Γράφει η Έλενα Ντάκουλα *
Mε αφορμή τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από την γέννηση της Άλκης Ζέη, το Υπουργείο Πολιτισμού ανακήρυξε το 2023 ως «Λογοτεχνικό Έτος Άλκης Ζέη».
Στην πολυγραφότατη, πολυβραβευμένη και πολυμεταφρασμένη συγγραφέα, είναι αφιερωμένη και η εξαιρετική, αφηγηματική έκθεση, «Ένα παραμύθι για την Άλκη», που εγκαινιάστηκε πρόσφατα στην Ελληνοαμερικανική Ένωση.
Η ζωή της Άλκης Ζέη, άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία της Ελλάδας, μοιάζει με παραμύθι!
Όπως έλεγε, «ήλθε η ιστορία και με βρήκε!» Έζησε δύο φορές σαν πρόσφυγας, δύο δικτατορίες, έναν πόλεμο. Κάπου είχε γραφτεί ότι «η ζωή που έζησε μοιάζει μ’ αυτή ενός κύκνου που αναγκάστηκε να ζήσει την ζωή ενός θηρίου».
Γεννήθηκε στις 15 Δεκεμβρίου στην Αθήνα. Μέχρι 3 ετών, λόγω της ασθένειας της μητέρας της με φυματίωση και νοσηλείας της σε σανατόριο της Πάρνηθας, ζούσε με την μεγαλύτερη αδελφή της, την Λενούλα, στο σπίτι του παππού τους, στο Μαλαγάρι της Σάμου.
Από τον… βιβλιοφάγο παππού, ο οποίος ακόμη και την ώρα που έκανε περίπατο διάβαζε, απέκτησε την αγάπη της για το βιβλίο. Νόμιζε δε, ότι για να περπατάει κάποιος καλά έπρεπε να έχει στα χέρια του ένα βιβλίο και έτσι άρχισε κι αυτή να πηγαίνει πάνω – κάτω στην αυλή, κρατώντας ένα βιβλίο.
Οι αναμνήσεις της από τα καλοκαίρια στη Σάμο περιγράφονται στο πρώτο της μυθιστόρημα, το «Καπλάνι της βιτρίνας», (1963) ένα βιβλίο σταθμός στην ελληνική παιδική λογοτεχνία, όντας το πρώτο ίσως παιδικό βιβλίο με πολιτικές αναφορές και πιο συγκεκριμένα για την δικτατορία του Μεταξά. Όπως δε έλεγε χαρακτηριστικά: «Στα παιδιά μπορείς να πει ό,τι θέλεις φτάνει να βρεις τον κατάλληλο τρόπο να τους το πεις. Να μην τα βυθίσεις στην κατάθλιψη, να τους δώσεις ιδέες, χωρίς να τα κάνεις να κλωτσήσουν».
Η φοίτησή της, στο πολύ προοδευτικό για την εποχή, σχολείο της Αηδονοπούλου, έπαιξε σημαντικό ρόλο στη ζωή της. Μετά από παρότρυνση της καθηγήτριας των καλλιτεχνικών, Ελένης Περράκη, άρχισε να γράφει κείμενα για την ομάδα του κουκλοθεάτρου. Εκεί «γεννήθηκε» ο Κλούβιος που έγινε κατοπινά ο ήρωας του γνωστού κουκλοθεάτρου “Μπάρμπα-Μυτούσης”.
Η εξ αγχιστείας συγγενής της, η Διδώ Σωτηρίου, (παντρεμένη με τον θείο Πλάτωνα), επηρέασε καθοριστικά τη ζωή των δύο αδελφών. «Ήταν μία… πολύ ασυνήθιστη θεία, φορούσε μπερέ, ζιπ-κυλότ, οδηγούσε μοτοσυκλέτα…. Αυτή, μάς άνοιξε τα μυαλά και αργότερα, μάς έβαλε στην αντίσταση….» Από τότε δε που την γνώρισε, της μπήκε η ιδέα για το γράψιμο.
Άλλος ένας λόγος που… κατέφυγε εκεί ήταν, όπως έλεγε, χαριτολογώντας, επειδή έψαχνε να βρει έναν τρόπο για να εκφραστεί, μια και η αδελφή της ήταν πολυλογού και δεν της άφηνε καθόλου χώρο.
Σπούδασε στην Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και γρήγορα εγκατέλειψε το όνειρό της να γίνει ηθοποιός, αφού όμως προηγουμένως, είχε φοιτήσει για πέντε χρόνια στην Δραματική στην Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών και στο Κινηματογραφικό Ινστιτούτο της Μόσχας
Στις αρχές της δεκαετίας του ’40 ανέβασε το πρώτο της θεατρικό έργο, τις «Κλαψωδίες». Η παράσταση, με θεατές όλη την αφρόκρεμα της τότε ελληνικής διανόησης, έμελλε να είναι σημαδιακή για τις δύο αδελφές. Στα παρασκήνια, γεννήθηκαν έρωτες!!! Η Άλκη γνώρισε τον μέλλοντα σύζυγό της, τον θεατρικό συγγραφέα και σκηνοθέτη Γιώργο Σεβαστίκογλου, ενώ η αδελφή της τον Νίκο Γκάτσο, με τον οποίον όμως δεν παντρεύτηκε.
Παράλληλα με το γράψιμο, αγωνίστηκε ενεργά για την ελευθερία, την κοινωνική δικαιοσύνη και τη δημοκρατία, συμμετέχοντας στο αριστερό κίνημα από τα χρόνια της γερμανικής κατοχής, με ενεργή δράση στην Αντίσταση.
Το πάθος της για την ελευθερία και η πίστη της στα ιδανικά και στους σκοπούς του αγώνα, νικούσε τους φόβους της, κατά τα χρόνια της Κατοχής. Φοβήθηκε όμως, πραγματικά, τον Δεκέμβριο του 44, όταν συνειδητοποίησε ότι ο ελληνικός λαός χωριζότανε…. τότε που άρχισε η διχόνοια, τότε που η πρώην κολλητή της φίλη, μετά βίας, της άνοιξε την πόρτα του σπιτιού της. Όπως έχει επαναλάβει πολλές φορές «αν κάτι θα ήθελε να εξαφανιστεί από τη ζωή της θα ήταν ο Δεκέμβριος του ’44».
Από το 1952 μέχρι το 1964 έζησαν μαζί με τον άντρα της, σαν πολιτικοί πρόσφυγες στη Σοβιετική Ένωση, όπου γεννήθηκαν και τα δυο παιδιά τους. Επέστρεψαν στην Ελλάδα το ’64 για να φύγουν τρία χρόνια αργότερα, λόγω της Χούντας, και ν’ εγκατασταθούν στο Παρίσι.
Γυρνώντας στην Ελλάδα, συνειδητοποίησε ότι τα παιδιά των φίλων τους γνώριζαν ελάχιστα για τον πόλεμο και την αντίσταση. Τότε ήταν που αποφάσισε να γράψει τον «Μεγάλο Περίπατο του Πέτρου», ένα βιβλίο πάνω σ’ αυτό το θέμα, με ήρωα ένα παιδί, ώστε να μπορούν τα παιδιά να ταυτιστούν μαζί του.
Ο τρόπος γραφής της, με το διάσπαρτο χιούμορ, αλλά και την καθαρή, διεισδυτική ματιά πάνω σε καθημερινά και πανανθρώπινα θέματα, κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη και διαβάζονται με την ίδια ευχαρίστηση τόσο από παιδιά και έφηβους όσο και από ενήλικες.
Έζησε μία γεμάτη, ευτυχισμένη οικογενειακή ζωή, περιτριγυρισμένη από επιστήθιους φίλους και καταξιώθηκε, παγκοσμίως, σαν συγγραφέας. Ανάμεσα στις πολλές τιμητικές διακρίσεις που έλαβε ήταν το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών (2010) και ο Χρυσούς Σταυρός του Τάγματος της Τιμής, από τον ΠτΔ (2015).
Φεύγοντας από τη ζωή (27/02/2020) άφησε πίσω της ένα σπουδαίο έργο, με διαχρονικά ευυπόληπτα βιβλία στα οποία προβάλλονται αξίες, ιδανικά και πολιτικές θέσεις, χωρίς όμως ίχνος διδακτισμού ή νουθεσίας.
Όπως έλεγε, «όταν γράφω για ένα παιδί 12 ετών, γίνομαι εγώ εκείνο το παιδί. Είναι σαν να γράφει εκείνο...»
Η έκθεση, θα διαρκέσει έως τις 4 Νοεμβρίου 2023 και είναι επιμέλειας Ίριδας Κρητικού και Νίκου Βατόπουλου. σε συνεργασία με τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ.
- Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην ιστοσελίδα https://justanumber.gr/ και αναδημοσιεύεται με την συγκατάθεση της αρθρογράφου.
