Γράφει ο Δρ. Δημήτριος Μπενέκος *
Ήταν 11 Μαΐου του 1964, όταν το θλιβερό νέο μεταδόθηκε σαν αστραπή και όλος ο Βόλος καθώς και η λοιπή Θεσσαλία έμαθε, πως ο φιλέλληνας, ο «μέγας ευεργέτης» και « σωτήρας» Γερμανός πρόξενος στον Βόλο Χέλμουτ Σέφφελ, απεβίωσε σε ηλικία 83 ετών.
Ποιος ήταν αυτός ο Γερμανός, του οποίου ο θάνατος συγκίνησε βαθύτατα όλα τα στρώματα της κοινωνίας του Βόλου και της Θεσσαλίας, μόλις δύο δεκαετίες μετά τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και τη συντριβή του Ναζισμού; Σε μία εποχή που μόνο το όνομα «Γερμανός» ξυπνούσε αντισυναισθήματα και ήταν συνώνυμο με τον θάνατο.
Η μνήμη όλων γύρισε σε προηγούμενες δεκαετίες, όταν τη χώρα πατούσε η ανελέητη μπότα του κατακτητή, πρώτα των Ιταλών φασιστών και μετά των Γερμανών ναζιστών. Ξαναθυμήθηκαν την πείνα, τις φυλακίσεις, τις εκτελέσεις, τους βομβαρδισμούς και τις πυρπολήσεις σπιτιών και ολόκληρων χωριών. Θυμήθηκαν χρόνια πόνου, καταστροφών και θανάτου.
Και όμως, μέσα σ’ αυτό το θολό τοπίο, πρόβαλε σωτήρια η μορφή του Γερμανού προξένου στον Βόλο Χέλμουτ Σέφφελ. Και πάλι θυμήθηκαν, όταν όμηροι και μελλοθάνατοι, στοιβαγμένοι στα σκοτεινά μπουντρούμια των Ες Ες και της Γκεστάπο, με ζωγραφισμένη στα μάτια την ελπίδα της σωτηρίας αναφωνούσαν ομαδικά «Παιδιά! Σωθήκαμε! Έρχεται ο Σέφφελ!»
Σ’ αυτή την περίοδο, μολονότι ο Χέλμουτ Σέφφελ, ως πρόξενος του Τρίτου Ράιχ, εκπροσωπούσε την επίσημη πολιτική Αρχή της Γερμανίας στον Βόλο, εν τούτοις έπραξε τα πάντα ώστε να ματαιώνει το κατά δύναμη αποφάσεις των ιταλικών και γερμανικών δυνάμεων Κατοχής σε βάρος των Ελλήνων ως και των Εβραίων συμπολιτών του, θέτοντας υπεράνω όλων τον ηθικό κώδικα.
Η κύρια δράση του (πολλές φορές μυθιστορηματική), η οποία έλαβε χώρα καθ’ όλη τη διάρκεια του Β΄ παγκοσμίου πολέμου και της Κατοχής, επηρέασε ευεργετικά τη ζωή των Ελλήνων και των Εβραίων κατοίκων της πόλης του Βόλου και γενικότερα όλης της Θεσσαλίας. Προσέφερε τις σωτήριες υπηρεσίες του ανιδιοτελώς, χωρίς να λαβαίνει ποτέ ως κριτήριο των παρεμβάσεών του ούτε την κοινωνική θέση των ατόμων, ούτε το φύλο, ούτε τις θρησκευτικές πεποιθήσεις ή διάφορα άλλα ιδεολογήματα και προκαταλήψεις.
Μετά τη λήξη του πολέμου συκοφαντήθηκε και κατηγορήθηκε ως κατάσκοπος των κατακτητών και φυλακίσθηκε. Το 1947 δικάζεται ενώπιον του Ειδικού Στρατοδικείου Εγκληματιών Πολέμου στην Αθήνα. Αμέσως ξεσηκώνεται όλος ο πνευματικός, πολιτικός, θρησκευτικός, οικονομικός, επιστημονικός, βιομηχανικός και εμπορικός κόσμος της Θεσσαλίας και εκπρόσωποί τους εμφανίζονται ως μάρτυρες υπεράσπισης του προξένου.
Εκεί, στο υπόμνημά του, ο Σέφελ, αναφέρεται για πρώτη φορά στις θαρραλέες, ριψοκίνδυνες και μυστικές προσωπικές παρεμβάσεις, που είχαν σαν αποτέλεσμα τη διάσωση από τη ναζιστική θηριωδία, εκτοπισμό και θανάτωση της πλειονότητας της εβραϊκής κοινότητας του Βόλου ως και εκατοντάδων των κατοίκων της πόλης.
Γράφει: «Στα χρόνια του πολέμου έπραξα μόνο το καθήκον μου: Το καθήκον μου ως καλός Γερμανός, το καθήκον μου ως φιλοξενούμενος της χώρας στην οποία εδώ και 42 χρόνια δραστηριοποιούμαι. Είχα τη μεγάλη τύχη να βρίσκομαι σε μια θέση, η οποία μου έδινε τη δυνατότητα, σε συνεργασία με εμφορούμενους από ευγενή αισθήματα Γερμανούς αξιωματικούς, να εμποδίσω πολλά εγκλήματα. Εκατοντάδες ανθρώπων είναι της γνώμης ότι τους έσωσα τη ζωή.
Χιλιάδες πιστεύουν ότι χρεωστούν σε μένα, το ότι -συλληφθέντες ως όμηροι- αφέθηκαν ελεύθεροι από τις φυλακές και τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Και η αποτροπή προγραμματισμένης καταστροφής μερικών χωριών και πόλεων αποδίδεται επίσης σε μένα…» και συνεχίζει με καθαρό λόγο: «Συνετέλεσα, επίσης, εις την αποτυχίαν της συλλήψεως των Εβραίων υπό των SS, διότι κατόπιν καταλλήλου και εγκαίρου ειδοποιήσεώς των μέσω του γραφείου μου [του ιδίου] κατόρθωσαν ούτω να αποφύγουν ταύτην…». Ένας εκ των επιζώντων του ολοκαυτώματος, χάριν της ειδοποίησης του Σέφφελ, είναι και ο εκ Βόλου Ελληνοεβραίος, νυν Αμερικανός πολίτης, καθηγητής πανεπιστημίου Ασέρ Ματαθίας, που ζει στη Νέα Υόρκη.
Το Ειδικό Δικαστήριο, μετά από σύντομη ακροαματική διαδικασία τον αθώωσε πανηγυρικά και τον αποκατέστησε ηθικά και οικονομικά. Ο Σέφελ επιστρέφει στις επιχειρήσεις του στον Βόλο, όπου και παραμένει μέχρι τον θάνατό του.
Ας ξαναθυμηθούμε μερικά χαρακτηριστικά λόγια ανθρώπων που τον γνώρισαν και οι οποίοι περιγράφουν με σαφήνεια πώς έβλεπαν τον πρόξενο Χέλμουτ Σέφφελ, οι τότε σύγχρονοί του.
Ο Παρμενίων Αλεξίου, του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Βόλου έγραψε: «…αι άλλαι πόλεις μας εμακάριζον, διότι κατά τα έτη της μαύρης κατοχής έτυχε να έχει ο Βόλος έναν Σέφελ.» και ο Δήμαρχος Καρδίτσας Διονύσιος Π. Κουκορίκος τόνισε: «… δεν αποκρύπτομεν ότι αι πόλεις του εσωτερικού της Θεσσαλίας εζήλευον την τύχην του Βόλου, όστις είχεν έναν τέτοιον άνθρωπο [τον Σέφφελ] που από της αρχής μέχρι του τέλους της κατοχής κατέβαλε προθύμως, ανιδιοτελώς και πολλάκις δαπανηράς προσπαθείας με κίνδυνο και αυτής της ζωής του διά την μείωσιν των εκ της κατοχής συμφορών.»
Και σήμερα, ο πρώην πρέσβης της Γερμανίας στην Αθήνα κ. Βόλφγκανγκ Ντολτ τόνισε με κριτική προδιάθεση: « Εδώ πρόκειται για ασυμβίβαστο θάρρος. Πρόκειται για την τόλμη κάτω από ύψιστο κίνδυνο, ακόμη για το ίδιο του το πρόσωπο, να γίνεται εγγυητής χάριν της δικαιοσύνης. Ο Χέλμουτ Σέφφελ απέδειξε ότι είχε αυτό το θάρρος. Αποτελεί πρότυπο για όλους τους μετέπειτα γεννηθέντες. Και ο καθείς, όπως και εγώ ο ίδιος, θα θέσει τo ερώτημα, εάν θα μπορούσε να επιδείξει αυτήν την τόλμη.»
Ενώ ο νυν επίτιμος πρόξενος της Γερμανίας στη Θεσσαλία κ. Γεώργιος Παπαρρίζος, συνοψίζοντας τη προσωπικότητα του Σέφελ, είπε: «Κατά κοινή ομολογία, το άτομο το οποίο σφράγισε με τη παρουσία και τη δράση του μία ολόκληρη εποχή, δίνοντας νέα διάσταση στις ελληνογερμανικές σχέσεις, είναι ο Γερμανός πρόξενος στον Βόλο Χέλμουτ Σέφφελ, χάρη στη πρωτοβουλία και παρέμβαση του οποίου διασώθηκαν οι Ελληνοεβραίοι του Βόλου από τον εκτοπισμό και τη θανάτωση στα στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά τον Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, από το ναζιστικό καθεστώς της Γερμανίας…».
Ο Σέφφελ, το μόνο που απαίτησε από την Ελλάδα και τον Βόλο που υπεραγαπούσε ήταν «ενάμισι μέτρο γης», που του «δωρήθηκε» στις 11 Μαΐου 1964 πάνω στον λόφο «Πευκάκια», απέναντι από τον Βόλο, ανάμεσα στις χιλιάδες πεύκων, που ο ίδιος είχε φροντίσει να φυτευτούν. Και εκεί, πάνω από την κορυφή του λόφου, αντικρύζει εσαεί τον Βόλο, που υπεραγαπούσε, και που δεν θέλησε ποτέ να εγκαταλείψει.
Τα ποικίλα περιστατικά των παρεμβάσεών του θα μπορούσαν να αποτελέσουν τον πυρήνα για να σκηνοθετηθούν συναρπαστικές σκηνές σε (αντι)πολεμικές κινηματογραφικές ταινίες. Πάντως, η ζωή του εμπεριέχει όλη εκείνη την ύλη από την οποία γεννιούνται μυθιστορήματα και κινηματογραφικά έργα.
Ο Steven Spielberg, μετά τη «Λίστα του Σίντλερ») θα μπορούσε να αναλάβει το γύρισμα μια τέτοιας ταινίας με τη ζωή και τη δράση του Χέλμουτ Σέφφελ.
Αιωνία η μνήμη του μεγάλου ευεργέτη, του σωτήρα και θερμού Φιλέλληνα!
- Ο Δρ. Δημήτρης Μπενέκος είναι τ. αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
