Γράφει ο Κώστας Βέργος*, **
Στην πρόσφατη ομιλία του στην Ευρωβουλή, ο Ελληνας πρωθυπουργός διάνθισε τον επίλογό του με μια αναφορά στον σύγχρονο ιστορικό Ιαν Κέρσοου και στο βιβλίο του «Η Ευρώπη σε δίνη». Μίλησε για το διάχυτο σήμερα βίωμα που περιγράφει ο Αγγλος ιστορικός ως «βεβαιότητα της αβεβαιότητας» (Ian Kershaw, «Roller-Coaster Europe 1950-2017», London: Penguin 2019) Μόνο που ο πρωθυπουργικός λογογράφος θα έπρεπε να είχε προσέξει τον κοινωνιολογικό ορισμό της αβεβαιότητας, στο ίδιο βιβλίο, λίγο παρακάτω (σ. 307, αγγλ. έκδ.):
«Ενα νέο πρεκαριάτο (precarious = αβέβαιο προλεταριάτο) ανειδίκευτου, συχνά μεταναστευτικού εργατικού δυναμικού έχει εμφανισθεί, που καταλαμβάνει κακοπληρωμένες θέσεις εργασίας και που μπορεί μόλις και μετά βίας να τα βγάλει πέρα, ενώ ζει με συνεχή αβεβαιότητα. Το αίσθημα σωματικής ανασφάλειας έχει ενταθεί καθώς τα κρούσματα ειδικά ισλαμιστικής τρομοκρατίας, κληρονομιά σε μεγάλο βαθμό της εμπλοκής της Ευρώπης στους πολέμους στη Μέση Ανατολή και του αυτοκρατορικού της παρελθόντος, έχουν αυξηθεί».
Οι πολεμικές εμπλοκές, που παίρνουν ολοένα και πιο συχνά τον χαρακτήρα σταυροφορίας μιας ανώτερης ηθικής δύναμης εναντίον ανήθικων βαρβάρων (Δύση εναντίον Ανατολής, Βορράς εναντίον Νότου) και, από την άλλη, το αβέβαιο προλεταριάτο των επιζησάντων του τρομερού περάσματος της Μεσογείου διαμορφώνουν μια ιδιαίτερη συνθήκη πολιτικής αβεβαιότητας. Και επειδή ο ηθικολογικός λόγος, δηλαδή η απομάκρυνση από τον ρεαλισμό της ειρήνης και των προβλημάτων, εντείνει έτι περαιτέρω την αβεβαιότητα, διαβάστε, κ. πρωθυπουργέ, μια ακόμη αποστροφή από το ίδιο βιβλίο (σε σχέση με την προϊούσα αβεβαιότητα των όρων εργασίας και καθημερινής διαβίωσης):
«Οι αλλαγές (ελαστικοποίησης της εργασίας) ήταν η μεγαλύτερη στρέβλωση στη γερμανική κοινωνική ασφάλιση από την εγκαθίδρυση της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς, εδώ και μισό αιώνα. Οι αλλαγές αυτές χαιρετίστηκαν από τις επιχειρήσεις και τη φιλελεύθερη-συντηρητική Δεξιά και μισήθηκαν από την Αριστερά. Σταδιακά, οι μεταρρυθμίσεις βοήθησαν πράγματι στην αναζωογόνηση της γερμανικής οικονομίας, εν μέρει με τη μείωση της αναλογίας των μισθών στο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν. Η ανεργία σύντομα μειώθηκε. Ωστόσο, όπως στη Βρετανία και αλλού, αυτό συγκάλυψε μια αύξηση στη μερική απασχόληση, στην προσωρινή απασχόληση και στις άλλες μορφές επισφαλούς εργασίας, τις οποίες οι άνθρωποι είναι ουσιαστικά υποχρεωμένοι να αποδεχθούν. Ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν υπό συνθήκες φτώχειας αυξήθηκε. Η ανισότητα των εισοδημάτων αυξήθηκε. Ενώ οι μισθοί και οι συντάξεις κρατήθηκαν χαμηλά, οι αμοιβές των κορυφαίων διευθυντικών στελεχών εκτοξεύθηκαν στα ύψη» (Kershaw 2019, σ. 269.)
Αν για τις δυσκολίες στην πολιτική επικαλείσαι την αβεβαιότητα, κ. πρωθυπουργέ, και την ίδια ώρα είναι η πολιτική σου που την προκαλεί, τότε, εκτός από τον λογογράφο, πρέπει μάλλον να ξανακοιτάξεις τη ρίζα του κακού. Ισως (για να αντιστρέψουμε τη «βεβαιότητα της αβεβαιότητας») να την εντοπίσεις στην αβεβαιότητα που προκαλούν οι πλανημένες βεβαιότητες – π.χ. του «δεδομένου» σε όλα (Ισως πάλι την εντοπίσεις σε εκείνη την πτυχιακή του Χάρβαρντ που πρόσφατα πρότεινες δημόσια ως μάθημα πολιτικής· Δ. Ψαρράς, «Μια καριέρα. Η πολιτική διαδρομή του Κυριάκου Μητσοτάκη», 2022).
ΥΓ. 1: Ο όρος «πρεκαριάτο» εισήχθη από τον Γκάι Στάντινγκ (Guy Standing) το 2011, με το βιβλίο του «Πρεκαριάτο: Η νέα επικίνδυνη» τάξη (Precariat: A New Dangerous Class), ένα βιβλίο για τη νέα διαμορφούμενη κοινωνική τάξη που, πρώτον, αποκλείεται από το δικαίωμα σε ένα βασικό εισόδημα, δεύτερον, αποκλείεται από τη συμμετοχή στα κοινά της δημοκρατίας (ο Standing ήταν τον Σεπτέμβριο του 2021 προσκεκλημένος του ΜΕΤΑ/ΜέΡΑ25 σε εκδήλωση, στην Αθήνα, με θέμα «Το βασικό εισόδημα»).
ΥΓ. 2: «Επικίνδυνες τάξεις» ονόμασαν, τον 19ο αιώνα, τις εγκληματικές ομάδες μαζί με τις τάξεις που έχουν κλίση στις κοινωνικές αναταραχές. Ορος προφανώς απαξιωτικός για την τάξη της εργασίας.
ΥΓ. 3: «Ανθρωποι μετατρέπονται (από πολίτες) σε κατοίκους. Τα δικαιώματα που σχετίζονται με την ιδιότητα του πολίτη περιορίζονται, συχνά χωρίς να το συνειδητοποιούν οι ίδιοι ή χωρίς να συνειδητοποιούν τις πλήρεις συνέπειες. Πολλοί εντάσσονται στο πρεκαριάτο, μια αναδυόμενη τάξη, που χαρακτηρίζεται από χρόνια ανασφάλεια, αποκομμένη από τους παλιούς κανόνες εργασίας και την εργατική τάξη… Οι πολιτικοί και τα παλιά πολιτικά κόμματα καταφεύγουν σε μια εμπορευματοποιημένη πολιτική που επικεντρώνεται στην εύρεση μιας φόρμουλας που να απευθύνεται στην πλειοψηφία, που συχνά απεικονίζεται ως η “μεσαία τάξη”. Δεν έχει σημασία για αυτούς τους πολιτικούς ότι οι πολιτικές τους στερούν δικαιώματα από μια μειοψηφία και την ωθούν στο πρεκαριάτο. Μπορούν να κερδίσουν τις εκλογές αρκεί να πουλήσουν τον εαυτό τους στην πλειοψηφία. Αλλά η μειοψηφία αυξάνεται μέρα με τη μέρα. Και γίνεται ολοένα και πιο ανήσυχη, καθώς εκατομμύρια εκδηλώνουν τη δυσαρέσκειά τους στις πλατείες και τα πάρκα των μεγάλων πόλεων» (Guy Standing, «A Precariat Charter. From Denizens to Citizens», London: Bloomsbury 2014, σ. 1).
*Οικονομολόγος διεθνολόγος (PhD)
** Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην Εφημερίδα των Συντακτών
