Ένα από τα πιο διαδεδομένα επίθετα στο Απέρι της Καρπάθου είναι Αλεξιάδης και πάρα πολλοί από το ίδιο χωριό, αν και με διαφορετικό επίθετο, συνδέονται εξ αίματος με τον Αλέξη Αλεξάκη. Επίσης, με την βοήθεια του DNA (Deoxyribonucleic acid), εντοπίστηκαν στην Κάρπαθο και γενικά στην Ελλάδα αλλά και στην Αμερική όπου υπάρχουν Καρπαθιακές παροικίες και σε άλλες χώρες του κόσμου περισσότεροι από 1500 εξ αίματος απόγονοι του Αλεξάκη. Δυο αιώνες πρέπει να πάμε πίσω για να βρούμε ποιος ήταν και πως ο Αλεξάκης βρέθηκε στην Κάρπαθο.
Όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821 στην Κρήτη, ο Νικόλας Αλεξάκης πήρε τα παλληκάρια του και βγήκε στο βουνό να πολεμήσει τους Τούρκους. Έκαμε μεγαλες ζημιές στον εχθρό αλλά είχε κι αυτός μεγάλες απώλιες.
Σε μια μάχη τον περικύκλωσαν οι Τουρκαλβανοί του Μεχμέτ Αλή από την Αίγυπτο, σκότωσαν τον ίδιο και συγγενείς του που πολεμούσαν μαζί του, και αποδεκάτισαν τα παλληκάρια του. Γλύτωσε μόνο το πρωτοπαλληκαρο του ο αδελφός του Ανάσταρος μαζί με άλλα δυο τρία παλληκάρια, και μετά από πολλές περιπέτειες κατόρθωσαν να φτάσουν στην Κάρπαθο με Κασιώτικο ιστιοφόρο.
Από τον αφανισμό της φαμίλιας του Αλεξάκη γλύτωσε ο δεκάχρονος γιός του Αλέξης που λόγω της ηλικίας του δεν ακολούθησε τον πατέρα του στο βουνό. Τον έκρυψαν και τον προστάτευσαν οι συγγενείς του και το 1827, όταν βρέθηκε η κατάλληλη ευκαιρία, τον φυγάδευαν στην Κάρπαθο κοντά στο θείο του Ανάσταρο. Αργότερα, με την βοήθεια των συγγενών του, πούλησε ότι διασώθηκε από την περιουσία του πατέρα του και με τις εισπράξεις αγόρασε μεγάλες κτηματικές περιουσίες στην Κάρπαθο κι έγινε κανακάρης.
Το 1840 ο Αλεξάκης παντρεύτηκε τη Ζωή του Γιάννη του Πυλιάτη. Δεν γνωρίζουμε περισσότερα για τον Γιάννη Πυλιάτη, αλλά ερευνώντας τους φορολογικούς καταλόγους του Απερίου (Νικολάου Γ. Καφετζιδάκη), που κατέγραψε ο Μιχάλης Χιώτης, βλέπουμε ότι το 1875 μεταξύ των μεγάλων γαιοκτημόνων του Απερίου συγκαταλέγονται ο Αλεξάκης και ο Νικόλαος Ιωάννου Πυλιάτης που κατοικούσαν στην συνοικία των Λώρων. Έτσι, μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο Νικόλαος και Ζωή ήταν αδέλφια και παιδιά του Γιάννη Πυλιάτη.
Επίσης μέσω ανάλυσης του DNA παρατηρούμε ότι, από την μεριά της Ζωής υπάρχουν αρκετοί συγγενείς της κυρίως από Πυλές, Όθος και Βωλάδα, και λιγότεροι από Σπόα, Μεσοχώρι, Όλυμπος, Αρκάσα και Μενετές, που δηλώνει ότι το επίθετο Πυλιάτης έχει κάποια σχέση με τις Πυλές. Η μητέρα της Ζωής λεγόταν Ερνιά, έτσι ονομαζόταν η πρωτοκόρη της σύμφωνα με Καρπαθιακό έθιμο, και ήταν από τις μεγάλες κανακαρές (μεγαλογαιοκτήμονες) του Απερίου. Η κτηματική περιουσία που ακολούθησε την κληρονομική διαδοχή Ερνιά-Ζωή-Ερνιά βρίσκεται στην περιοχή του αρχαίου Ποσειδίου που οι Απερίτες είχαν τις πιο σημαντικές περιουσίες τους.
Ο Αλεξάκης έφθασε στην Κάρπαθο την εποχή που οι Απερίτες είχαν εγκαταλείψει την οχυρή θέση “Κοράκι” και μετακόμισαν στους πρόποδες του “Κάστρου”, εκεί που βρίσκεται το κάτω Απέρι. Οι συνοικίες του Μωροού και της Βαλαντούς δεν είχαν ακόμη αναπτυχθεί. Ο Αλεξάκης πούχε γεννηθεί και μεγαλώσει στις βουνοκορφές της Κρήτης, με θέα το Κρητικό και το Λιβυκό πέλαγος, παντρεύτηκε και έκτισε το σπίτι του στη βουνοπλαγιά που βρίσκεται η συνοικία των Λώρων. Τα ερείπια αυτού του σπιτιού βρισκόντουσαν μερικά μέτρα πιο κάτω από το εκκλησάκι της Μισοσπορίτισσας, γνωστό ως το «κατέλειμα της Ζώκλας τ’ Αλεξάκη».
Ο Αλεξάκης επεδόθηκε με μεγάλη επιμέλεια στην γεωργία και στην αξιοποίηση των κτημάτων της γυναίκας του και εκείνων που αγόρασε. Όπως αναφέρει η οικογενειακή παράδοση, ο Αλεξάκης έφερε τις εληές στην Κάρπαθο. Η πληροφορία δεν είναι σωστή γιατί η ελαιοκαλλιέργεια ήταν γνωστή στην Κάρπαθο από την αρχαιότητα. Φαίνεται όμως, ότι η καλλιέργεια της εληάς είχε παραμεληθεί, όπως επιβεβαιώνει ο Ross που επισκεύθηκε την Κάρπαθο το 1843 και βρήκε τη γεωργία παραμελημένη.
Ο Αλεξάκης φύτευσε πολλούς “χάλους” που έφερε από την Κρήτη και μπόλιασε πολλές αγριλιές στη πεδιάδα του αρχαίου Ποσειδίου. Στην αρχή ο Αλεξάκης συνάντησε μεγάλες δυσκολίες γιατί οι κατσίκες του Λέντου, ενός βοσκού της περιοχής, κατέστρεφαν τα νεαρά ελαιόδενδρα.
Ο Λέντος δεν έδινε σημασία στα παράπονα και στις διαμαρτυρίες του Αλεξάκη, που ήθελε να κάνει Κρητικούς ελαιώνες τα λαγκάδια της Καρπάθου. Αγανακτισμένος ο Αλεξάκης έφερε ένα γκρα από την Κρήτη και μ’ αυτόν σκότωνε τις κατσίκες του Λέντου όταν πλησίαζαν τα ελαιόδενδρα. Τελικά, τη μάχη κέρδισαν τα ελαιόδενδρα του Αλεξάκη, γιατί στην πεδιάδα του Ποσειδίου αναπτύχθηκε ο μεγαλύτερος ελαιώνας της Καρπάθου και απ’ εκεί επεκτάθηκε η ελαιοκαλλιέργεια και στ’ άλλα χωριά.
Ο Αλεξάκης απέκτησε τέσσαρους γιούς, τους Νικολή, Γιάννη, Αναστάση και Ζώρζη, και δυο κόρες, τις Ερνιά και Σταματούλα. Περί το 1880, τα παιδιά του Αλεξάκη άρχισαν να χρησιμοποιούν το επίθετο Αλεξίου και Αλεξιάδης, αλλά ήταν πιο γνωστά με το όνομα ο Νικολής τ’ Αλεξάκη, ο Γιάννης τ’ Αλεξάκη κ.τ.λ.
Ο πρωτογιός του Νικολής παντρεύτηκε την πρωτοκόρη του Μανώλη Ματσάκη τη Ζωή, που ‘το κι αυτή μια από τις μεγάλες κανακαρές της Καρπάθου. Ο Μανώλης Ματσάκης, που ‘χε την καταγωγή από τη Μάνη, μαζί με το πατέρα του Γιώργο Ματσάκη, πήρε μέρος στην Επανάσταση του 1821 και το 1843 ο βασιλιάς Όθων του απένειμε δίπλωμα εις αναγνώριση των υπηρεσιών του για την απελευθέρωση της Ελλάδος. Ο Νικολής έκτισε το πρώτο ελαιοτριβείο στην Κάρπαθο με σιδερένιο πιεστήριο και πέτρινες μυλόπετρες. Προηγουμένως, οι ελιές κοπανίζονταν και πιέζονταν σε ξύλινο πιεστήριο.
Η πρωτοκόρη του Ερνιά παντρεύτηκε τον Χατζημανώλη Καπετανάκη, εξέχοντα Καρπάθιο της εποχής. Η Ερνιά και το πρώτο της παιδί πέθαναν στη γέννα και αργότερα ο Καπετανάκης παντρεύτηκε τη Χαζηκαλή, που ‘το κι αυτή μια από τις μεγάλες κανακαρές της Καρπάθου.
Σύμφωνα με το Καρπαθιακό κληρονομικό έθιμο της εποχής, η περιουσία της Ερνιάς δεν την πήρε ο Καπετανάκης, αλλά επανήλθε στη μητέρα της και μετά στη Σταματούλα, δεύτερη κόρη του Αλεξάκη (η Σταματούλα παντρεύτηκε τον Μουχτάρη του Απερίου Γεώργιο Καφετζιδάκη και μετά τον θάνατο του τον Μανώλη Λυριστάκη). Επίσης η πρωτοκόρη της Σταματούλας η Ζωή, η οποία με την σειρά της πήρε την περιουσία, δεν ονόμασε την πρωτοκόρη της Σταματίνα, αλλά Ερνιά (Μικροπαντρεμένου) για να συνεχιστεί η μεταβίβαση της περιουσίας από Ερνιά σε Ζωή σε Ερνιά κ.τ.λ.
Τ’ άλλα παιδιά του Αλεξάκη πήραν συζύγους από τα μεγάλα ζάκια του Απερίου, που φανερώνει ότι, αν και ξένος ο Αλεξάκης απελάμβανε μεγάλη εκτίμηση από την συντηρητική κοινωνία της Καρπάθου. Ο Δεύτερος γιός του Γιάννης πήρε την Καλίτσα τ’ Αντιμισιάρη η οποία ήτο γνωστή ως Καλίτσα του Κουκιά, γιατί ο πατέρας της ήτο έμπορος και εισήγαγε όσπρια από τη Μικρά Ασία (Μετά τον θάνατο της Καλίτσας, ο Γιάννης παντρεύτηκε την Φωτεινή του Ηλία). Ο Αναστάσης παντρεύτηκε την Καλίτσα Γεργατσούλη και ο Ζώρζης, ο πιο μικρός γιος, παντρεύτηκε τη Σοφία Παντελή. Ο Ζώρζης πρόφτασε να δει τόσα πολλά ανέψια, μικρό-ανέψια και μικρό-μικρό-ανέψια που στ’ Απέρι ήταν γνωστός ως ο Καλλάς ο Ζώρζης.
Το παλαιότερο έγγραφο περί Αλεξάκη που έχει σωθεί είναι η διαθήκη του που γράφτηκε στις 26 Νοεμβρίου 1879, από την οποία φαίνεται ότι είχε σχηματίσει μεγάλη κτηματική περιουσία. Αν και όταν γράφτηκε η διαθήκη του είχε προικίσει τους δυο πρώτους του γιούς, όμως, στην διαθήκη του αναφέρονται 16 κτήματα.
Επίσης το όνομα του Αλεξάκη αναφέρεται στους φορολογικούς καταλόγους του Απερίου του 1878, όταν πια αυτός και γυναίκα του είχαν προικίσει τα περισσότερα από τα παιδιά τους. (Επίσης στους ίδιους φορολογικούς καταλόγους, ο γιός του Νικόλαος αναφέρεται ως ο δεύτερος μεγαλύτερος φορολογούμενος του Απερίου, ένδειξη της μεγάλης περιουσίας που κληρονόμησε από τον πατέρα του, όπως και της περιουσίας της γυναίκας του). Ο Αλεξάκης πέθανε περί το 1890, αν και μια αβεβαίοτη πληροφορία τον φέρει επιζόντα μέχρι το 1897. Μέχρι το θάνατο του δεν αποχωρίστηκε την Κρητική του ενδυμασία.
Εκτός από τα έξη παιδιά, ο Αλεξάκης απέκτησε 24 εγγόνια: Χαζαλέξης Ν. Αλεξιάδης, Ερνιά Ν. Αλεξιάδη-Βέργη, Βαγγέλα Ν. Αλεξιάδη-Σταματάκη, Χαζημανώλης Ν. Αλεξιάδης, Χαζηγιώργης Ν. Αλεξιάδης, Αλέξης Ι. Αλεξιάδης, Βαγγελούλα Ι. Αλεξιάδη-Κάτρου, Ζωή Ι. Αλεξιάδη-Μπέρτου, Γεώργιος Ι. Αλεξιάδης, Νικολής Ι. Αλεξιάδης, Μαρία Ι. Αλεξιάδη-Χαλκιά, Ηλίας Ι. Αλεξιάδης, Νικόλαος Καφετζιδάκης, Αλέξης Καφεζηδάκης, Ζωή (Χαζηνούλα) Λυριστάκη-Σαρρή, Νικήτας Λυριστάκης, Αλέξης Α. Αλεξιάδης, Νικολής Α. Αλεξιάδης, Μαριγώ Α. Αλεξιάδη-Καλαφατά, Ζωή Α. Αλεξιάδη, Ερνιά Α. Αλεξιάδη-Κανάρη, Αλέξης Ζ. Αλεξιάδης, Μενέλαος Ζ. Αλεξιάδης, Ελπίδα Ζ. Αλεξιάδη- Αντιμισιάρη.
Μεταξύ των πρωτοπόρων Καρπαθίων της Αμερικής συγκαταλέγονται οι γιοι του Αλεξάκη Αναστάσης και Ζώρζης, 15 εγγονοί και 2 εγγονές του. Γι αυτό ένα μεγάλο μέρος των απογόνων του Αλεξάκη βρίσκονται στην Αμερική.
Alexis Nicholas Alexakis – The young Cretan who settled in Karpathos
By Manolis Cassotis
One of the most common surnames in Aperi of Karpathos is Alexiadis, and many from the same village with different surnames are related by blood to Alexis Alexakis. Also, with the help of DNA (Deoxyribonucleic acid), more than 1500 blood descendants of Alexakis were identified in Karpathos, in the rest of Greece, and in other countries of the world, particularly America, where there are many Karpathian communities. We must go back two centuries to find out who Alexakis was and how he found himself in Karpathos.
When the Greek Revolution of 1821 broke out in Crete, Nicholas Alexakis took his followers and went out to the mountains to fight the Turks. He did heavy damage to the enemy, but he also suffered heavy losses. In a battle, Mehmed Ali’s Turkalbanians from Egypt surrounded and killed him and his relatives, who were fighting with him, and decimated his clan. Only his “protopallikaro” (best fighter), his brother Anastaros, and two or three other “pallikaria” (good fighters) were saved, and after many adventures they managed to reach Karpathos in a Kasian sailboat.
From the annihilation of Alexakis’ family, his ten-year-old son Alexis survived, who, due to his age, did not follow his father to the mountains. He was hidden and protected by his relatives and in 1827, when the right opportunity occurred, they fled him to Karpathos near his uncle Anastaros. Later, with the help of his relatives, he sold what was saved from his father’s property and bought large estates in Karpathos with the proceeds, becoming a “kanakaris” (large landowner).
In 1840, Alexakis married Zoe, John Pyliatis’ daughter. We do not know more about John Pyliatis but researching the Aperi’s tax records (Nicholas G. Kafetzidakis), recorded by Michael Hiotis, we see that in 1875 among the large landowners of Aperi are Alexakis and Nicholas John Pyliatis who lived in the district of Lori. Thus, we can assume that Nicholas and Zoe were siblings, children of John Pyliatis.
Also, through analysis of Zoe’s DNA, we notice that there are several of her relatives mainly from Pyles, Othos and Volada and less from Spoa, Mesochori, Olympos, Arkasa and Menetes, which indicates that the surname Pyliatis has some relation to the village of Pyles. Zoe’s mother was called Ernia after her own grandmother in accordance with Karpathian custom, and she was one of the great kanakares (landlords) of Aperi. The real estate that followed the hereditary succession of Ernia-Zoe-Ernia is in the area of ancient Poseidion where the Aperitans had their most important properties.
Alexakis arrived in Karpathos at the time when the Aperitans had abandoned the fortified position “Koraki” and moved to the foot of the “Castle,” where the lower Aperi is located. The districts of Morou and Valandu had not yet developed. Alexakis was born and raised on the mountaintops of Crete, overlooking the Cretan and Libyan seas, and he got married and built his house on the mountainside where the neighborhood Lori is located. The ruins of this house were found a few meters below the church of Misosporitissa, known as the “katelema” (ruined house) of “Zokla t’Alexaki”.
Alexakis devoted his diligent efforts in cultivating his and his wife’s estate. According to Alexakis’ family tradition, he brought the olive trees to Karpathos. This is not true, as olive trees were cultivated in Karpathos from antiquity, though in later years their cultivation was neglected, as was observed by Ross, who visited Karpathos in 1843.
Alexakis planted many olive seedlings brought from Crete and grafted many wild olive trees in the plain of ancient Poseidion. At the beginning, Alexakis encountered great difficulties because Lendis’, a shepherd in the area, goats destroyed the young trees. Lendis did not pay attention to Alexakis’ complaints and protests, who wanted to make olive fields out of pastures. Finally, indignant Alexakis brought a gun from Crete and started killing Lendis’ goats when they approached his olive trees. Eventually, Alexakis olive trees won the battle, and the plain of Poseidion would become the largest olive grove of Karpathos, inspiring the extension of the practice to other villages.
Alexakis had four sons, Nicholas, John, Anastasis and Zorzis (George), and two daughters Irene and Stamatoula. Around 1880, Alexakis children began using the surname Alexiou or Alexiadis, but were better known as Nicholas the son of Alexakis, John the son of Alexakis, etc.
Nicholas, Alexakis’ firstborn son, married Zoe Emanuel Matsakis’ firstborn daughter, who was one of the great “kanakara” (large landowner) of Karpathos. Emanuel Matsakis, who had his origin from Mani, along with his father George Matsakis, took part in the Revolution of 1821, and in 1843 King Othon awarded him a diploma in recognition of his services for the liberation of Greece. Nicholas built the first olive mill in Karpathos, which used an iron press and millstones. Previously, olives were pounded and pressed on a wooden press.
Ernia, Alexakis’ firstborn daughter, married Hatzimanolis Kapetanakis, a prominent Karpathian of the time. Ernia and her first child died in childbirth and later Kapetanakis married Hazikali, who was also one of the great “kanakaras” of Karpathos. According to the Karpathian inheritance custom of the time, Ernia’s property was not taken by Kapetanakis, but returned to her mother and then to Stamatoula, Alexakis’ second daughter [Stamatoula married the Mukhtari (mayor) of Aperi George Kafezidakis and after his death Manoli Lyristakis]. Also, Stamatoula’s first daughter Zoe, who in turn took the property, did not name her first daughter Stamatina, but Ernia (Micropantremenos) to continue the transfer of the property from Ernia to Zoe to Ernia, etc.
Alexakis’ other children took spouses from Aperi’s most prominent families, which shows that although Alexakis was a stranger, he was highly respected by the conservative society of Karpathos. His second son John married Kalitsa Antimisiari, who was known as “Kalitsa of Kukia”, because her father was a merchant importing legumes from Asia Minor (After the death of Kalitsa, John married Fotini of Elias). Anastasis married Kalitsa Gergatsouli and Zorzis (George), the youngest son, married Sofia Pantelis. Zorzis lived to see so many nieces/nephews, double-nieces/nephews and triple-nieces/nephews that he was known in Aperi as “o Kalas (great-great uncle) Zorzis.”
His will, written on November 26, 1879, is his oldest surviving document. It indicates that he had acquired large real estate properties. Although when his will was written he had already endowed his first two sons, 16 estates remained in his will. Also, the name of Alexakis is mentioned in the tax records of Aperi of 1878, when he and his wife had already endowed most of their children. (In the same tax records, his son Nicholas is mentioned as the second largest taxpayer of Aperi, an indication of the large amount of real estate he inherited from his father, as well as his wife’s real estate). Alexakis died around 1890, although some oral information has him alive until 1897. Until his death, he did not part wearing his Cretan traditional costume.
In addition to the six children, Alexakis had 24 grandchildren: Hazalexis N. Alexiadis, Ernia N. Alexiadi-Vergi, Vangela N. Alexiadi-Stamataki, Hazimanolis N. Alexiadis, Hazigiorgis N. Alexiadis, Alexis J. Alexiadis, Vangeloula J. Alexiadi-Katrou, Zoe J. Alexiadi-Bertou, George J. Alexiadis, Nicholas J. Alexiadis, Maria J. Alexiadi-Halkia, Elias J. Alexiadis, Nicholas Kafezidakis, Alexis Kafezidakis, Zoe (Hazinoula) Lyristaki-Sarri, Nikitas Lyristakis , Alexis A. Alexiadis, Nicholas A. Alexiadis, Marigo A. Alexiadi-Kalafata, Zoe A. Alexiadis, Ernia A. Alexiadi-Kanari, Alexis Z. Alexiadis, Menelaos Z. Alexiadis, Elpida Z. Alexiadi- Antimisiari.
Among the Karpathian pioneers who immigrated to America are Alexakis’ sons Anastassis and Zorzis, 15 grandsons and 2 granddaughters. That is why a large part of Alexakis’ descendants are in America.
