Γράφει ο Κώστας Βέργος *
«Ο Βούδας λιποθύμησε από ντροπή» είναι μια ταινία της νεαρής Ιρανής κινηματογραφίστριας Χάνα Μακμαλμπάφ, που διεκτραγωδεί την καταστροφή ενός αγάλματος. Υπάρχει σήμερα στο Αφγανιστάν των Ταλιμπάν ό,τι έχει απομείνει από το 53 μέτρων άγαλμα του Βούδα. (Ταλιμπάν είναι πλέον συνώνυμο του βανδάλου, οπότε δεν χρειάζεται να πούμε κάτι άλλο για τη φανατική, σκοταδιστική ιστορία τους. Εξάλλου, και οι αρχαίοι Βάνδαλοι έγιναν «βάνδαλοι» εξαιτίας της καταστροφικής μανίας τους). Ο Μέγας Βούδας στέκει σήμερα ακέφαλος και χωρίς άκρα (με τον κορμό ανέπαφο), για να διηγούνται οι μελλοντικές γενιές αυτά που διηγούμαστε εμείς για την καταστροφική μανία αρχαίων βανδάλων, ανεξαρτήτως θρησκείας και πίστεως.
Ηταν Μάρτιος του 2001 και για 20 μέρες οι Ταλιμπάν βομβάρδιζαν το άγαλμα, ακόμη και με πυραύλους. Αυτό αντιστεκόταν, χτιστό καθώς ήταν, πάνω στον τεράστιο βράχο. Κούρος αληθινός. Ελληνοβούδα τον λένε κάποιοι ιστορικοί της τέχνης, αφού διακρίνεται (διακρινόταν) σ’ αυτόν, όπως και σε άλλους τέτοιους Βούδες, η ελληνική τέχνη του κούρου του 8ου π.Χ. αι. Είχε και ένα ελαφρό μειδίαμα.
Στα Ελληνιστικά Χρόνια, σμιλεύτηκε στον βράχο. Σκέφθηκαν, λοιπόν, οι Ταλιμπάν κάτι πιο αποτελεσματικό αλλά και ενδεικτικό της μαύρης ψυχής τους. Εβαλαν τους ντόπιους της περιοχής να το αποτελειώσουν, μια φυλή που συμβίωνε αρμονικά με τον τεράστιο Βούδα επί αιώνες. Υπό την απειλή θανάτωσης των παιδιών τους, αναγκάστηκαν οι ντόπιοι να ανοίξουν τρύπες στο άγαλμα και να τις γεμίσουν με εκρηκτικά. Μετά από αυτό, το άγαλμα έπεσε από ντροπή.
Είναι η τέχνη το θείον; Ναι. Παράδειγμα, η «Πιετά» του Μιχαήλ Αγγελου. Ιδιαίτερα αυτή του Μιλάνου, όπου, μετά την Αποκαθήλωση, είναι ο Χριστός αυτός που κουβαλάει στην πλάτη του την θρηνούσα Παναγία. Την παρηγορεί. Το έργο, το τελευταίο του μεγάλου καλλιτέχνη, ημιτελές και τέλειο συνάμα. Είναι η τέχνη το ανίερο; Ναι. Παράδειγμα, τα πορτρέτα του Πάπα του Φράνσις Μπέικον. Ιδιαίτερα «Ο Πάπας που ουρλιάζει».
Είναι η τέχνη η από-θέωση του όμορφου; Ναι. Παράδειγμα, η «Αφροδίτη της Μήλου». Η θεά της ομορφιάς και του έρωτα. Μια καλοκαιρινή εκδρομή νέων, αγοριών και κοριτσιών, σε μια παραλία. Είναι η τέχνη η από-θέωση του άσχημου; Ναι. Παράδειγμα, οι «Δεσποινίδες της Αβινιόν» του Πικάσο. Οι αρρωστημένες με σύφιλη πόρνες. Είναι η τέχνη η από-θέωση του εξαϋλωμένου; Ναι. Παράδειγμα, όλος ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος. Ο κοσμοκαλόγερος Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης και άλλες άγιες μορφές.
Είναι η τέχνη η από-θέωση του μέτρου; Ναι. Παράδειγμα, οι αρχαιοελληνικοί ναοί κάτω από τον νοητό ελληνικό ουρανό όλου του κόσμου. Είναι η τέχνη η από-θέωση του άμετρου; Ναι. Παράδειγμα, η «Κραυγή» του Μουνκ ή η «Γκερνίκα» του Πικάσο. Ο πατέρας της Γάζας μπροστά στο νεκρό από τους βομβαρδισμούς παιδί του και οι πρόσφυγες σε ένα βυθιζόμενο καράβι, κάπου στα ανοιχτά της Μεσογείου.
Είναι η τέχνη η από-θέωση του σφρίγους και της νιότης; Ναι. Παράδειγμα, ο Ερμής του Πραξιτέλους. Οι αθλητές και οι αθλήτριες των Ολυμπιακών Αγώνων. Είναι η τέχνη η από-θέωση της φθοράς; Ναι. Παράδειγμα, τα σκίτσα γηραλέων μορφών του Βαν Γκογκ. Ενα γλέντι κάποιων ξεχασμένων απόμαχων της ζωής. Μα δεν υπάρχει πιο ευτυχισμένη ζωγραφική σκηνή από τους φτωχούς, πάμφτωχους, λιτούς «Πατατοφάγους» πάλι του Βαν Γκογκ. Το ημίφως και οι σκιές, στον πίνακα αυτόν, φωτίζονται από έναν εσωτερικό, λαμπερότατο ήλιο.
Μετά το μουσείο Βαν Γκογκ, στο Αμστερνταμ, λίγα μέτρα πιο κάτω, επισκέπτεται κανείς το μουσείο μοντέρνας τέχνης. Κάμποσα έργα εδώ είναι προκλητικά για την κοινή αισθητική. Υπάρχουν δύο τρόποι να αντιμετωπίσεις κάτι που δεν σου αρέσει: ο πρώτος είναι να βανδαλίσεις ό,τι δεν σου αρέσει. Ο δεύτερος είναι να υποκριθείς ότι σου αρέσει κάτι που δεν σου αρέσει. Να υποκριθείς ότι καταλαβαίνεις κάτι που δεν καταλαβαίνεις. Να υποκριθείς ότι κάτι δεν σε προσβάλλει, ενώ σε προσβάλλει. Υπάρχει όμως και ένας τρίτος τρόπος. Κριτικός.
Χωρίς βανδαλισμό, χωρίς υποκρισία: το «Ουρητήριο» του Ντισάν δεν μου λέει τίποτα μέσα σε οποιοδήποτε ιστορικό ή εικαστικό και παραστατικό context. Ούτε ως πρόκληση. Δήθεν αντίστιξη. Οπως δεν μου λένε τίποτα τα γεωμετρικά σχέδια του Μοντριάν. Καλλιτέχνης έκανε καριέρα με κρεμασμένα από την οροφή άλογα. Βαλσαμωμένα; Τερατώδες. Θα ήταν τέχνη αν αυτά ήταν ζωντανά; Προφανώς όχι. Το ότι υπάρχουν κάποιοι που μπορούν να ισχυρισθούν ότι και αυτό είναι τέχνη δεν αναιρεί την υποχρέωσή μου να παρέμβω υπέρ των ζώων και της ευζωίας τους. Δεν θυσιάζουμε τη ζωή στον βωμό της τέχνης κι ας ήταν κάποτε η θυσία μέρος του τελετουργικού μιας καλλιτεχνικής δημιουργίας ή μιας θρησκευτικής λειτουργίας.
ΥΓ.1: Λονδίνο 1996 και η περίφημη Tate Gallery υποδεχόταν τους επισκέπτες της με ένα κρεμασμένο άλογο στην είσοδο. Οι φιλόζωες κόρες μου, 8 και 4 τότε, τρόμαξαν. Εργο Maurizio Cattelan.
ΥΓ.2: Το 1972, η «Πιετά» του Βατικανού δέχθηκε την επίθεση ενός που θεώρησε βέβηλη την αναπαράσταση του Χριστού. Ο εν λόγω, μη έχων τη βουλευτική ασυλία του παρ’ ημίν, εισήχθη για δύο χρόνια σε ψυχιατρείο.
- Η Ανάλυση δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα https://www.efsyn.gr/ και αναδημοσιεύεται με την συγκατάθεση του αρθρογράφου.
