Από την αρχαιότητα οι Δωδεκανήσιοι επιδόθηκαν στην ναυτιλία, ο Όμηρος στην Ιλιάδα αριθμεί αρκετά πλοία με τα οποία οι Δωδεκανήσιοι συμμετείχαν στην εκστρατεία της Τροίας. Επί Τουρκοκρατίας η ναυτιλία της Δωδεκανήσου πήρε αλματώδης ανάπτυξη, όταν ο σουλτάνος κατάργησε το προνόμιο απαλλαγής τελωνειακών τελών που είχαν οι εγκαταστημένοι στην Οθωμανική αυτοκρατορία Λατίνοι έμποροι. Στην ναυτιλία επιδόθηκαν κυρίως οι Καστελοριζοί και οι Κασιώτες και ακολούθησαν Συμιακοί, Καλύμνιοι, Χαλκίτες, Καρπάθιοι και Λέριοι.
Ο Εμπορικός στόλος του Καστελόριζου αποτελείτο από 13 μπάρκα των 300-700 τόνων, 23 βρίκια των 200-350 τόνων, 15 σκούνες των 80-300 τόνων, 25 γουλέττες των 40-110 τόνων, 7 τρεχαντήρια των 20-50 τόνων και 4 μπρατσέρες των 10-18 τόνων, συνολικά 87 πλοία με εκτόπισμα γύρω στους 20.000 τόνους.
Ο Συμιακός εμπορικός στόλος αποτελείτο από 62 σκάφη από 50 τόνων και πάνω. Το σιδηρουργείο του Αντωνιάδη στην Σύμη εξυπηρετούσε τις σιδηρουργικές ανάγκες των ναυτικών της Δωδεκανήσου και της απέναντι Μικρασιατικής ακτής.
Τα Δωδεκανησιακά καΐκια ταξίδευαν σ’ όλη την Ανατολική Μεσόγειο και τον Εύξεινο Πόντο, εξυπηρετούσαν σημαντικό μέρος των θαλασσίων μεταφορών μεταξύ Αλεξάνδρειας, Σμύρνης, Κωνσταντινούπολης και Οδησσού και ενδιάμεσα σταματούσαν στην Χάιφα, Βυρηττό, Αμμόχωστο, Αλεξανδρέττα και Αττάλεια.
Τα Δωδεκανησιακά καΐκια πήγαιναν στην Αδριατική μέχρι την Βενετία και ταξίδευαν στην δυτική Μεσόγειο, μέχρι την Μασσαλία και τον Γιβραλτάρ.
Επίσης, τα Δωδεκανησιακά καΐκια μετέφεραν ελαφρόπετρα από στο Γυαλί της Νισύρου, γύψο από τα γυψωρυχεία της Καρπάθου και Κάσου και αλάτι από τις αλυκές της Κω και Καρπάθου.
Οι νησιώτες, λόγω των προνομίων τους, γίνονται στην αρχή ανταγωνιστές και στη συνέχεια πήραν στα χέρια τους όλη τη διακίνηση του εμπορείου σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο.
Ορισμένοι Δωδεκανήσιοι, με τα ιστιοφόρα τους διέσχισαν τον Ατλαντικό και έφτασαν στην Αμερική. Γύρω στο 1870 και αργότερα το 1877, ο Κασιώτης καραβοκύρης, με το ιστιοφόρο του «Ελλάς», πέρασε τον Ατλαντικό και έφτασε στην Νότιο Αμερική. Μερικά χρόνια αργότερα, το 1883 και το 1889, ο Καστελοριζιός καπετάνιος Σάββας Νικολάου Σάββας με το ιστιοφόρο του «Λευκή Περιστερά» διέσχισε τον Ατλαντικό Ωκεανό και έφθασε κι αυτός στη Νότιο Αμερική. Επίσης, το 1896, ο καπετάν Νικολής του Γιάννουκα ξεκίνησε από την Χάλκη, με ένα τρικάταρτο ιστιοφόρο μήκους 40 μέτρων, διέσχισε τον Ατλαντικό και έφτασε στο Tarpon Springs της Φλώριδας. Λόγω του μεγέθους του, το πλοίο δεν μπορούσε να μπει μέσα στο λιμάνι και άραζε απ’ έξω. Ο Γιάννουκας, μέχρι το 1906 που πέθανε έφτιαξε άλλα δυο πλοία το «Σοφία» και το «Σεκαντώνη».
Τα καΐκια ναυπηγούσαν οι Δωδεκανήσιοι στους ταρσανάδες του Καστελόριζου, της Σύμης, της Καλύμνου, της Κω και της Κάσου. Επειδή αυτά τα νησιά δεν διέθεταν εκτεταμένα δάση, τα τέσσερα πρώτα προμηθεύονταν ναυπηγική ξυλεία από την απέναντι Μικρασιατική ακτή και η Κάσος από την Κάρπαθο.
Αν και η Κάρπαθος και η Ρόδος δεν θεωρούνταν ναυτικά νησιά, διέθεταν αρκετούς ταρσανάδες επειδή είχαν εκτεταμένα δάση. Οι Κασιώτες ναυπηγούσαν τα καΐκια τους στην Κάρπαθο και οι Χαλκίτες και οι άλλοι νησιώτες στην Ρόδο. Επίσης αρκετά καΐκια ναυπηγούνταν στα απέναντι Μικρασιατικά παράλια από Δωδεκανησίους που έμεναν εκεί.
Οι Κασιώτες, μετά την καταστροφή της Κάσου, μετέφεραν ένα μεγάλο μέρος της ναυτιλιακής τους δραστηριότητας στην Σύρο, που, μετά την Απελευθέρωση, αποτελούσε το ναυτιλιακό κέντρο του νέου Ελληνικού κράτους και όπου δημιουργήθηκε συμπαγής Κασιακή παροικία. Όπως αναφέρει ο Γερμανός καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Ross, τα υπό Ελληνική σημαία Κασιώτικα ιστιοφόρα υπέρβαιναν τα 100.
Απ’ όλους τους Δωδεκανησίους, μόνο οι Κασιώτες μεταπήδησαν από τα ιστιοφόρα στα ατμόπλοια και στην υπερπόντια ναυτιλία. Το 1898, οι Κασιώτες άρχισαν να ενδιαφέρονται για την ατμοκίνητη ναυτιλία, σε εποχή κατά την οποία τα ιστιοφόρα δεν μπορούσαν να συναγωνιστούν τα σύγχρονα ατμόπλοια.
Μεταξύ 1898 και 1914 οι Κασιώτες πλοίαρχοι πραγματοποίησαν 35 αγορές πλοίων (δια μέσου συνδικάτων) και άνοιξαν ναυτιλιακά γραφεία στο Λονδίνο και στην Νέα Υόρκη. Μεταξύ των άλλων Κασίων εφοπλιστών διακρίθηκαν οι Κουλουκουντήδες, ο Νικόλαος Ρεθύμνης, ο Αντώνης Παπαδάκης και ο Γεώργιος Νικολάου. Για αρκετά χρόνια, ο Μανώλης Κουλουκουντής του οποίου ο εμπορικός του στόλος υπερέβαινε 50 πλοία, διετέλεσε πρόεδρος των Ελλήνων εφοπλιστών.
Εμπόριο
Παράλληλα με την ναυτιλία αναπτύχθηκε και το εμπόριο, από τα ναυτικά νησιά Καστελόριζο, Σύμη και Κάλυμνο, που εξυπηρετούσαν τις ανάγκες των νησιών και των απέναντι Μικρασιατικών ακτών, με εμπορεύματα που έφερναν από την Ευρώπη, Μέση Ανατολή και Εύξεινο Πόντο. Μεταξύ της Σμύρνης και της Αττάλειας η Σύμη, Κάλυμνος και Καστελόριζο ήταν τα μεγαλύτερα αστικά και εμπορικά κέντρα της εποχής.
Η εμπορική κίνηση της Ρόδου ήταν περιορισμένη. Στη πόλη της Ρόδου επικρατούσαν οι μουσουλμάνοι και οι Εβραίοι, οι οποίοι μονοπωλούσαν το εμπόριο μέσα στο κάστρο της πόλης. Τα εμπορικά καταστήματα των ντόπιων Δωδεκανησίων βρισκόντουσαν στην απέξω μεριά του κάστρου κοντά στο λιμάνι. Πολλοί Δωδεκανήσιοι είχαν εμπορικά καταστήματα στην Οδησσό, Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Αττάλεια και Αλεξάνδρεια όπου οι Ροδίτες ασχολούνταν με το βαμβακεμπόριο.
Αλιεία
Η αλιεία περιοριζόταν στα χωρικά όρια των νησιών και στην απέναντι Μικρασιατική ακτή. Ψάρευαν όλων των ειδών ψάρια, και εποχιακά μένουλα στα νότια νησιά, μαρίδα στα βόρεια και κόκλανους (κεφάλους) στην περιοχή της Μαρμαρίς στα Μικρασιατικά παράλια που πάστωναν, χταπόδια στην περιοχή των Λειψών που τα ξέραιναν στον ήλιο, και τσιπούρες στα Ίμια. Τα αλιεύματα ικανοποιούσαν (ως ένα βαθμό) τις ανάγκες των ναυτικών νησιών αλλά δεν επαρκούσαν για τα άλλα νησιά που έπρεπε να εισάγουν παστούς μπακαλιάρους και ρέγγες από τις χώρες της βορείου Ευρώπης.
Από τις φυσικές αλυκές των νησιών, οι ψαράδες μάζευαν αλάτι για το πάστωμα των ψαριών που τα αντάλλασαν με κτηνοτροφικά και γεωργικά προϊόντα από τους κτηνοτρόφους και γεωργούς. Με τη σειρά τους οι γεωργοί και οι κτηνοτρόφοι χρησιμοποιούσαν τ’ αλάτι για τη συντήρηση και επεξεργασία γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων όπως: τυριά, ελιές και δέρματα.
Shipping, trade and fishing in the Dodecanese
By Manolis Cassotis
Since ancient times the Dodecanese were engaged in shipping, Homer in the Iliadcounts several ships with which the Dodecanese participated in the Trojan campaign. During the Turkish rule, the shipping of the Dodecanese took leaps and bounds, when the sultan abolished the privilege of exemption from customs duties, which the Latin merchants settled in the Ottoman Empire had. The Kastelorizians and Kasians were mainly engaged in shipping, followed by Symians, Kalymnians, Chalkians, Karpathians and Lerians.
The Commercial Fleet of Kastelorizo consisted of 13 barques of 300-700 tons, 23 brigs of 200-350 tons, 15 schooners of 80-300 tons, 25 ‘gouletes’ of 40-110 tons, 7 trawlers of 20-50 tons and 4 bracers of 10-18 tons, a total of 87 ships with a displacement of around 20,000 tons. The Symian merchant fleet consisted of 62 vessels of 50 tons and up. Antoniadis’ smithy in Symi served the smithy needs of the sailors of the Dodecanese and the opposite coast of Asia Minor.
The Dodecanese sailboats traveled throughout the Eastern Mediterranean and the Black Sea, served a significant part of the sea transport between Alexandria, Smyrna, Constantinople and Odessa, and in between stopped in Haifa, Beirut, Famagusta, Alexandretta and Antalya. Dodecanese sailboats went to Adriatic up to Venice, and traveled to western Mediterranean, as far as Marseilles and Gibraltar. Also, the Dodecanese sailboats carried pumice stone from Gyali of Nisyros, gypsum from the gypsum mines of Karpathos and Kasos and salt from the salt flats of Kos and Karpathos. The islanders, because of their privileges, at first became competitors and then took into their hands all the traffic of the trade throughout the Eastern Mediterranean.
Some Dodecanese, with their sailboats, crossed the Atlantic and reached America. Around 1870 and later in 1877, the Kasian captain Emmanuel Hatzidakis, with the sailboat “Hellas”, crossed the Atlantic and reached South America. A few years later, in 1883 and 1889, the Kastelorizian captain Savvas Nikolaou Savvas with his sailboat “White Dove” crossed the Atlantic Ocean and reached South America. Also, in 1896, Captain Nicholas Giannoukas set out from Chalki, with a three-masted sailing ship 40 meters long, crossed the Atlantic and arrived in Tarpon Springs, Florida. Due to its size, the ship could not enter the harbor and was docked from the outside. Until 1906, when he died, Giannoukas built two more ships, “Sofia” and “Sekantoni”.
The boats were built by the Dodecanese in the shipyards of Kastellorizo, Symi, Kalymnos, Kos and Kasos. Because these islands did not have extensive forests, the first four were supplied with shipbuilding timber from the opposite coast of Asia Minor and Kasos from Karpathos. Although Karpathos and Rhodes were not considered naval islands, they had several ‘tarsanas’ (shipbuilding sites) because of their extensive forests.
The Kasians built their boats in Karpathos and the Chalkians and the other islanders in Rhodes. Also, several boats were built on the opposite shores of Asia Minor by Dodecanese who lived there. The Kasians, after the destruction of Kasos, transferred a large part of their maritime activity to Syros, which, after the Liberation, constituted the maritime center of the new Greek state and where a solid Kasian settlement was created. According to the German professor at the University of Athens Ross, the Kasian sailing boats under the Greek flag exceeded 100.
Of all the Dodecanese, only the Kasians switched from sailing ships to steamships and overseas shipping. In 1898, the Kasians became interested in steam shipping, at a time when sailing ships could not compete with modern steamships. Between 1898 and 1914 the Kasian masters made 35 purchases of steamships (through syndicates) and opened shipping offices in London and New York.
Among the other Kasian shipowners, Kouloukoundis family, Nicholas Rethymnis, Anthony Papadakis and George Nikolaou were distinguished. For several years, Manolis Kouloukountis, whose merchant fleet exceeded 50 ships, was the president of the Greek shipowners.
Trade
Along with shipping, trade also developed from the maritime islands of Kastellorizo, Symi and Kalymnos, which served the needs of the islands and the opposite coasts of Asia Minor, with goods brought from Europe, the Middle East and the Black Sea. Between Smyrna and Antalya, Symi, Kalymnos and Kastellorizo were the largest urban and commercial centers of the time.
The commercial traffic of Rhodes was limited. The city of Rhodes was dominated by Muslims and Jews, who monopolized the trade inside the city’s castle. The shops of the local Dodecanese were located outside the castle near the port. Many Dodecanese had commercial establishments in Odesa, Constantinople, Smyrna, Antalya, and Alexandria where the Rhodians were engaged in the cotton trade.
Fishing
Fishing was limited to the territorial limits of the islands and the opposite coast of Asia Minor. They fished all kinds of fish, and seasonal ‘menula’ in the southern islands, “marida’ in the north and ‘koklans’ (cephalous) in the region of Marmaris on the coasts of Asia Minor which they pickled, octopuses in the region of Lipsi which they dried in the sun, and ‘tsipoures’ in Imia.
The catch satisfied the needs of the maritime islands but was not enough for the other islands which had to import salted cod and herring from the countries of northern Europe.
From the natural salt pans of the islands, the fishermen collected salt for salting the fish which they exchanged for livestock and agricultural products from the breeders and farmers. The fishermen provided salt to farmers and breeders who used it to preserve and process agricultural and livestock products such as: cheeses, olives and leather.
