Κάθε χρόνο, όσο πλησιάζει η 7η Μαρτίου, στην μνήμη μας έρχονται εικόνες από τα Ιταλοκρατούμενα Δωδεκάνησα.
Το 1914 γεννήθηκε στο Canonsburg PA ο Νίκος Ματσάκης γιός του Δημήτρη και της Πηνελόπης, και όταν έγινε έξη ετών τον έστειλαν στην Κάρπαθο κοντά στον παππού και στην γιαγιά του για να πάει στο Ελληνικό σχολείο. Αργότερα, όταν τελείωσε το δημοτικό σχολείο του χωριού και το σχολαρχείο του νησιού, πήγε στο Παν-Κύπριο Γυμνάσιο της Κύπρου και μετά την αποφοίτηση του επέστρεψε στην Αμερική.
Την εποχή που ο Νίκος Ματσάκης έμενε στην Κάρπαθο τα Δωδεκάνησα βρισκόντουσαν υπό Ιταλική κυριαρχία και απαγορευόταν κάθε εθνική εκδήλωση όπως η ανάρτηση, ακόμα και η κατοχή, της Ελληνικής σημαίας. Απαγόρευαν στους κατοίκους του νησιού να ασπρίζουν τα σπίτια τους με ασβέστη και με μπλε λουλάκι επειδή συμβόλιζαν την Ελληνική σημαία και τους υποχρέωναν να τα βάφουν με ώχρα.
Όπως διηγούταν ο Νίκος Ματσάκης, πολλές φορές ο πάππους του τον έπαιρνε στο εξοχικό τους στις Στες μέσα στο οποίο υπήρχε ένα παλιό σεντούκι. Ο παππούς του άνοιγε το σεντούκι και έβγαζε μια Ελληνική σημαία την οποίαν άνοιγε, γονάτιζε μπροστά της και την φιλούσε λέγοντας: «Αθήνα και Περαία μου, κι’ Ελληνική Σημαία μου». Την ξαναδίπλωνε και με την ίδια ευλάβεια την τοποθετούσε στην θέση της μέσα στο σεντούκι. Ο μικρός Νίκος αισθανόταν την ιερότητα της τελετής και ότι έπρεπε να έχει το στόμα του κλειστό για να μη ξεφύγει το μυστικό.
Αυτό δεν είναι μοναδικό περιστατικό, το κρύψιμο της ελληνικής σημαίας την εποχή της Ιταλοκρατίας ήταν διαδεδομένο στα Δωδεκάνησα. Όταν στις 4 Οκτωβρίου 1944 οι τελευταίοι Γερμανοί έφυγαν από την Κάρπαθο και οι Καρπάθιοι επαναστάτησαν εναντίον των Ιταλών που άφησαν στην θέση τους, τις επόμενες μέρες έβλεπες Ελληνικές σημαίες να κυματίζουν στα καμπαναριά των εκκλησιών, που τις είχαν κρυμμένες κάτω από την Αγία Τράπεζα, και σε μπαλκόνια των σπιτιών.
Η μητέρα μου έκοψε σε λωρίδες ένα άσπρο σεντόνι, και επειδή δεν έβρισκε μπλε μπογιά για να βάψει ορισμένες απ’ αυτές, έκοψε ένα μπλε τραπεζομάντιλο και έφτιαξε την δική μας ελληνική σημαία. Αυτή η σημαία συνέχισε να κυματίζει στο σπίτι μας για πολλά χρόνια σε κάθε εθνική γιορτή, 25 Μαρτίου, 28 Οκτωβρίου και Ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου.
Μετά την απελευθέρωση και την άφιξη των Άγγλων η Βρετανική σημαία κυμάτιζε στα δημόσια κτίρια, αλλά στα σχολεία και στις εκκλησίες επετράπη να κυματίζει η Ελληνική.
Ιστορική Σημαία
Η Ελληνική σημαία που υψώθηκε στις 31 Μαρτίου 1947 στο Διοικητήριο της Ρόδου όταν την στρατιωτική διοίκηση της Δωδεκανήσου ανάλαβε η Ελλάδα με διοικητή τον ναύαρχο Περικλή Ιωαννίδη θεωρείται η πλέον ιστορική σημαία για τα Δωδεκάνησα. Την στιγμή που άρχισε η ανάρτηση της Ελληνικής σημαίας γονάτισε ο Δήμαρχος Ρόδου Γαβριήλ Χαρίτος και ακολούθησαν όλοι οι παραβρισκόμενοι. Το Ιστορικό της άφιξης αυτής της σημαίας κατέγραψε ο Γαβριήλ Μίσιος στο έγγραφο που ακολουθεί και μετέφρασε στην Αγγλική ο υιός του Ηρόδοτο.
Karpathos during the years of slavery: «My Athens and Piraeus, and my Greek Flag»
By Manolis Cassotis
Every year, as March 7 approaches, images from the Italian-occupied Dodecanese come to our memory.
In 1914, Nick Matsakis was born in Canonsburg PA, the son of Dimitris and Penelope, and when he was six years old he was sent to Karpathos to live with his grandparents to attend the Greek school. Later, when he finished the primary and the middle school of the island, he went to the Pan-Cypriot High School of Cyprus and after his graduation returned to America.
At the time when Nick Matsakis lived in Karpathos, the Dodecanese were under Italian rule and any Greek national symbol was prohibited, such as the hoisting, even the possession, of a Greek flag. They forbade the islanders to whitewash their houses with lime and blue slag because they symbolized the Greek flag, and they were forced to paint them with ochre.
As Nick Matsakis said, many times his grandfather would take him to their summer house in Stes inside which was an old chest. His grandfather would open the chest and take out a Greek flag which he would display, kneel in front of it, and kiss it saying: “My Athens and Piraeus, and my Greek Flag”. He refolded it and with the same reverence placed it in the chest. Little Nick felt the sanctity of the ceremony and that he had to keep his mouth shut so that the secret would not escape.
This is not a unique incident, the hiding of the Greek flag during the Italian occupation was widespread in the Dodecanese. When on October 4, 1944 the last Germans left Karpathos and the Karpathians revolted against the Italians they left in their place, in the following days you could see the Greek flags flying in the bell towers of the churches that were hidden under the Holy Table and on the balconies of houses.
My mother cut a white sheet into strips, and since she couldn’t find blue paint to dye some of them, she cut a blue tablecloth and made our Greek flag. This flag continued to fly at our home for many years on every national holiday, March 25th, October 28th and the Incorporation of the Dodecanese with Greece.
After the liberation of Karpathos and the arrival of the British, the British flag flew on public buildings, but the Greek flag was allowed to fly on schools and churches.
Historic Flag
The Greek flag that was raised on March 31, 1947 at the Administration Building of Rhodes when Greece took over the military administration of the Dodecanese under Admiral Pericles Ioannidis is considered the most historic flag for the Dodecanese. The moment the Greek flag began to rise, the Mayor of Rhodes, Gavriel Charitos, kneel and he was followed by those present. The History of the arrival of this flag follows, as described by Gabriel Misios and translated into English by his son Herodotus.
Ιστορική Ελληνική σημαία για τα Δωδεκάνησα
Γαβριήλ Μίσιος Εν Ρόδω τη 2α Φεβρουαρίου 1957
Επίτιμος Πρόεδρος της Ενώσεως Ποδοσφαιρικών Σωματείων Δωδεκανήσου
Η Πρώτη Eπίσημος Σημαία της Δωδεκανήσου 31.3.1947
Γλυκύτατον θρόισμα έφερεν εις τα ώτα του λαού της Δωδεκανήσου, ότι την 30ην Μαρτίου του 1947 ήρχετο εις την Ρόδον ο πρώτος Έλλην Διοικητής, εις αντικατάστασιν του από διετίας κυβερνώντος άγγλου στρατιωτικού τοιούτου.
Ούτω ετίθετο οριστικώς τέρμα εις την μακραίωνα δουλείαν των Δωδεκανησίων.
Έρχεται ως τοιούτος ο Αντιναύαρχος κ. Περικλής Ιωαννίδης.
Όρθρου βαθέως την 30ην Μαρτίου, οι κάτοικοι της νήσου ευρίσκονται επί ποδός δια την υποδοχήν του πρώτου Έλληνος Κυβερνήτου.
Εις την θέσιν της πόλεως Ρόδου “ΕΠΤΑ ΒΑΓΙΕΣ” συνεκεντρώθησαν και αι αντιπροσωπείαι των εν τη πόλει της Ρόδου υπαρχόντων δύο Αθλητικών Σωματείων Διαγόρα και Δωριέως, για να εκκινήσουν προς το αεροδρόμιον της Καλάθου.
Η Φιλαρμονική του Διαγόρα είναι έτοιμη εις τα γραφεία του Εθνικού Σταδίου Ρόδου.
Οι Άγγλοι αρμόδιοι όμως δεν χορηγούν αυτοκίνητον δια την μεταφοράν της.
Την Επιτροπήν του Διαγόρα αποτελούν οι κ.κ. 1) Βαρνάβας Κυραμαριός, Λογιστής, 2) Αργύρης Θεοχάρης, έμπορος και 3) Ιερόθεος Σχίζας αρχιμουσικός. Την δε τοιαύτην του Δωριέως αποτελούν επικεφαλής τον υποφαινόμενον και οι κ.κ. 1) Ευστράτιος Κατσαράς, αρχιλογιστής του Δήμου, 2) Εμμανουήλ Σαβ. Διακοσάββα, Δημοτικός υπάλληλος και 3) Άγγελος Γιαλλούσης, υποδηματοποιός.
Μερίμνη των ενδιαφερομένων δυο σωματειακών αντιπροσωπειών, προχωρεί η Φιλαρμονική πολύ ενωρίς δια να σαλπίση το εγερτήριον των κατοίκων των κοινοτήτων διαδρομής από Ρόδου μέχρι του αεροδρομίου της Καλάθου.
Δήμαρχος Ρόδου είναι ο κ. Γαβριήλ Χαρίτος.
Αρκετήν ώραν προ της ελεύσεως του αεροπλάνου, είναι συγκεντρωμένα πλήθη αστών χωρικών, κατακλύζοντα τον γύρω του σταθμού χώρον.
Η Φιλαρμονική ενθουσιάζει τα πλήθη, των οποίων η αγωνία κορυφούται.
Αίφνης, καπέλα και μανδήλια σείονται από ενθουσιασμόν και δάκρυα συγκινήσεως γεμίζουν τα μάτια του αναμένοντος λαού.
Είναι αισθητός πλέον ο βόμβος του αεροπλάνου και του οποίου η θέα προκαλεί τον απερίγραπτον ενθουσιασμόν.
Μετά ολίγα λεπτά της ώρας κατήρχετο του σκάφους ο πρώτος κυβερνήτης κ. Περικλής Ιωαννίδης.
Κρατεί εις το αριστερό χέρι του ένα λευκό κουτί από χαρτόνι, το οποίον ενεχείρισεν εις τον Δήμαρχον κ. Χαρίτον, ταυτοχρόνως με τον χαιρετισμόν του.
Είναι η επίσημος Σημαία του Κράτους, η οποία θα ήρετο την επομένην επί του Ιστού του Κυβερνητικού Μεγάρου.
Το άκουσμα της Σημαίας εδημιούργησε κίνησιν ζωηροτάτην μεταξύ εφέδρων δια να την παραλάβουν, αλλά το λευκό κουτί με το ανεκτίμητον αντικείμενον ευρίσκετο ήδη εντός του υπ’ατμόν αυτοκινήτου της Επιτροπής του Δωριέως, χάρις εις την έγκαιρον παρέμβασιν των συμβούλων μας.
Το αυτοκίνητον του Δωριέως τελεί υπ’ατμόν, αλλά σήμα εκκινήσεως της πομπής δεν δίδεται, και η κατάστασις περιπλέκεται ολίγον με τους εφέδρους, απαιτούντας να παραλάβουν την σημαίαν.
Εκκινούμεν επιτέλους.
Με πολλήν δυσκολίαν και χάρις εις την μεγάλην δεξιοτεχνίαν του οδηγού μας, ευρέθημεν έννατοι εις την σειράν των 90 και πλέον οχημάτων μικρών και μεγάλων.
Αποτολμούμεν και ανοίγουμεν το κουτί εις τα Μάσαρι.
Κρατεί δυνατά ο Γιαλλούσης το σημείον του Στέματος έξω του παραθύρου του αυτοκινήτου, οι δε λοιποί κρατοúμεν δυνατά το κύριον σώμα της σημαίας δια να μη μας την αποσπάσουν τα πλήθη, διότι βαδίζουμεν μόνο με 12-14 χιλιόμετρα εντός του κατωκοιμένου των κοινοτήτων, Μαλώνας-Αρχαγγέλου, Αφάντου-Κοσκινού και Ασγούρου.
Εις το λεξικόν μας δε υπάρχουν λέξεις, κατάλληλοι για να περιγράψουμεν το τι εγίνετο κατά κοινονικόν σταθμόν επί τη εμφανίσει του Ναυάρχου.
Η Σημαία γίνεται αντικείμενον γονυπετήσεων και ασπασμών από γέροντες και γηρόντισσες.
Και το παραλήρημα του λαού της Ρόδου συναντάται ογκοδέστερον εις τας «ΕΠΤΑ ΒΑΓΙΕΣ», δηλαδή εις την είσοδον της πόλεως Ρόδου.
Τα αυτοκίνητα δεν προχωροúν διότι ούδείς δύντανται να συγκρατήση το πλήθος, το οποίον απήτει να πλησιάση τον Ναύαρχον.
Εις την τοποθεσίαν αυτήν είναι συνηθροισμένοι οι Ιερείς της πόλεως με επικεφαλής τον γηροντώτερον αυτών αιδ. Παπά Βενέδικτον Βενετοκλήν.
Οι αιωνόβιος ιερωμένος, εις την θέαν της Σημαίας, εγονυπέτησε μαζί με τους συναδέλφους του και υψώσας τα χείρας του ανεφώνησε: «Νυν απολύεις τον δούλον Σου Κύριε.»
Ενιγκαλίστη και ησπάσθη την σημαίαν ένδακρυς.
Αυτή την μεγάλην τύχην και τιμήν είχον τα αθλητικά Σωματεία μας, επί κεφαλής τον υποφαινόμενον, να έχουν μεταφέρει την πρώτην επίσημον Ελληνική σημαίαν της Ελευθερώσεως Δωδεκανήσου.
Γαβριήλ Μίσιος.
Historical Greek flag for the Dodecanese
Gabriel Missios Rhodes, February 2, 1957
Honorary President of the Union of the Football Clubs of Dodecanese [ΕΠΣΔ]
The First Official Greek Flag in Rhodes 31-3-1947
A sweet sound brought to the ears of the people of Rhodes the news that on the 30th of March 1947 was arriving Vice Admiral Periklis Ioannidis [uncle of King Paul], the first [Greek] Governor to replace the British military governor of two years.
Thus, the end of the long-lasting servitude of the Dodecanesians had finally come.
As such, Vice Admiral Periklis Ioannidis is coming.
At the crack of dawn, the people of the island are on foot to welcome the first Greek Governor.
At the location “Epta Vagies” [on Rodini street near Agia Anastasia] gathered the people along with the delegations of the two sports clubs then existing in the city of Rhodes, Diagoras and Dorieas, to depart for the Kalathos airport.
The Philharmonic of Diagoras was ready at the offices of the National Stadium, but the responsible British officials had not arranged for transportation.
The Diagoras delegation consisted of: 1. Varnavas Kyramanos, accountant, 2. Argyris Theoharis, merchant, and 3. Ierotheos Shizas, chief mousician. The delegation of Dorieas consisted of the undersigned [Gabriel Missios] in charge, and 1. Efstratios Katsaras, chief accountant of the city of Rhodes, 2. Emmanuil Sav. Diakosavvas, municipal employee, and 3. Aggelos Gialloutsis, shoemaker.
Ahead of the associational delegations the Philharmonic is proceeding trumpeting the awakening of the residents of the villages along the route from Rhodes to the airport in Kalathos.
The Mayor of the city of Rhodes is Gabriel Haritos.
Significantly ahead of the arrival of the airplane a multitude from the surrounding villages gathered inundating the space around the airport terminal.
The Philharmonic is entertaining the crowd whose anticipation is picking.
Suddenly, hats and scarves wave from the excitement, and tears of emotion fill the eyes of the eagerly awaiting crowd.
The sound of the airplane’s engine is now noticeable, and its sight causes indescribably excitement.
In a few minutes, the first Governor Vice Admiral Periklis Ioannides descents from the airplane.
In his left hand he is holding a white cardboard box, which he hands over to Mayor Haritos and at the same time as his salute.
This is the official flag of the nation which will be raised the next day at the Governor’s building.
The sound of the flag created a lively movement by the attending veterans eager to receive it, but the white box with the invaluable contents was already in the steam-engine automobile of the Dorieas delegation, thanks to the timely intervention of our directors.
The automobile of Dorieas is steam-engine driven, but the departure signal has not been given, and the situation gets more entangled with the veterans demanding the flag.
At last, we depart.
With much difficulty and thanks to the great skill of our driver, we managed to find ourselves ninth in the line of 90 or more vehicles small and large.
We brave and open the box at Masari.
Giallousis is holding the crown’s emblem outside the window, while the rest of us are holding firmly the main body of the flag, so that the crowds would not snatch it from us, as we are only moving at 12-14 km/h inside the inhabited part of the villages Malonas, Arhaggelos, Afantou, Koskinou, and Asgourou.
There are no words in the dictionary to properly describe what was going on at each stop at the appearance of the Admiral.
The flag becomes an object of kneeling and veneration by the elder men and women.
And the delirium of the people of Rhodes explodes eighty-fold at Epta Bagies, that is the entrance to the city.
The vehicles cannot proceed, and no one is able to hold back the crowd which is determined to approach the Governor.
At that location the clergy of the city are gathered headed by the eldest among them, Fr. Venedicton Benetoklis.
The eternal priest at the sight of the flag knelt along with his brother priests and raising his hands creed out: “Νυν απολυεις τον δουλον σου Κυριε.» “Now you can take your servant Lord.” [Luke 2: 25-35. Elder Symeon upon holding Christ at His 40-day presentation to the temple.]
He embraced and kissed the flag tearfully.
This great luck and honor were bestowed upon our athletic clubs headed by the undersigned to carry the first official national Greek frag of the freed Dodecanese.
Gabriel Missios.
