Η Μάχη για τα Δωδεκάνησα – Οι Σύμμαχοι καταλαμβάνουν το Καστελόριζο

Στο διάστημα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, από τη Μαρμαρίς μέχρι την Αττάλεια, το μεγαλύτερο αστικό κέντρο ήταν το Καστελόριζο με 13.000 κατοίκους. Εκτός από  εμπορικό κέντρο για την απέναντι Μικρασιατική περιφέρεια, το Καστελόριζο ήταν ένα από τα σημαντικά ναυτιλιακά κέντρα στην Ανατολική Μεσόγειο. Καστελορίζικα ιστιοφόρα ταξίδευαν από την Αλεξάνδρεια και τα άλλα λιμάνια της Μέσης Ανατολής, στην Αδριατική και στο Αιγαίο, και περνώντας από τα Δαρδανέλια έμπαιναν στην Μαύρη θάλασσα. Πήγαιναν στην Βενετία, στην Σμύρνη και στην Οδησσό.

Επειδή, στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο η Οθωμανική Αυτοκρατορία συμμάχησε με την Γερμανία εναντίον της Entente (Αντάντ), η Γαλλία κατέλαβε το Καστελόριζο μαζί με άλλα μέρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μετά το τέλος του πολέμου, την 1^η Μαρτίου 1921, η Γαλλία παραχώρησε το Καστελόριζο στην Ιταλία η οποία το προσάρτησε με τα άλλα Δωδεκάνησα.

Η προσάρτηση του Καστελορίζου από την Ιταλία είχε ολέθρια αποτελέσματα για την οικονομία του νησιού που αποχωρίστηκε από την Μικρά Ασία, την οικονομική της ενδοχώρα. Μέσα σε λίγα χρόνια, γύρω στις 10,000 Καστελοριζιοί εγκατέλειψαν το νησί τους. Ορισμένοι μετακόμισαν στα άλλα νησιά και στην Ηπειρωτική Ελλάδα, όσοι μπόρεσαν πήγαν στην Αμερική, και οι περισσότεροι μετανάστευσαν στην Αυστραλία.

Στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, μετά την βρετανική επίθεση στον Τάραντα και τις συμμαχικές επιχειρήσεις στην Κυρηναϊκή και Λιβύη (Δεκέμβριος 1940 – Φεβρουάριος 1941), οι Βρετανοί σχεδίαζαν να επιτεθούν εναντίον των Ιταλών στα Δωδεκάνησα, που παρά την εξασθένηση τους παρενοχλούσαν τις συμμαχικές θαλάσσιες μετακινήσεις από την Αίγυπτο στην Ελλάδα, με πρώτο στόχο την κατάληψη του Καστελορίζου και την δημιουργία μικρής ναυτικής βάσης.

Η Ιταλική φρουρά του Καστελορίζου αποτελείτο από 35 στρατιώτες και ορισμένους τελωνοφύλακες. Το Βρετανικό σχέδιο προέβλεπε να στείλει από την Σούδα 200 κομάντος με τα αντιτορπιλικά Decoy και Hereward και 24 πεζοναύτες με την κανονιοφόρο Ladybird. Ένας λόχος βρισκόταν σε επιφυλακή στην Κύπρο περιμένοντας τις εξελίξεις.

Πρώτη κατάληψη και αποχώρηση

Προτού ακόμη ξημερώσει η 24^η Φεβρουαρίου 1941, οι κομάντος και οι πεζοναύτες αποβιβάστηκαν στο ακρωτήρι Νύφτη, και σε ενέδρα που έστησαν σκότωσαν δυο Ιταλούς στρατιώτες και τραυμάτισαν ένα. Επίσης οι Βρετανοί αιφνιδιάζοντας το τηλεγραφικό φυλάκιο προκάλεσαν 13 θύματα και συνέλαβαν 12 αιχμαλώτους.

Οι Καστελοριζιοί πίστεψαν ότι ήρθε η Ελευθερία, κατέβηκαν στο λιμάνι ύψωσαν τις ελληνικές σημαίες που είχαν κρυμμένες, και με κραυγές αποκήρυτταν τον φασισμό. Αλλά οι Ιταλοί, προτού υποταχθούν, πρόφτασαν και ενημέρωσαν την Ρόδο.

Μεταξύ 08:00-09:30 η Ιταλική αεροπορία βομβάρδιζε τις θέσεις των κομάντος προξενώντας τρεις τραυματίες. Επίσης κτυπήσαν το Ladybird, προκαλώντας τρεις τραυματίες, επιβίβασαν τους πεζοναύτες και αναχώρησαν για την Haifa, με επακόλουθο, οι κομάντος να χάσουν το μέσο επικοινωνίας που είχαν με την Αλεξάνδρεια.

Με το σκοτείνιασμα της 26^ης Φεβρουαρίου άρχισε η επίθεση του Ιταλικού Ναυτικού με τα τορπιλοβόλα Lupo και Lince, αποβίβασαν 240 στρατιώτες και βομβάρδισαν τις θέσεις των κομάντος προκαλώντας τρείς νεκρούς και επτά τραυματίες. Οι Ιταλοί συνέχισαν να αποβιβάζουν και άλλες δυνάμεις, ενώ οι Βρετανοί που είχαν εφοδιαστεί με πυρομαχικά για ένα 24-ώρο άρχισαν να εξαντλούνται.

Στις 27 Φεβρουαρίου οι Ιταλοί αποβίβασαν άλλους 258 στρατιώτες και 80 πεζοναύτες, ενώ την επομένη μια προσπάθεια των Βρετανών να αποβιβάσουν ένα λόχο απέτυχε. Ακολούθησαν ορισμένες συγκρούσεις μεταξύ των Βρετανικών και Ιταλικών πολεμικών πλοίων χωρίς σοβαρά αποτελέσματα. Οι Βρετανοί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το Καστελόριζο, και όσοι δεν μπόρεσαν να διαφύγουν συνελήφθησαν αιχμάλωτοι. Οι Βρετανοί υπέστησαν τρεις νεκρούς, 11 τραυματίες και 27 αγνοούμενους, οι δε Ιταλοί οκτώ νεκρούς, 11 τραυματίες και 10 αγνοούμενους. Στην συνέχεια, οι Καστελοριζιοί υπέφεραν πολλά από τους Ιταλούς επειδή αγκάλιασαν τον «εχθρό».

Δεύτερη κατάληψη

Στις 9 Σεπτεμβρίου 1943, μία ημέρα μετά την ανακωχή της Ιταλίας με τους Συμμάχους, δύο βρετανικά ανθυποβρυχιακά σκάφη πλησίασαν στο Καστελόριζο, και μετά από συνεννόηση με τους Ιταλούς αποβίβασαν 50 κομάντος και 20 αξιωματικούς. Και τρεις μέρες αργότερα, στις 13 Σεπτεμβρίου, καταφθάνει το ελληνικό αντιτορπιλικό «Ναύαρχος Κουντουριώτης», μεταφέροντας και άλλους Βρετανούς στρατιώτες. Οι Καστελοριζιοί βλέποντας το «Κουντουριώτης» με την Ελληνική σημαία να κυματίζει, πανηγυρίζουν και πάλι.

(Θυμάμαι εκείνες τις μέρες στην Κάρπαθο, που όταν ξυπνήσαμε ένα πρωί βρήκαμε μέσα στα περβόλια και στις αυλές των σπιτιών προκηρύξεις που την νύχτα είχαν ρίξει συμμαχικά αεροπλάνα. Στο πάνω μέρος είχε μια ελληνική σημαία, και από κάτω έγραφε ότι το Καστελόριζο απελευθερώθηκε, υπονοώντας ότι και η δική σας σειρά έρχεται).

Οι Βρετανοί χρησιμοποίησαν το Καστελόριζο ως ναυτική βάση και προωθημένο κέντρο εφοδιασμού, αλλά και έγινε στόχος ανελέητων βομβαρδισμών γερμανικών αεροπλάνων. Στις 17 Οκτωβρίου 16 στούκα βομβάρδισαν τον οικισμό του νησιού με βόμβες των 1.000 λιβρών, σκοτώνοντας γύρω στους 20 Καστελλοριζιούς και άλλους τόσους Ιταλούς.  Οι  βομβαρδισμοί συνεχίστηκαν μέχρι στις 19 Νοεμβρίου και κατέστρεψαν σχεδόν ολόκληρο τον οικισμό, τον εμπορικό και αλιευτικό στόλο το λιμάνι, το βρετανικό αρχηγείο, τον ραδιοτηλέγραφο και άλλες υποδομές.

Ο πολεμικός ανταποκριτής της εφημερίδας «Ταχυδρόμος» γράφει στην ανταπόκρισή του το 1943: «Λένε πως πολλές πόλεις καταστραφήκαν, και είναι αλήθεια. Δεν είναι το ίδιο για το Καστελόριζο. Περνάς στους δρόμους, ανεβαίνεις τα καλντερίμια, διαβαίνεις κάτω από τους θόλους, τις πλατείες, τις “ταράτσες”, και δεν βλέπεις τίποτα. Ούτε σκύλο, ούτε γάτα. Τα βήματά μου ακούγονται βαριά στο λιθόστρωτο, ηχούν μέσα στα κενά σπίτια χωρίς παραθυρόφυλλα, τα σπίτια με τρεις ή δυο τοίχους… Όλα είναι ξεκοιλιασμένα. Οι κασέλες σπασμένες, κουρελιασμένο το προικιό… όλα συντρίμμια… Μια ώρα γύριζα μέσα σ’ αυτόν τον θάνατο. Όλα, όλα ανεξαιρέτως τα πράγματα που είδα είναι βασανισμένα. Όλα ξεντεριασμένα, χυμένα, στραβωμένα, μπλεγμένα».

Οι Καστελοριζιοί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το νησί τους και να καταλήξουν πρόσφυγες στην Μέση Ανατολή, μέχρι που τελείωσε ο πόλεμος. Αλλά ούτε εκεί τελείωσαν τα βήματα τους. Το 1945, οι Καστελοριζοί πρόσφυγες επιστρέφουν στο νησί τους με τρία φορτηγά πλοία, ένα απ’ αυτά, το Empire Patrol πήρε φωτιά και 33 άνθρωποι έχασαν την ζωή τους.

---

The Battle for the Dodecanese – The Allies occupy Kastellorizo.

By Manolis Cassotis

During the Ottoman Empire, from Marmaris to Antalya, the largest urban center was Kastellorizo with 13,000 inhabitants. Besides being a commercial center for the opposite region of Asia Minor, Kastellorizo was one of the important shipping centers in the Eastern Mediterranean. Kastellorian sailing ships traveled from Alexandria and the other ports of the Middle East to the Adriatic and the Aegean, and passing through the Dardanelles entered the Black Sea, went to Venice, Smyrna and Odessa.

Because, in WWI, the Ottoman Empire allied with Germany against the Entente, France occupied Kastellorizo along with other parts of the Ottoman Empire. After the end of the war, on March 1, 1921, France ceded Kastellorizo to Italy which annexed it with the other Dodecanese.

The annexation of Kastellorizo by Italy had disastrous results for the economy of the island, which was separated from Asia Minor, its economic hinterland. Within a few years, around 10,000 Kastellorizians left their island. Some moved to the other islands and mainland Greece, those who could went to America, and most immigrated to Australia.

In the WWII, after the British attack on Taranto and the Allied operations in Cyrenaica and Libya (December 1940 – February 1941), the British planned to attack the Italians in the Dodecanese, who despite their weakness were harassing Allied sea traffic from Egypt in Greece, with the first objective being of capturing Kastellorizo and the creation of a small naval base.

The Italian garrison of Kastellorizo consisted of 35 soldiers and some customs officers. The British plan called for sending from Souda 200 commandos with the destroyers Decoy and Hereward and 24 marines with the gunboat Ladybird. A company was standby in Cyprus awaiting developments.

First occupancy and departure

Before dawn on February 24, 1941, commandos and marines landed at Cape Nyfti, and in an ambush, they killed two Italian soldiers and wounded one. Also, the British surprising the telegraph post caused 13 casualties and captured 12 prisoners. The people of Kastellorizo believing that Freedom had come, they went down to the harbor and raised the Greek flags they had hidden, and with shouts they denounced fascism. But the Italians, before submitting, informed Rhodes.

Between 08:00-09:30 the Italian air force bombarded the positions of the commandos causing three injuries. They also rammed the Ladybird, injuring three, took the marines on board and departed for Haifa, with the commandos losing their means of communication with Alexandria.

After dark on February 26, the Italian Navy’s attack began with the torpedo boats Lupo and Lince, disembarking 240 soldiers and bombarding the command posts, killing three and wounding seven. The Italians continued to land more forces, while the British who had been supplied with ammunition for a 24-hour period began to run out.

On 27 February the Italians landed 258 more soldiers and 80 marines, while the next day a British attempt to land a company failed. Several skirmishes followed between the British and Italian warships without serious results. The British were forced to leave Kastellorizo, and those who could not escape were taken prisoner. The British suffered three dead, 11 wounded and 27 missing, and the Italians eight dead, 11 wounded and 10 missing. Subsequently, the Kastellorizians suffered a lot from the Italians because they embraced the “enemy”.

Second occupation

On 9 September 1943, one day after Italy’s armistice with the Allies, two British anti-submarine vessels approached Kastellorizo, and after consultation with the Italians landed 50 commandos and 20 officers. And three days later, on September 13, the Greek destroyer “Admiral Kountouriotis” arrives, carrying other British soldiers. The people of Kastellorizo, “Kountouriotis” with the Greek flag flying, celebrate again.

(I remember those days in Karpathos when we woke up one morning to find flyers in the fields and in the backyards of the houses that had been dropped by allied planes during the night. At the top was a Greek flag, and below it was written that Kastellorizo was liberated, implying that your turn is coming).

The British used Kastellorizo as a naval base and forward supply center, but it also became the target of relentless bombing by German planes. On 17 October 16 Stukas bombarded the island settlement with 1,000-pound bombs, killing around 20 Kastellorizians and as many Italians. The bombardment continued until 19 November and destroyed almost the entire settlement, the merchant and fishing fleet, the port, the British headquarters, the radiotelegraph and other infrastructure.

The war correspondent of the newspaper “Tachydromos” writes in his report in 1943: “They say that many cities were destroyed, and it is true. It is not the same for Kastellorizo. You pass through the streets, go up the cobblestones, pass under the domes, the squares, the “rooftops”, and you see nothing. No dog, no cat. My steps sound heavy on the cobblestones, they echo in the empty houses without windows, the houses with three or two walls… Everything is gutted. The boxes were broken, the dowry was in tatters… everything was in ruins… For an hour I was spinning in this death. Everything, absolutely everything I saw was tortured. All stripped, spilled, twisted, tangled.”

The Kastellorizians were forced to leave their island and become refugees in the Middle East, until the war ended. But their problems did not end there either. In 1945, the Kastellorizians refugees return to their island with three cargo ships, one of them, the Empire Patrol, caught fire and 33 people lost their lives.