ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ. (https://www.taxydromos.gr/) Προσωπικότητα με διεθνή ακτινοβολία, ο Βολιώτης πανεπιστημιακός και διανοούμενος Νίκος Αλεξίου, αναπτύσσει έντονη δραστηριότητα στη μητρόπολη των τεχνών, τη Νέα Υόρκη. Καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο New Queens College της Νέας Υόρκης, ποιητής, ερευνητής και διανοούμενος, είναι υπεύθυνος ενός μεγάλου ελληνικού πρότζεκτ, που καταγράφει μνήμες του ομογενειακού Ελληνισμού. Συγκεκριμένα, είναι ιδρυτής και διευθυντής του Κέντρου Ερευνας και Αρχείων Ελληνικής Διασποράς του Queens College στη Νέα Υόρκη.
Εχοντας συγκεντρώσει πληθώρα προφορικών μαρτυριών Ελλήνων μεταναστών, οι οποίοι αναζήτησαν το όνειρο για μια καλύτερη ζωή στην Αμερική, μιλά στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ για τον πόλεμο και την προσφυγιά, υπογραμμίζοντας ότι «το ήδη μεγάλο πρόβλημα βίαιου εκτοπισμού πληθυσμών, θα γίνει ακόμα μεγαλύτερο». Για να αντιμετωπιστεί η νέα τάξη πραγμάτων, εκτιμά ότι «πρέπει να δημιουργηθούν συνθήκες και προοπτικές μιας νέας συλλογικότητας, που θα μπορεί να αντισταθεί στο έλλειμμα της δημοκρατίας και στην απουσία της πολιτικής σκέψης και πράξης».
Εχετε ασχοληθεί έντονα με την καταγραφή προφορικών μαρτυριών από πρόσφυγες, που ταξίδεψαν στην Αμερική πριν από έναν αιώνα. Το συγκεκριμένο πρότζεκτ παραμένει διαχρονικά επίκαιρο, όσο υπάρχουν πόλεμος και προσφυγιά;
Οι χρονολογίες μπορεί ν’ αλλάζουν, τα πρόσωπα μπορεί ν’ αλλάζουν, αλλά ο πόλεμος παραμένει πόλεμος και η εισβολή παραμένει εισβολή. Το προσφυγικό θέμα είναι ένα διαχρονικό πρόβλημα και αφορά σε όλους. Κάθε καταγραφή είναι και μια ξεχωριστή και μοναδική ιστορία. «Ολες οι ευτυχισμένες οικογένειες είναι ίδιες, αλλά κάθε δυστυχισμένη οικογένεια είναι δυστυχισμένη με τον δικό της τρόπο», μας θυμίζει ο Τολστόι.
Πόσες προφορικές μαρτυρίες συνθέτουν, αριθμητικά, το αρχείο, που δημιουργήσατε στη Νέα Υόρκη και έχει γίνει γνωστό σε όλον τον κόσμο;
Είναι γεγονός ότι διάφορα τμήματα Ελληνικών Σπουδών στην Αμερική χρησιμοποιούν τις προφορικές ιστορίες του Αρχείου, για τις ανάγκες των μαθημάτων τους. Αλλά και φοιτητές Πανεπιστημίων της Ευρώπης χρησιμοποιούν το Αρχείο ως πηγή για τις εργασίες τους, καθώς και ερευνητές με διάφορες ειδικότητες.
Η συλλογή, επεξεργασία, αρχειοθέτηση, διατήρηση και δημοσίευση των προφορικών ιστοριών των Ελλήνων της Αμερικής είναι μία διαρκής διαδικασία και ένα μέρος της ερευνητικής διαδικασίας είναι συνδεδεμένο με τη χρηματοδότηση. Ετσι, ξεπερνώντας αρκετές αντικειμενικές δυσκολίες, έχουμε φθάσει σε μια επαρκή και διαρκώς εμπλουτιζόμενη βάση δεδομένων και μαρτυριών, ώστε να μπορούν να χρησιμοποιούνται, με πλήρη ελεύθερη πρόσβαση, για επιστημονική έρευνα.
Υπάρχει σκέψη να συνεργαστείτε με τους προσφυγικούς συλλόγους στη Μαγνησία, στο πλαίσιο της συμπλήρωσης ενός αιώνα από τη Μικρασιατική Καταστροφή;
Οχι μόνο υπήρξε η σκέψη συνεργασίας με φορείς και ερευνητές από τη Μαγνησία, αλλά είχαμε φθάσει πολύ κοντά να πραγματοποιηθεί κάτι τέτοιο. Δυστυχώς, η πανδημία και άλλες αντίξοες συνθήκες διέκοψαν προσωρινά την έρευνα και τη συνεργασία μας, αλλά ελπίζω ότι σύντομα θα προχωρήσουμε στο εγχείρημα. Για παράδειγμα, υπήρξε μια πάρα πολύ σοβαρή ερευνητική πρόταση από τη Μαγνησία για τη μετανάστευση, σε συνεργασία με διάφορους φορείς, αλλά ειδικά με έναν εξαιρετικό και καταξιωμένο ερευνητή από τον Βόλο, τον Αλέξανδρο Καπανιάρη. Επιπλέον, ήδη υπάρχει συνεργασία με τον ιστορικό σύλλογο Μικρασιατών Νέας Ιωνίας Μαγνησίας «Ιωνες». Οι αγαπημένοι φίλοι, Αννα Πετσιάβα – Παπανικολάου και Πασχάλης Δήμου και όλο το ΔΣ του συλλόγου έκαναν καταπληκτική δουλειά και δημοσίευσαν ένα συγκλονιστικό ημερολόγιο (1922-2022) με μαρτυρίες από τον ξεριζωμό και την καταστροφή.
Με ποια συναισθήματα αντιμετωπίζει ένας Βολιώτης της διασποράς τον πόλεμο στην Ουκρανία, τις απώλειες άμαχου πληθυσμού, το κύμα των προσφύγων;
Στην εποχή του ύστερου καπιταλισμού και στην παρούσα φάση του δυσλειτουργικού φιλελευθερισμού της παγκόσμιας ελεύθερης αγοράς, τίποτα δεν είναι πια απλό και κυρίως τίποτα δεν είναι βέβαιο. Είτε πρόκειται για την εργασία, την εκπαίδευση, τη στέγαση, την υγεία ή το περιβάλλον και τον ίδιο τον πλανήτη. Ετσι, ακόμα και οι πιο πρόσφατοι πόλεμοι εντάσσονται στο πλαίσιο αυτής της νέας τάξης πραγμάτων. Επομένως και ο πόλεμος στην Ουκρανία, ώς τώρα τουλάχιστον, θεωρείται μονομερώς και ασύμμετρα ως μία αναγκαία παρέμβαση υπέρ ενός υπέρτατου συστήματος αξιών, όπως είναι η απελευθέρωση ή αυτονομία, συγκεκριμένων εδαφών που αυτή τη στιγμή ανήκουν στην Ουκρανία. Ομως, η νέα πλανητική τάξη προτάσσει την αναγκαιότητα εκκαθάρισης της αμφισβήτησης της νέας πολιτικής και κυρίως οικονομικής ηγεμονίας.
Οσον αφορά στις απώλειες άμαχου πληθυσμού και εκτοπισμού, από καιρό τώρα οι λαοί ούτε είναι κυρίαρχοι, ούτε έχουν τη δυνατότητα να αποφασίζουν οι ίδιοι για το παρόν και το μέλλον τους.
Νομίζω ότι για να αντιμετωπιστούν όλα αυτά, που αναφέρετε στην ερώτησή σας, χρειάζεται να δημιουργούμε τις συνθήκες και τις προοπτικές μιας νέας συλλογικότητας, που θα μπορεί ν’ αντισταθεί στο έλλειμμα της δημοκρατίας και στην απουσία της πολιτικής σκέψης και πράξης.
Ως καθηγητής Κοινωνιολόγος, πώς εκτιμάτε ότι θα επηρεάσει την ανθρωπογεωγραφία η εμπόλεμη κατάσταση, που μαίνεται; Τι διδάσκουν η ιστορία, η επιστήμη και τα γεγονότα;
Δυστυχώς, το ήδη μεγάλο πρόβλημα βίαιου εκτοπισμού πληθυσμών θα γίνει ακόμα μεγαλύτερο. Σκεφθείτε ότι σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών, το πρώτο εξάμηνο του 2021, περισσότερα από 84 εκατομμύρια άτομα εκτοπίστηκαν βίαια σε όλον τον κόσμο ως αποτέλεσμα διώξεων, συγκρούσεων, βίας ή παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ηταν μια αύξηση 1,6 εκατομμυρίου ανθρώπων σε σχέση με το προηγούμενο έτος και ο βίαια εκτοπισμένος πληθυσμός στον κόσμο παρέμεινε σε υψηλό ρεκόρ.
Διαμένοντας στη Νέα Υόρκη, τη μητρόπολη της τέχνης και του πολιτισμού, και διδάσκοντας στο περίφημο Queens College, πώς εισπράττετε τον αντίκτυπο από τα δραματικά γεγονότα στην Ευρώπη; Ποιες είναι οι αντιδράσεις του κόσμου, του κοινωνικού περίγυρου, των φοιτητών σας;
Η Νέα Υόρκη είναι μία πολυπολιτισμική μητρόπολη και επιπλέον αρκετά πολιτικοποιημένη και ενημερωμένη σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, σε σχέση με άλλες πολιτείες της Αμερικής. Επιπλέον, αυτή τη στιγμή υπάρχει εδραιωμένη από καιρό μία ουκρανική κοινότητα, που ανέρχεται περίπου στις 150.000. Επίσης, στο Queens College υπάρχουν και εργαζόμενοι και φοιτητές ουκρανικής καταγωγής. Αρα, ως μέλος της πανεπιστημιακής κοινότητας, αλλά και στους συμπολίτες μου εκφράζω με κάθε δυνατό τρόπο τη συμπαράστασή μου ενάντια στον πόλεμο. Επίσης υπάρχει και μία ρωσική κοινότητα, που ανέρχεται στις 600.000, εκ των οποίων οι 100.000 είναι γεννημένοι στη Ρωσία. Και εδώ δεν υπολογίζουμε τις κοινότητες των 220.000 Ρωσοεβραίων. Εχει μεγάλο ενδιαφέρον να δει κανείς τι συμβαίνει και πώς αντιμετωπίζεται η ρωσο-ουκρανική διαμάχη στην περιοχή του Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, που ονομάζεται «Μικρή Οδυσσώ» και που αποτελείται από Ρώσους και ρωσόφωνους Ουκρανούς.
Αυξημένοι οι δείκτες της νοσταλγίας και της πνευματικής σύνδεσης με την Ελλάδα, την πατρίδα σας, τον Βόλο, την πόλη όπου γεννηθήκατε και μεγαλώσατε;
Ναι, πολύ αυξημένοι οι δείκτες σε όλα, εκτός της νοσταλγίας. Εμείς οι Ελληνες είμαστε του νόστου. Η λέξη νοσταλγία δεν είναι ελληνική, αλλά γερμανοελβετική και δεν τη συναντάμε ποτέ στην Οδύσσεια. Εχω γράψει πρόσφατα ένα ποίημα, με τίτλο «Δεν Είναι οι Ελβετοί» και χρησιμοποιώ αυτό το πράγμα ακριβώς, ότι η νοσταλγία είναι ένας ιατρικός όρος του 17ου αιώνα, που περιγράφει τη μυστήρια πάθηση των Ελβετών μισθοφόρων του Λουδοβίκου ΙΔ’, που υπέφεραν μακριά από τον τόπο τους.
Υπάρχει, άραγε, το όνειρο της επιστροφής στα πάτρια;
Παραμένω κοντά, στο διαρκώς μετακινούμενο, «νόστιμον ήμαρ».
Τι σας λείπει περισσότερο και τι θυμάστε πιο έντονα από τα νεανικά σας χρόνια, το σχολείο, την πατρική σας γειτονιά, συμμαθητές και φίλους;
Συγγενείς, φίλοι και συμμαθητές σίγουρα, διότι αυτά είναι συνδεδεμένα και με τη νεότητά μας. Κι αυτές οι σχέσεις έχουν μία βαθύτητα κι έναν ρομαντισμό, που χαρακτηρίζονται από συναισθηματική εγγύτητα, υψηλό βαθμό αυθορμητισμού κι εμπιστοσύνης.
Τι θα ευχόσασταν να αλλάξει στον κόσμο, στη νοοτροπία των ανθρώπων, σε όσα συμβαίνουν στον παγκόσμιο χάρτη;
Θα ευχόμουν να μην έπρεπε να ευχόμουν ακόμα για έναν καλύτερο και δικαιότερο κόσμο. Εύχομαι αυτό που λέει ο Μπρεχτ, στο Τραγούδι της Αλληλεγγύης: «Της γης λαοί, εμπρός ξεσηκωθείτε… Η ενότητα όλους τους εχθρούς διαλύει… Να μην ξεχνάτε την αλληλεγγύη».
