και στις πολιτικές αντιφάσεις που έχουν προκύψει. Έχει την ευκαιρία να ωφεληθεί από την μεγάλη κληρονομιά κι εμπειρία της Αριστεράς στους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες του σήμερα.

Ο ίδιος έχει αναφέρει αρκετές φορές την φράση «πατριωτική αριστερά», που μια παράμετρος είναι ό,τι σαν Έλληνας της διασποράς έχει ζήσει σε δυο χώρες, κι επομένως η έννοια της πατρίδας παραμένει κεντρικό σημείο στη ζωή του, ανεξάρτητα από το πού βρίσκεται. 

Η ελληνική κοινωνία έχει βιώσει διάφορες μορφές αλλοτρίωσης σε κοινωνικό, πολιτικό, πολιτισμικό και οικονομικό επίπεδο. Η πολιτική αλλοτρίωση εμφανίζεται όταν οι πολίτες νιώθουν ότι οι πολιτικοί εκπρόσωποι ή το πολιτικό σύστημα δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τις επιθυμίες τους. Αυτό έχει οδηγήσει σε απογοήτευση και απομάκρυνση από την πολιτική διαδικασία, όπως δείχνουν και τα υψηλά ποσοστά αποχής από τις εκλογές. 

Όσον αφορά την οικονομική αλλοτρίωση και βίαιη φτωχοποίηση, υπάρχουν τα επίσημα στοιχεία που καταδεικνύουν την αυξανόμενη ανεργία, την οικονομική ανασφάλεια και τις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο περισσότερος κόσμος.  Επίσης, στην ελληνική κοινωνία, όπως και σε πολλές άλλες, υπάρχουν ομάδες που νιώθουν αλλοτριωμένες λόγω της ανισότητας, της φτώχειας, των διακρίσεων και του αποκλεισμού. 

Υπάρχουν όμως αντικειμενικά πειστήρια ό,τι ο νέος πρόεδρος αποτελεί παράδειγμα πολιτικής αλλοτρίωσης στο ελληνικό πολιτικό πεδίο, καθώς αποκλίνει, ως τώρα, από τον κοινό πολιτικό λόγο και τις παραδόσεις του κόμματος και της Αριστεράς, και ό,τι προωθεί μυστικές πολιτικές ή αντιδράσεις, ακόμα και διαφορετικές αξίες;

Σε κάθε περίπτωση, οι συγκρούσεις είναι σύνθετες και μπορεί να εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες. Είναι συνηθισμένο σε πολιτικά κόμματα να υπάρχουν εσωτερικές συγκρούσεις και διαφορές απόψεων σε ζητήματα πολιτικής και ιδεολογίας. 

Σημασία έχει και ο τρόπος. Το σίγουρο όμως είναι ότι χρειάζεται ένα νέο, καθαρό βλέμμα.  «…καιρός πια να φορέσουμε καθαρά ασπρόρουχα», γράφει ο Λένιν τον Απρίλη του 1917, στο κείμενό του σχετικά με την ανάγκη ίδρυσης της Τρίτης Διεθνούς.  

Ένα πολιτικό κόμμα που έχει στόχο την εξουσία – όχι σαν αυτοσκοπό – αλλά για να έχει την πραγματική δυνατότητα της αλλαγής της κοινωνίας και την καλυτέρευση της ζωής των ανθρώπων, την αλλαγή της έννοιας της εξουσίας και της πρακτικής της, πρέπει να έχει και την ωριμότητα να το πετύχει.  Και η πολιτική ωριμότητα αντανακλάται στην ουσιαστική πορεία προς μια νέα αριστερά, που κατανοεί τις νέες ανάγκες και πραγματικότητες, καθώς και από τη τόλμη ή τη φαντασία να ανοίξει καινούργιες προοπτικές.  

Το βλέμμα του Λένιν, από το Ανατολικό Μανχάτταν, προς τη Wall Street είναι διαφορετικό από το βλέμμα του αγάλματος του Ταύρου, κοντά στη Wall Street, που συμβολίζει την απληστία του καπιταλισμού.  «Εξάλλου ο Λένιν ήτο πολύ καλής οικογενείας…».  Θυμάμαι εκείνα τα υπέροχα καυστικά κείμενα της Λίας Μεγάλου-Σεφεριάδη.

Η αριστερά συνδέεται με την προστασία των κοινωνικά αποκλεισμένων και την ανισότητα, με την πολιτική τάση και τη στάση απέναντι στην εξουσία, περισσότερο κοινωνικό κράτος. Όμως πολλά από τα κριτήρια της ταυτότητας μιας αριστερής τοποθέτησης δεν συνιστούν πια από μόνα τους επαρκή στοιχεία ταυτότητας.  Απαιτείται επικαιροποίηση.

Όσο πιο γρήγορα και πιο ξεκάθαρα φροντίσουμε να διαμορφώσουμε την νέα οπτική της Αριστεράς, τόσο το καλύτερο.

• Ο Δρ. Νίκος Αλεξίου είναι Ποιητής και Κοινωνιολόγος