Από τις Μικρές Αντίλλες μέχρι την Κεντρική Αμερική, και από τις Μεγάλες Αντίλλες (Κούβα, Ισπανιόλα, Πόρτο Ρίκο) μέχρι τις βόρειες ακτές της Νοτίου Αμερικής απλώνεται η Καραϊβική θάλασσα που έχει έκταση 1063 τετραγωνικά μίλια, λίγο μεγαλύτερη από την Μεσόγειο. Και εδώ, στα νησιά και στα παράλια της Καραϊβικής έγινε αισθητή η Δωδεκανησιακή παρουσία.
Ο πρώτος Έλληνας που ήλθε στην Καραϊβική, και γενικά στην Αμερική, είναι ο Joan Griego (Γιάννης ο Έλληνας, στα Ισπανικά), που αναφέρεται στο κατάλογο του πληρώματος του πρώτου ταξιδιού του Κολόμβου στην Αμερική, που στις 12 Οκτωβρίου 1492, έφτασε στο νησί San Salvador στις σημερινές Bahamas. Τέσσερις αιώνες αργότερα (1896) γίνεται αισθητή και η Δωδεκανησιακή παρουσία.
Bahamas
Βόρεια της Κούβας και ανατολικά της Νοτίου Φλώριδας βρίσκονται τα νησιά Bahamas, που μέχρι το 1973 αποτελούσαν Βρετανική αποικία. Γύρω στο 1850 ντόπιοι ψαράδες μάζευαν από τις αμμουδιές σφουγγάρια που “σήκωναν” οι φουρτούνες από τα ρηχά νερά. Αργότερα, το 1870, μερικοί ψαράδες άρχισαν να ψαρεύουν σφουγγάρια από την αβαθή θάλασσα με αρπακτάρι, και μερικά χρόνια αργότερα άρχισαν να φθάνουν Καλύμνιοι σφουγγαράδες.
Πότε έφθασε ο πρώτος δεν είναι γνωστό, αλλά η ομαδική άφιξη των Καλυμνίων άρχισε το 1896, χάρη στο σπογγέμπορο Νικόλαο Βούβαλη.
Καλύμνιοι
Οι Bahamas διέθεταν πλούσιους σφουγγαρότοπους και αρκετοί ντόπιοι σφουγγαράδες ψάρευαν σφουγγάρια με τα μέσα της εποχής, αλλά υστερούσαν στην διαλογή και στην εμπορία των σφουγγαριών στην παγκόσμια αγορά. Την ευκαιρία εκμεταλλεύτηκε ο Βούβαλης που διέθετε εμπορικούς οίκους στην Ευρώπη. Αρχίζοντας από το 1896 και για τέσσερις δεκαετίες επάνδρωσε τις επιχειρήσεις του στις Bahamas με Καλύμνιους.
Οι περισσότεροι δούλευαν μερικά χρόνια για τον Βούβαλη και στην συνέχεια άνοιγαν δικές τους επιχειρήσεις. Η ευημερία του εμπορίου των σπόγγων στις Bahamas κράτησε τρεις δεκαετίες, μέχρι που οι τυφώνες του 1926, 1928 και 1929 προξένησαν μεγάλες καταστροφές στους σφουγγαρότοπους και στις εγκαταστάσεις των σπογγεμπόρων.
Η ολική καταστροφή επήλθε το 1939, που έπεσε η κόκκινη πλημμύρα και δηλητηρίασε τους σφουγγαρότοπους. Όμως οι Καλύμνιοι δεν έχασαν το θάρρος τους, επιδόθηκαν σε άλλες επιχειρήσεις και προόδευσαν, και η επόμενη γενιά, εκτός από τις επιχειρήσεις, έστρεψε το ενδιαφέρον της στις επιστήμες και σήμερα πολλοί Καλύμνιοι κατέχουν αξιόλογες θέσεις.
Το 1896 ο Βούβαλης δημιούργησε παράρτημα στη Nassau με διευθυντή τον Αριστείδη Δαμιανό, που έφερε μαζί του τον αδελφό του Γιώργο. Τα δυο αδέλφια δούλεψαν αρκετά χρόνια για τον Βούβαλη και αργότερα δημιούργησαν δική τους επιχείρηση. Την ίδια περίπου εποχή (1898), ο Βούβαλης δημιούργησε και δεύτερο παράρτημα στο Batabano της Κούβα, την διαχείριση του οποίου ανάθεσε στους αδελφούς Χριστοφίλη. Μετά από μερικά χρόνια, ο ένας από τους αδελφούς, ο Κωνσταντίνος, επέστρεψε στη Nassau και δημιούργησε δική του επιχείρηση σπόγγων, και αργότερα (1930) άνοιξε αρτοποιείο.
Το 1905, μετά την αποχώρηση των αδελφών Δαμιανού, o Βούβαλης έστειλε στις Bahamas τον Θεοφάνη Τηλιακό. Ο Τηλιακός έφερε κοντά του αρκετούς συγγενείς του και συνέχισε τις σπογγεμπορικές του δραστηριότες μέχρι το 1939, που έπεσε η κόκκινη πλημμύρα. Ο δε γαμπρός του Ιωάννης Ψιλινάκης συνέχισε τις επιχειρηματικές του δραστηριότητες: χονδρική πώληση τροφίμων και εξαγωγή οστράκων, ψάθινων πλεκτών και άλλων τοπικών προϊόντων.
Ακολούθησαν και άλλοι Καλύμνιοι που ήλθαν μόνοι τους ή μέσω Βούβαλη, από την Κάλυμνο ή από τις Καλυμνιακές παροικίες της Αμερικής και ασχολήθηκαν με επιχειρήσεις σπόγγων και άλλες επιχειρήσεις. Ο Νίκος Πικραμένος με τον Γεώργιο Σκανδαλιάρη ανάλαβαν την διεύθυνση του Food Catering Service στο αεροδρόμιο της Nassau και τα επόμενα δέκα χρόνια έδωσε δουλειά σε περισσότερους από 150 Καλύμνιους.
Εκκλησία
Για τους απόδημους Έλληνες, η εκκλησία είναι το κέντρο της πνευματικής, πολιτιστικής και κοινωνικής τους ζωής. Πριν ακόμη κτιστεί ελληνική εκκλησία στις Bahamas, την ημέρα των Θεοφανίων και το Πάσχα, ερχόταν παπάς από την Αμερική για να κάνει την Θεία λειτουργία σε κάποιο χολ ή μεγάλο σπίτι.
Το 1932 κτίστηκε η σημερινή εκκλησία του Ευαγγελισμού στη Nassau, και το 1935 ήρθε ο πρώτος ιερέας, ο Καλυμνιακής καταγωγής πάτερ Καλλίνικος που υπηρέτησε μέχρι το 1938 και ακολούθησε ο πάτερ Θεόδωρος Σπίρτος, επίσης Καλύμνιος, που υπηρέτησε μέχρι το 1953. Το 1940 την κοινότητα επισκέφθηκε ο Αρχιεπίσκοπος Αθηναγόρας.
Το 1953 ήλθε από την Κάλυμνο ο ιερέας Θεοφάνης (Γεώργιος) Κολυβάς με την πρεσβυτέρα Μαρία και τον πεντάχρονο γιο τους Μανώλη. Ο πάτερ Θεοφάνης υπηρέτησε την κοινότητα πάνω από μισό αιώνα και παράλληλα με τα θρησκευτικά του καθήκοντα δημιούργησε Ελληνικό σχολείο στο οποίο δίδασκε ο ίδιος. (Το 1966 όταν ο τότε τέως πρωθυπουργός της Ελλάδος Κωνσταντίνος Καραμανλής επισκέφτηκε τις Bahamas, προσκεκλημένος του εφοπλιστή Νίκου Γουλανδρή, απορούσε πόσο καλά μιλούσε τα Ελληνικά ο νεαρός, τότε, Αντώνης Σακελλάρη Κλωνάρης). Συνταξιοδοτήθηκε το 1996, αλλά συνέχισε να υπηρετεί, ως επίτιμος ιερέας, μέχρι το 2006 που απεβίωσε.
Τον πατέρα Θεοφάνη διαδέχθηκαν αρκετοί κληρικοί για μικρά χρονικά διαστήματα, μεταξύ αυτών και ο Ρουμανικής καταγωγής ιερέας Theodor Bita, ο οποίος υπηρέτησε από το 2004-2010. Για ένα διάστημα, το 2010, στην κοινότητα υπηρέτησε ο Καλυμνιακής καταγωγής Μητροπολίτης Αντινόης Παντελεήμων Λαμπαδάριος.
Από το 2011 την κοινότητα υπηρετεί ο πατέρας Θεόδωρος Ρούπας. Σήμερα η λειτουργεία γίνεται στα Ελληνικά και Αγγλικά και οι περισσότεροι γάμοι είναι μεικτοί.
Στα πρώτα χρόνια της Καλυμνιακής μετανάστευσης στις Bahamas οι περισσότεροι άνδρες πήγαιναν στην Κάλυμνο, στο Tarpon Springs ή σε άλλη πόλη της Αμερικής για να βρουν νύφη και να κάμουν τον γάμο τους. Όσοι παντρεύονταν στις Bahamas ο γάμος τους γινόταν στην Αγγλικανική (Episcopalian) εκκλησία. Στην ίδια εκκλησία, προτού κτιστεί η ορθόδοξη, γινόντουσαν και οι βαπτίσεις, αλλά όταν ερχόταν ορθόδοξος κληρικός μύρωνε τα νεοφώτιστα.
Αργότερα, όταν κτίστηκε η ορθόδοξη εκκλησία και δεν μπορούσε να παρευρεθεί ορθόδοξος αρχιερέας στην εορτή των Θεοφανίων, προσκαλείτο ο επίσκοπος της Αγγλικανικής εκκλησίας. Οι καλές σχέσεις μεταξύ των δυο εκκλησιών κράτησαν αρκετά χρόνια. Πολλές φορές και ο ορθόδοξος ιερέας συμμετείχε σε γιορτές που γίνονταν στον καθεδρικό ναό της Αγγλικανικής εκκλησίας.
Μετά που κτίστηκε η ορθόδοξη εκκλησία, η Nassau έγινε ένα από τα κέντρα εικονικών γάμων. Πολλοί Έλληνες, που ήθελαν να μεταναστεύσουν στις Ηνωμένες Πολιτείες και δεν μπορούσαν λόγω του μεταναστευτικού νόμου, ερχόντουσαν στις Bahamas παντρευόντουσαν με ντόπιες στην ορθόδοξη εκκλησία, αποκτούσαν την τοπική υπηκοότητα (Βρετανικής Κοινοπολιτείας) και μετανάστευαν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τελικά, το 1952, οι Ηνωμένες Πολιτείες τροποποίησαν τον μεταναστευτικό τους νόμο και σταμάτησε αυτή η τακτική.
Σήμερα οι Έλληνες που μένουν στις Bahamas, κυρίως στην Nassau, ανέρχονται γύρω στους 400, ως επί το πλείστο Καλυμνιακής καταγωγής.
Κούβα
Όπως προαναφέρθηκε, το 1896, ο Βούβαλης άνοιξε παράρτημα στο Batabano της Κούβας, την διαχείριση του οποίου ανάθεσε στους αδελφούς Χριστοφίλη, και το 1910 άνοιξε δεύτερο παράρτημα στο Batabres και ανάθεσε την διεύθυνση του στον Ιωάννη Εσφάκη.
Ωστόσο, οι δύσκολες πολιτικές συνθήκες στην Κούβα και οι κοινωνικές αναταραχές, είχαν σαν αποτέλεσμα και οι Καλύμνιοι να πέσουν θύματα μιας εξέγερσης σαν «ξένοι». Οι αποθήκες τους κάηκαν, δεν έμεινε ούτε ένα σφουγγάρι, ενώ οι ίδιοι μόλις γλύτωσαν τη ζωή τους και επέστρεψαν στις Bahamas.
Την ίδια εποχή συναντάμε στην Κούβα τον Νικόλαο Καραβοκυρό από την Κάλυμνο. Δεν είναι γνωστό πότε και πως έφτασε εκεί, μόνο ότι το 1898 πήρε μέρος στο Ισπανοαμερικανικό πόλεμο και πολέμησε στην Κούβα με τις Αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις υπό τον αργότερα πρόεδρο Theodore Roosevelt.
Παναμάς
Το 1531 ο Ισπανός θαλασσοπόρος Francisco Pizarro έφτασε στον Παναμά με τέσσερα πλοία, που τα αποσυναρμολόγησε και τα μετέφερε δια ξηράς στο Ειρηνικό ωκεανό, όπου τα ξανασυρμολόγησε, και συνέχισε το ταξίδι του για το Περού. Μεταξύ των τεσσάρων πλοιάρχων αναφέρεται και ο καπετάν Μιχάλης από την Κάσο (Capitan Mihalis de Isla de Casos).
Όταν το 1881, οι Γάλλοι άρχισαν το άνοιγμα της Διώρυγας του Παναμά χρησιμοποίησαν και εργάτες που είχαν δουλέψει στην διώρυγα του Σουέζ, ανάμεσα τους και αρκετοί Κασιώτες. Οι Γάλλοι απέτυχαν στην προσπάθεια τους λόγω της ελονοσία, αλλά όταν οι Αμερικάνοι ανέλαβαν την διάνοιξη της διώρυγας το 1904, ορισμένοι απ’ αυτούς, μεταξύ των οποίων και Κασιώτες, επέστρεψαν στον Παναμά.
Στις 15 Αυγούστου 1914 οι Αμερικανοί τελείωσαν την διάνοιξη της διώρυγας και διάλεξαν για τα εγκαίνια να περάσει πρώτο το ατμόπλοιο Ancon με καπετάνιο τον Κασιώτη Νικήτα Μαυράκη. Ο Μαυράκης άλλαξε το όνομα του σε John Constantine, γιατί οι Αμερικανοί δεν ήθελαν να παραπέμπει το όνομα του σε άλλη χώρα. Σήμερα, η προτομή του Νικήτα Μαυράκη βρίσκεται στην λέσχη των πιλότων της Διώρυγας του Παναμά.
Βενεζουέλα
Δεν είναι γνωστόν πότε έφτασαν οι πρώτοι Δωδεκανήσιοι στην Βενεζουέλα, αλλά οπωσδήποτε πριν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1947, ο Νίκος Παρθενιάδης, από την Νίσυρο, πήγαινε στην Βενεζουέλα με την οικογένεια του κοντά σε συγγενείς του που έμεναν εκεί. Αλλά, περνώντας από την Νέα Υόρκη, άλλαξε γνώμη και εγκαταστάθηκε εκεί, νομιμοποιώντας την παραμονή του στην Αμερική. Επίσης, γύρω στο 1950, στην Βενεζουέλα μετανάστευσε ο Αυγουστής Πασχαλάκης από την Χάλκη.
Dodecanese in the Caribbean
By Manolis Cassotis
From the Lesser Antilles to Central America, and from the Greater Antilles (Cuba, Hispaniola, Puerto Rico) to the northern coasts of South America stretches the Caribbean Sea, which has an area of 1063 square miles, slightly larger than the Mediterranean Sea. And here, on the islands and coasts of the Caribbean, the Dodecanese presence was felt.
The first Greek who came to Caribbean, and in general to America, is Joan Griego (John the Greek, in Spanish), mentioned in the list of the crew of Columbus’s first voyage to America, who on October 12, 1492, arrived at the island of San Salvador, that belongs to today’s Bahamas. Four centuries later (1896) the Dodecanese presence is also felt.
Bahamas
North of Cuba and east of South Florida are the Bahamas Islands, which until 1973 were a British colony. Around 1850, local fishermen collected sponges from the sandy beaches thrown by storms from the shallow waters. Later, in the 1870s, some fishermen began to collect sponges from the shallow sea with harpoons, and a few years later Kalymnian sponge divers began to arrive. When the first Kalymnian arrived is not known, but the massive arrival of the Kalymnians began in 1896, thanks to the sponge merchant Nicholas Vuvalis.
Kalymnians
Bahamas had rich sponge grounds and several local fishermen collected sponges with the means they had but lagged in sorting (selection) and marketing the sponges on the world market. The opportunity was taken by Vuvalis who owned sponge trading houses in Europe. Starting from 1896 and for four decades he manned his business (in Bahamas) with Kalymnians.
Most of them worked for a few years for Vuvalis and then opened their own businesses. The prosperity of the sponge trade in the Bahamas lasted for three decades, until the hurricanes of 1926, 1928 and 1929 caused great damage to the sponge grounds and sponge merchant facilities. The total disaster came in 1939, when the red flood fell and poisoned the sponge grounds. But the Kalymnians did not lose heart, they indulged in other businesses and progressed, and the next generation, in addition to business, turned their interest to education and today many Kalymnians hold notable positions.
In 1896 Vuvalis opened a branch in Nassau with Aristides Damianos as director, who brought his brother George with him. The two brothers worked for several years for Vuvalis and later created their own business. Around the same time (1898), Vuvalis opened a second branch in Batabano, Cuba, and assigned the management to Christofilis brothers. After a few years, one of the brothers, Constantine, returned to Nassau and set up his own sponge business, and later (1930) opened a bakery.
In 1905, after the departure of the Damiamos brothers, Vuvalis sent Theophanes Tiliakos to Bahamas. Tiliakos brought several of his relatives with him and continued his sponge trading activities until 1939, when the red flood hit. His brother-in-law John Psilinakis continued his business activities: wholesale food and export of shells, wickerwork and other local products.
Other Kalymnians followed who came by themselves or via Vuvalis, from Kalymnos or from the Kalymnian communities in America and engaged in sponge and other businesses. Nikos Pikramenos and George Skandaliaris took over the management of the Food Catering Service at Nassau airport and over the next ten years gave work to more than 150 Kalymnians.
Church
For expatriate Greeks, the church is the center of their spiritual, cultural and social life. Even before a Greek church was built in Bahamas, on Epiphany and Easter, a priest would come from America to conduct the Divine Liturgy in some hall or large house. In 1932 the current Church of the Annunciation was built in Nassau, and in 1935 the first priest arrived, Father Kallinikos of Kalymnian origin who served until 1938 and was followed by Father Theodoros Spirtos, also Kalymnian, who served until 1953. In 1940 Archbishop Athenagoras visited the Kalymnian Community.
In 1953, the priest Theophanes (George) Kolyvas came from Kalymnos with his presvitera Maria and their five-year-old son Emanuel. Father Theophanes served for over half a century and alongside his religious duties he created a Greek school where he taught himself. (In 1966 when the then former Prime Minister of Greece Konstantinos Karamanlis visited Bahamas, invited by the shipowner Nikos Goulandris, he wondered how well the then young Antonis Sakellaris Klonaris spoke Greek). He retired in 1996, but continued to serve, as priest emeritus, until his death in 2006.
Father Theophanes was succeeded by several clergymen for short periods of time, among them the Romanian priest Theodor Bita, who served from 2004-2010. For a time, in 2010, the Metropolitan of Antinoi Panteleimon Lampadarios, of Kalymnian origin, served in the community. Since 2011 the community has been served by Father Theodoros Roupas. Today the ceremony is held in Greek and English, and most marriages are mixed.
In the early years of the Kalymnian immigration to Bahamas, most men went to Kalymnos, Tarpon Springs, or another town in America to find a bride and get married. Those who married in Bahamas were married in the Anglican (Episcopalian) church. In the same church, before the orthodox church was built, baptisms were also held, but when an orthodox clergyman came, he myrrh the neophytes. Later, when the Orthodox church was built and an Orthodox high priest could not attend the Epiphany, the bishop of the Anglican church was invited. The good relations between the two churches lasted several years. Many times, the orthodox priest also participated in celebrations held in the cathedral of the Anglican church.
After the Orthodox Church was built, Nassau became one of the centers of sham marriages. Many Greeks, who wanted to immigrate to the United States and could not because of the immigration law, came to Bahamas, married local women in the Orthodox Church, acquired local (British Commonwealth) citizenship, and immigrated to the United States. Finally, in 1952, the United States amended its immigration law, and this tactic was stopped.
Today the Greeks living in Bahamas, mainly in Nassau, number around 400, mostly of Kalymnian origin.
Cuba
As mentioned above, in 1896, Vuvalis opened a branch in Batabano, Cuba, and assigned the management to Christofilis brothers, and in 1910 he opened a second branch in Batabres and entrusted its management to John Esfakis. However, the difficult political conditions in Cuba and the social upheavals resulted in the Kalymnians becoming victims of an uprising as “foreigners”. Their warehouses were burned, not a single sponge was left, while they themselves barely escaped with their lives and returned to Bahamas.
At the same time, we meet Nikolaos Karavokyros from Kalymnos in Cuba. It is not known when or how he got there, only that in 1898 he took part in the Spanish-American War and fought in Cuba with the Americans under the leadership of the later president Theodore Roosevelt.
Panama
In 1531 the Spanish navigator Francisco Pizarro arrived in Panama with four ships, which he dismantled and transported by land to the Pacific Ocean, where he reassembled them, and continued his journey to Peru. Captain Mihalis from Casos (Capitan Mihalis de Isla de Casos) is mentioned among the four captains.
When in 1881, the French began the opening of the Panama Canal they also used workers who had worked on the Suez Canal, among them several Kasians. The French failed in their attempt due to malaria, but when the Americans undertook the opening of the canal, in 1904, some of them, including Kasians, returned to Panama. On August 15, 1914, the Americans completed the canal and chose for the opening the steamship Ancon to pass first, captained by Nikitas Mavrakis from Kasos. Mavrakis changed his name to John Constantine, because the Americans did not want his name to refer to another country. Today, the bust of Nikitas Mavrakis is in the Panama Canal Pilots Club.
Venezuela
It is not known when the first Dodecanesian arrived in Venezuela, but certainly before WWII. In 1947, Nikos Partheniadis, from Nisyros, was going to Venezuela with his family near his relatives who lived there. But, passing through New York, he changed his mind and settled there, legalizing his stay in America. Also, around 1950, Augustis Paschalakis immigrated to Venezuela from Chalki.
