Μετά από σκληρούς αγώνες που κράτησαν πέντε χρόνια, οι Άραβες κατέλαβαν την Κρήτη το 828. Η Αραβοκρατία που κράτησε μέχρι το 961 δημιούργησε οδυνηρή και άσχημη κατάσταση για τους ντόπιους κατοίκους του νησιού όπως περιγράφει το δημοτικό τραγούδι:
«Ήλιε που βγαίνεις το πρωί και βασιλεύεις βράδυ,
σ’ ούλον τον κόσμο ανάτειλε, σ’ ούλον τον κόσμο δύσε.
Στω Μπαρμπαρέζω τις αυλές ήλιε μην ανατείλεις,
κι αν ανατείλεις ήλιε μου να γοργοβασιλέψεις».
Όταν ο Νικηφόρος Φωκάς απελευθέρωσε την Κρήτη ανησύχησε για τον εξισλαμισμό μεγάλου μέρους του πληθυσμού και εγκατάστησε παλαίμαχους στρατιώτες και ως αυτοκράτορας έστειλε νέους κατοίκους από διάφορα μέρη της Αυτοκρατορίας.
Τα Δώδεκα Αρχοντόπουλα
Αργότερα, το 1082, ο αυτοκράτορας Αλέξιος Α΄ Κομνηνός με ειδικό χρυσόβουλο, έστειλε ομάδα 12 επιφανών Βυζαντινών στους οποίους δόθηκαν σημαντικά περιουσιακά και διοικητικά προνόμια για να δημιουργήσουν νέους δυνατούς δεσμούς με την Πόλη και να βελτιώσουν τις θρησκευτικές και οικονομικές συνθήκες του ντόπιου πληθυσμού. Η άφιξη τους είναι γνωστή ως η ιστορία των Δώδεκα Αρχοντόπουλων. Σ’ όλους αυτούς, που ήταν αρχηγοί οικογενειών με αρκετά αρσενικά μέλη, δόθηκαν μεγάλες περιοχές της Κρήτης.
Μεταξύ των Αρχοντόπουλων ήταν και ο Λέων Μουσούρος στον οποίο δόθηκε ημιορεινή περιοχή νότια της πόλης των Χανίων όπου σήμερα βρίσκονται τα χωριά των Μουσούρων. Σ’ αυτή την περιοχή βρίσκεται η ξακουστή «Στράτα των Μουσούρων» και σε πολλές εκκλησίες και σ’ άλλα μνημεία της Κρήτης υπάρχουν τα οικόσημα τους.
Με το πέρασμα του χρόνου, λόγω των επιγαμιών, οι Μουσούροι απλώθηκαν και σε άλλες περιοχές της Κρήτης αλλά δεν σταμάτησε η μεταξύ τους επαφή και επικοινωνία όπως μαρτυρεί το δημοτικό τραγούδι:
«Άρχισε γλώσσα μου να λες τραγούδι τω Λακκιώτω,
τραγούδι των Μουσούρηδων των Αποκορωνιώτω,
να πεις του Κώστα την αντρειά, τη γνώση του Μανώλη,
να πεις για τον Αλεξαντρή πώς έπαιζε το βόλι».
Στα χρόνια της Ενετοκρατίας οι Μουσούροι προσαρμόζονταν ανάλογα με τις καταστάσεις που διαμορφώνονταν, από την μια επαναστατούσαν εναντίον των κατακτητών και από την άλλη συνεργάζονταν μαζί τους μέχρι να περάσει η μπόρα, και μετά ξανάρχιζαν τις επαναστάσεις. Ενώ πιο μπροστά ο Μάρκος Μουσούρος διαπρέπει στα γράμματα στην Βενετία, το 1570 οι Μουσούροι πήραν μέρος στην επανάσταση εναντίον των Βενετών.
Από την Κρήτη στην Κάσο
Το 1669, μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους, η Βενετία έκλεισε για τους Μουσούρους της Κρήτης αλλά άνοιξε τις πόρτες της η Ανατολική Μεσόγειος που βρισκόντουσαν υπό Οθωμανική κυριαρχία. Ιδιαίτερα ελκυστικά για τους Μουσούρους ήταν τα προνομιούχα νησιά του νοτιοανατολικού Αιγαίου στα οποία ο Σουλτάνος παραχώρησε αρκετά δικαιώματα.
Στην αρχή ορισμένοι απ’ αυτούς, για να αποφύγουν τα πιεστικά μέτρα των νέων κατακτητών, μετακόμισαν στην γειτονική Κάσο όπου αυτή την εποχή άρχισε να αναπτύσσει την ναυτιλία της και να δραστηριοποιείται σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο. Μέσα σ’ αυτή την περιοχή οι Κασιώτες μπορούσαν να συναλλάσσονται και να εμπορεύονται στην Ανατολική Μεσόγειο. Δεν άργησαν και οι Μουσούροι που πήγαν στην Κάσο να προσαρμοστούν στο ναυτικό περιβάλλον του νησιού, αφού δεν είχαν και άλλη επιλογή.
Από την Κάσο αρκετοί από τους Μουσούρους πήγαν στην Αλεξάνδρεια και επιδόθηκαν στο εμπόριο. Σιγά-σιγά και με τον καιρό ανέπτυξαν εμπορική δραστηριότητα και σε άλλα λιμάνια της Ανατολικής Μεσογείου, ιδιαίτερα στην Σμύρνη.
Αργότερα, όταν το επέτρεπαν οι περιστάσεις και οι διεθνείς συνθήκες, επεξέτειναν τις δραστηριότητες τους στην Μασσαλία και στην υπόλοιπη Δυτική Μεσόγειο όπου το επίθετο Μουσούρος αγγλοποιήθηκε σε Musur και γαλλοποιήθηκε σε Musure και στην Κάσο μετατράπηκε σε Μουσουρέ επειδή δεν γνώριζαν ότι το ‘e’ δεν προφέρεται στα Γαλλικά.
Έκτοτε το επίθετο Μουσουρέ επικράτησε στην Κάσο και σε άλλα μέρη της Ελλάδας και σε χώρες που μετακόμισαν. Σήμερα, πάνω σ’ ένα λόφο κοντά στο αεροδρόμιο της Κάσου υπάρχει το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου της Βρύσης που παλαιότερα ήταν γνωστό ως το εκκλησάκι του Μουσουρέ. Πριν από 150-200 χρόνια το επίθετο Μουσουρέ υπήρχε στην Όλυμπο της γειτονικής Καρπάθου που, όπως φαίνεται, προήλθε από γάμους μεταξύ Κασίων και Καρπαθίων. Μεταξύ των Κασιωτών που μετανάστευσαν στην Αμερική υπάρχει το επίθετο Μουσουρέ.
Γεώργιος Μουσουρέ
Ανάμεσα στους Μουσουρέδες που μετέφεραν τις εμπορικές τους δραστηριότητες από την Αλεξάνδρεια στη Σμύρνη, βρίσκεται να δραστηριοποιείται και ο Γεώργιος Σάββα Μουσουρέ στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα.
Ο πατέρας του Γεωργίου Μουσουρέ είχε την καταγωγή του από τους Μουσουρέδες που δραστηριοποιήθηκαν στην Αλεξάνδρεια και γενικά στην Μέση Ανατολή, όπως φανερώνει και το όνομα Σάββας που έχει Μεσανατολική προέλευση. Αλλά δεν είναι γνωστό πόσο πίσω πηγαίνει το όνομα. Υπάρχει ένα οικογενειακό κειμήλιο, μια εικόνα του Αγίου Σάββα μεσανατολικής προέλευσης 300 περίπου ετών, που μεταβιβαζόταν από Σάββα-Γιώργο-Σάββα και βρισκόταν στην κατοχή του αδελφού μου Σάββα Γ. Κασσώτη.
Παράλληλα με την Σμύρνη, ο Γεώργιος Σάββα Μουσουρέ δραστηριοποιήθηκε και στην Σύμη που αυτή την εποχή αποτελεί σημαντικό εμπορικό κέντρο στα νησιά του νοτιοανατολικού Αιγαίου και στα παράλια της απέναντι μικρασιατικής περιοχής, ήταν το μεγαλύτερο εμπορικό και ναυτικό κέντρο μεταξύ Σμύρνης και Αττάλειας.
Επειδή οι Μουσουρέδες είχαν διατηρήσει την Κασιακή τους καταγωγή, στην Σύμη, ο Γιώργος Μουσουρέ έγινε γνωστός ως ο Γιώργος ο Κασσώτης και το επίθετο Μουσουρέ ξεχάστηκε. Στην Σύμη παντρεύτηκε την Φανή Γιάννη Κυπραίου με καταγωγή από την γνωστή εμπορική οικογένεια του νησιού και εγκαταστάθηκε εκεί, αλλά συνέχισε τις συναλλαγές του με την Σμύρνη. Από τον γάμο τους απόκτησαν τρεις γιούς Σάββα, Γιάννη και Δημήτρη και τρεις κόρες Μαριά, Χρυσώ και Άννα.
Από πατέρα στον γιο
Όπως ήταν καθιερωμένο, αυτή την εποχή όλοι οι γιοί του Γεωργίου Κασσώτη μυήθηκαν στην εμπορική παράδοση των Μουσουρέδων, που και αυτοί με την σειρά τους την μετέδωσαν στους γιούς τους. Άρχισε με τον πρωτογιό του Σάββα και ενωρίς του έμαθε τα μυστικά του επαγγέλματος.
Την εποχή της Τουρκοκρατίας ο Σάββας Κασσώτης προμηθευόταν τα εμπορεύματα του κυρίως από την Σμύρνη. Εκτός από το κεντρικό κατάστημα στον Γιαλό είχε και δεύτερο πιο μικρό μαγαζί στον Αλέμηνα στο Χωριό. Επίσης συνεταιρίστηκε με τον ξάδελφό του τον καπετάνιο Αργύρη Καστάνια που είχε μια μπρατσέρα και διακινούσε εμπορεύματα στα γύρω νησιά και στην Ανατολική Μεσόγειο μέχρι την Χάιφα και Άκρη στην Παλαιστίνη.
Η κατάληψη της Δωδεκανήσου από την Ιταλία και η Μικρασιατική καταστροφή είχαν άσχημο αντίκτυπο στις εμπορικές του επιχειρήσεις. Στην καταστροφή της Σμύρνης έχασε ό,τι είχε εκεί και προσπάθησε να επεκταθεί στα υπόλοιπα νησιά της Δωδεκανήσου, κυρίως στη Νίσυρο, Τήλο, Χάλκη και Κάρπαθο, που με την μπρατσέρα του Αργύρη Καστάνια τα εφοδίαζε με εμπορεύματα. Το εμπόριο με την Κάρπαθο ήταν ιδιαίτερα αποδοτικό όπου δημιούργησε μόνιμο εμπορικό κατάστημα. Στην Κάρπαθο μετακόμισαν δυο από τους γιους όπου δημιούργησαν οικογένειες.
Παρόμοια πορεία ακολούθησαν και οι άλλοι γιοί του Γεωργίου Σάββα Μουσουρέ-Κασσώτη, του οποίου οι απόγονοι ανέρχονται σε αρκετές εκατοντάδες και κατοικούν στην Σύμη, Ρόδο, Κάρπαθο, Κάσο, Πάρο, Αττική, Αμερική και Αυστραλία.
From Musurs in Crete to Musuredes of Kasos
By Manolis Cassotis
After hard fights that lasted five years, the Arabs occupied Crete in 828. The Arab occupation that lasted until 961 created a painful and ugly situation for the local inhabitants of the island as described in the folk song (all songs in free translation):
“Sun that rises in the morning and go down in the evening,
in the all the world rise and set.
But in Barbarezo (Arabs) courtyards don’t rise,
and if you rise, my sun, go down fast”.
When Nikephoros Phokas liberated Crete, he was worried about the Islamization of a large part of the population and installed veteran soldiers and as emperor sent new residents from various parts of the Empire.
The Twelve Noblemen
Later, in 1082, the emperor Alexios-I Komnenos with a special chrysobulus, sent to Crete a group of 12 prominent Byzantines who were given important property and administrative privileges, to create new strong ties with the Constantinople and to improve the religious and economic conditions of the local population. Their arrival is known as the story of the Twelve Noblemen. All of them, who were heads of families with several male members, were given large areas of Crete.
Among the Noblemen was Leon Musuros, who was given a semi-mountainous area south of the city of Chania where today the villages of Mousouros are located. In this area is the famous “Stone built passage of the Musuros”, and in many churches and other monuments of Crete there are their coats of arms.
With the passage of time, due to intermarriages, the Musurians spread to other areas of Crete, but the contact and communication between them did not stop as the folk song testifies:
“Begin my tongue to sing to Lakkiot,
The song of the Musurians of the Apokoroniotos,
to tell Kostas’ bravery, the knowledge of Manolis,
to tell about Alexandris, the sniper”.
During the years of the Venetian rule, the Musurians adapted according to the situations that were taking shape, on one hand they rebelled against the conquerors and on the other they cooperated with them until the storm passed, and then they resumed the revolutions. While Markos Musuros excels in letters in Venice, in 1570 the Musurians took part in the revolution against the Venetians.
From Crete to Kasos
In 1669, after the occupation of Crete by the Turks, Venice was closed to the Musurians of Crete but the Eastern Mediterranean, which was under Ottoman rule, opened its doors. The privileged islands of the south-eastern Aegean, to which the Sultan granted several rights, were particularly attractive to the Musurians.
At first, some of them, to avoid the oppressive measures of the new conquerors, moved to the neighboring Kasos where at this time began to develop its shipping and to be active throughout the Eastern Mediterranean. Within this area the Kasians could travel and trade in the Eastern Mediterranean. It didn’t take long for the Musurians who went to Kasos to adapt to the maritime environment of the island, since they had no other choice.
From Kasos, several of the Musurians went to Alexandria and engaged in trade. Little by little and over time they developed commercial activity and in other ports of the Eastern Mediterranean, especially in Smyrna.
Later, when circumstances and international conditions allowed, they expanded their activities to Marseilles and the rest of the Western Mediterranean, where the surname Musuros was anglicized to Musur and Frenchized to Musure. But in Kasos where did not know that the final ‘e’ is not pronounced in French continue to pronounce it.
Since then, the surname Musure prevailed in Kasos and other parts of Greece and in countries they moved. Today, on a hill near the airport of Kasos, there is the chapel of Saint George of the Fountain, formerly known as Musure’s chapel. 150-200 years ago, the surname Musure existed in Olympos of the neighboring Karpathos, which apparently came from marriages between Kasians and Karpathians. Among the Kasians who immigrated to America exists the surname Musure.
George Musure
Among the Musurians who moved their commercial activities from Alexandria to Smyrna, George Savva Musure was active in the last decades of the 19th century.
The father of George Musure was descended from the Musures who were active in Alexandria and in general in the Middle East, as the name Savvas, which has a Middle Eastern origin, shows. But it is not known how far back the name goes. There is a family heirloom, an icon of Saint Savvas of Middle Eastern origin of about 300 years old, which was passed down from Savvas-George-Savvas and was in the possession of my brother Savvas G. Cassotis.
Along with Smyrna, George Savva Musure was also active in Symi which at this time was an important commercial center on the islands of the southeast Aegean and on the coasts of the opposite Asia Minor region. It was the most important commercial and naval center between Izmir and Antalya.
Because the Musuredes had preserved their Kasian origin, in Symi George Musure became known as George the Kasian and the last name Musure was forgotten. In Symi, he married Fani John Kypraiou from a well-known commercial family and settled there but continued his business with Smyrna. From their marriage they had three sons Savvas, John and Dimitris and three daughters Maria, Chryso and Anna.
From father to son
As was customary at this time, all the sons of George Cassotis were introduced to Musures’ commercial tradition which in turn passed to their sons. He started with his firstborn Savvas and taught him the trade secrets at an early age.
At the time of the Turkish occupation, Savvas Cassotis supplied his goods mainly from Smyrna. In addition to the main store in Gialos (port) he had a smaller store in Alemina in the Village. He also partnered with his cousin Captain Argyris Kastania who owned a bracera and traded goods to the surrounding islands and the Eastern Mediterranean as far as Haifa and Acre in Palestine.
The occupation of the Dodecanese by Italy and the Asia Minor devastation had a bad impact on his commercial enterprises. In the destruction of Smyrna, he lost everything he had there and tried to expand to the other islands of the Dodecanese, mainly to Nisyros, Tilos, Halkis and Karpathos, which he supplied with goods with Argyris Kastania’s bracera. The trade with Karpathos was particularly profitable where he created a permanent trading post. Two of the sons moved to Karpathos where they started families.
A similar path was followed by the other sons of George Savva Musure-Cassotis, whose descendants amount to several hundred and live in Symi, Rhodes, Karpathos, Kasos, Paros, Attica, America and Australia.
