Του Νίκου Αλεξίου
ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ. Στην Αμερική, όπως και άλλες χώρες, όταν πρωτοακούσαμε τα νέα για τον θανατηφόρο κορωνοϊό η Κίνα έμοιαζε να είναι μακριά. Πολύ γρήγορα τα πράγματα άλλαξαν προς το χειρότερο και η πανδημία του ιού εξαπλώθηκε στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη, έκλεισαν σύνορα, αεροδρόμια, επιχειρήσεις, και ο κόσμος υποχρεώθηκε να μένει στο σπίτι.
Η Νέα Υόρκη είχε την αύρα να μεταμορφώνει τον ξένο σε φίλο, και τώρα που ζούμε στη σκιά της πόλης, οι φίλοι γίνονται ξένοι. Όμως οι Νεοϋορκέζοι είναι ανθεκτικοί, και φαίνεται να υπάρχει ελπίδα στον κόσμο. Γνωστοί και άγνωστοι σεφ προσφέρουν γεύματα στους εργαζόμενους σε νοσοκομεία, πολλές μικρές επιχειρήσεις παραγωγής μπύρας ή ποτών οινοπνεύματος παράγουν τώρα απολυμαντικά χεριών, διάσημοι και μη καλλιτέχνες ή μόδιστροι ράβουν και προμηθεύουν μάσκες.
Μπορεί ο ιός να μην κάνει διακρίσεις στην μετάδοσή του, αλλά (και) στη Νέα Υόρκη το ποιος θα πεθάνει από τον ιό, είναι ευθέως συνδεδεμένο με ταξικές και φυλετικές ανισότητες. Μέχρι στιγμής έχουν καταμετρηθεί πάνω από 10.000 θάνατοι, αλλά δυστυχώς είναι περισσότεροι γιατί δεν συμπεριλαμβάνονται όσοι έχουν πεθάνει εκτός νοσοκομείων. Στους ισπανόφωνους το ποσοστό θανάτων ανέρχεται στο 35% και των μαύρων στο 30%, σε σύγκριση με 27% λευκών και 7% Ασιατών.
Τα δημόσια νοσοκομεία που έτσι κι αλλιώς ήταν σε άθλια κατάσταση δεν μπορούν να ανταποκριθούν στη συρροή ασθενών, που στη μεγάλη πλειοψηφία τους είναι και χωρίς ασφάλεια υγείας. Ακόμα πιο θλιβερό είναι ότι υπάρχουν πολλές περιπτώσεις που οι νεκροί θάβονται σε ομαδικούς τάφους στο νησί Χαρτ, που βρίσκεται κοντά στο Μανχάταν.
Στην καρδιά του καπιταλισμού, δεν είναι υποβαθμισμένο μόνο το δημόσιο σύστημα υγείας, αλλά υπάρχει και τεράστιο πρόβλημα στέγασης και εργασίας. Η φορμαλιστική έκφραση διάγνωσης θανάτου με «υποκείμενο νόσημα», κατ’ ουσία σημαίνει συστημική φτώχεια. Και όχι μόνο. Το ότι προπαγανδίζεται εμφατικά ότι υπήρχαν και κάποια άλλα θέματα υγείας των θυμάτων εκτός από τον ιό, λειτουργεί υπέρ της ουδετεροποίησης των νεκρών και ομαλοποιεί την αποδοχή του θανάτου.
Η Νέα Υόρκη άργησε να πάρει περιοριστικά μέτρα. Τα εκατομμύρια των Νεοϋορκέζων και των τουριστών προχωρούσαν για καιρό ανενημέρωτοι στην πρώτη φάση εξάπλωσης του ιού. Η Κίνα και η Κορέα είχαν ήδη προσανατολιστεί στην πολιτική «μένουμε σπίτι».
Ο πρόεδρος Τραμπ, πάντα αυτάρεσκος και αλαζών, και για πολλοστή φορά κατώτερος των περιστάσεων, αναγκάστηκε να αναγνωρίσει την πανδημία στις 31 Μαρτίου, ενώ γνώριζε για υπαρκτά συμπτώματα στην Αμερική από τον Ιανουάριο, και ίσως και πιο νωρίς, όπως λένε αρκετοί αναλυτές, έχοντας πάντα ως προτεραιότητα το πολιτικό του κέρδος και προφίλ, καθώς και τα συμφέροντα των οικονομικών ελίτ.
Επιστήμονες ειδικοί σε θέματα που αφορούν την επίδραση του τραύματος από καταστάσεις περιβαλλοντικών καταστροφών και επιδημιών αναφέρονται σε συμπτώματα που θεωρούνται «ψυχοσωματικά». Η σωματοποίηση του τραύματος, είναι η κατά φαντασία πίστη ότι κάποιος έχει ασθενήσει από τον ιό και έχει τα ίδια συμπτώματα με κάποιον που πραγματικά έχει προσβληθεί. Με άλλα λόγια, αυτό που μπορεί να μας κάνει άρρωστους κι απομονωμένους από την κοινωνία είναι ο φόβος.
Ο φόβος είναι ένα μεγάλο όπλο κυριαρχίας. Ειδικά από τα κέντρα εξουσίας των νεοφιλελεύθερων πολιτικών. Και ο (φυσιολογικός) φόβος της πανδημίας χρησιμοποιείται από διάφορες εξουσίες μεθοδευμένα και χειραγωγημένα για την τροφοδότηση περισσότερου φόβου.
Ήδη πλανιέται πάνω από την Αμερική και την Ευρώπη, ο φόβος της εκτεταμένης ανεργίας και μιας οικονομικής κρίσης μεγαλύτερης και από το κραχ του 1929. Επιπλέον, πολλές κυβερνήσεις βρίσκουν δικαιολογία για να προωθήσουν πολιτικές εις βάρος συνταγματικών ελευθεριών και σχέσεων εργασίας.
Χρειάζεται άρνηση στον φόβο. Η άρνηση ως πολιτική πράξη. Ο Μάρξ, κάνοντας κριτική στον Προυντόν, για την ανάλυση των οικονομικών αντιθέσεων, του αποδίδει ότι πρόκειται για ηθικολογία και κομφορμισμό. Κι αυτό γιατί η πρόταση του Προυντόν βασίζεται σε μια μηχανική αντίληψη της διαλεκτικής, θέση-αντίθεση-σύνθεση, όπου η ακύρωση, η άρνηση, ενός κακού επιτυγχάνεται επιτυχώς με την πρόταξη του καλού και μόνο. Δυστυχώς, υπενθυμίζει ο Μάρξ, η ιστορία εξελίσσεται με την «κακή πλευρά» της. Συγχρόνως όμως, προσφέρει τις συνθήκες της άρνησης του φόβου, τις συνθήκες πάλης για δημοκρατικά δικαιώματα.
Η Σφίγγα, δηλαδή ο λοιμός και οι πανδημίες, υπήρχαν και σε άλλες εποχές. Από τον Αθηναϊκό λοιμό του 430 π.Χ., στην πανούκλα των μεσαιωνικών χρόνων, και την ισπανική γρίπη του 1918. Το αίτημα να βρεθεί άμεσα μια αποτελεσματική λύση και διέξοδος παραμένει διαχρονικά το ίδιο. Στον Οιδίποδα, όταν η πόλη/κοινωνία υπέφερε από «κακορίζικη αρρώστια», κι άδειαζε «από ζωές πολλών ανθρώπων», το πρώτο μέλημα ήταν «την πόλιν δέξου…τούτην να σώσεις…».
Γιατί, όπως λέει ο ποιητής, «κάλλιο γεμάτη η πόλις μας να ’ναι απ’ ανθρώπους παρ’ αδειανή. Δεν θ’ άξιζε καράβι ή κάστρο έρημον απ’ ανθρώπινη ζωή που μένει». Επίσης, εκτός από το διαχρονικό αίτημα ίασης, υφίσταται και το αίτημα αλλαγής, της μετάβασης σε νέες και καλύτερες συνθήκες, στην μετά-πανδημίας εποχή.
Το θέμα είναι αν η μετάβαση θα είναι καθορισμένη από την «κακή πλευρά» της ιστορίας και προς όφελός της. Η μαρξιστική κοινωνιολογία αντι-προτάσσει την «άρνηση της άρνησης» της ιστορίας (Μαρξ), ή την Μεγάλη Άρνηση (Μαρκούζε). Η μετάβαση σε καλύτερες ή χειρότερες συνθήκες δεν είναι ούτε δεδομένη ούτε προκαθορισμένη. Είναι αποτέλεσμα, συνακόλουθο ανάπτυξης, έντασης, και συμμετοχής στη συνθετική διαδικασία ανάπτυξης των ανταγωνισμών της κακής και καλής πλευράς της ιστορίας.
Η Αριστερά που αντιλαμβάνεται την ιστορική αναγκαιότητα, που αρνείται να βολεύεται μόνο σε κινήματα διαμαρτυρίας αλλά διεκδικεί να κυβερνήσει (Καστοριάδης έναντι Λεφόρ) οφείλει να συνδέσει τα άτομα, τις συλλογικότητες και τα κινήματα που αντιστέκονται στην «κακή πλευρά». Και σ’ αυτή τη μετάβαση η Αριστερά πρέπει να έχει τις πολιτικές και το κουράγιο της συνύπαρξης του μέλλοντος, με το παρόν και το παρελθόν.
Οι σκέψεις αυτές γράφτηκαν κάτω από δύσκολες συνθήκες απομόνωσης και απώλειας. Και με μεγάλη προσπάθεια. Είναι μια απόπειρα να προφέρουμε σιγά όσα έχουν χαθεί. Όχι από νοσταλγία για το παλιό, αλλά γιατί είναι μπρος στο φάσμα της απώλειας που ανθίζει η ελπίδα.
«Ο μαραγκός ύψωσε τον σταυρό του και περιμένει αυτόν που θα σηκώσει το βάρος των ημερών μας ν’ αναστηθούμε» Μιχάλης Κατσαρός, Έτος 1957.
- Ο Νίκος Αλεξίου, κοινωνιολόγος και ποιητής, διδάσκει στο Queens College του CUNY και είναι ιδρυτής και διευθυντής του Hellenic American Project.
